zapobieganie rodokokozie źrebiąt.pdf

Prace poglądowe

Możliwości zapobiegania rodokokozie

źrebiąt

Preventive measurements in rhodococcosis

in foals.

Witkowski L. , Kaba J. , Rzewuska M. , Kita J. ,

Division of Infectious Diseases and Epidemiology,

Department of Clinical Sciences and Division

of Bacteriology and Molecular Biology, Department

of Preclinical Sciences, Faculty of Veterinary Medicine,

Warsaw University of Life Sciences – SGGW.

Lucjan Witkowski 1 , Jarosław Kaba 1 , Magdalena Rzewuska 2 , Jerzy Kita 1

Zakład Chorób Zakaźnych i Epidemiologii Katedry Nauk Klinicznych 1 oraz Zakładu

Bakteriologii i Biologii Molekularnej Katedry Nauk Przedklinicznych 2 Wydziału Medycyny

Weterynaryjnej w Warszawie

chorobą źrebiąt, przebiegającą naj-

częściej z objawami klinicznymi broncho-

pneumonii. Choroba występuje na całym

świecie i jest ważnym problemem oraz

przyczyną dużych strat w odchowie źre-

biąt. Rozpoznawanie wymaga zastoso-

wania badań dodatkowych i w związku

z tym jest trudne w praktyce terenowej.

Choroba wymaga długotrwałego lecze-

nia, a możliwości proilaktyki są ograni-

czone (1, 2, 3, 4).

(3, 13). Rhodococcus equi jest saprofitem

glebowym szeroko rozpowszechnionym

w środowisku. W największej liczbie wy-

stępuje w powierzchownych warstwach

gleby. Bakteria ta jest oporna na czynniki

środowiskowe, takie jak wysoka tempe-

ratura i niska wilgotność. W odpowied-

nich warunkach (temperatura otoczenia

powyżej 10°C, pH 7,3, wilgoć) może się

namnażać. Istotne znaczenie ma obec-

ność pochodzących z kału koni lotnych

kwasów tłuszczowych, będących sty-

mulatorem wzrostu bakterii. Opisane

warunki panują w glebie pastwisk i pa-

doków większości stadnin. W optymal-

nych warunkach namnażanie R. equi

w środowisku może być bardzo szyb-

kie. Obserwowano nawet 10 000-krot-

ny wzrost liczby bakterii w ciągu 2 ty-

godni. W gramie gleby mogą być obec-

ne miliony zjadliwych R. equi . W ciepłe

i suche dni zwiększa się zapylenie miejsc

przebywania źrebiąt i znacznie wzrasta

liczba bakterii w powietrzu. Co ciekawe,

znacznie większa liczba bakterii obec-

na jest w powietrzu stajni niż na wybie-

gach. Stanowi to potencjalne zagrożenie

Rhodococcus equi is an important infectious agent in

foals from 1 to 6 month of age. Infection is usually

subclinical to chronic bronchopneumonia. The progress

of disease is slow and animals can compensate very

well the loss of lung function. In some cases extrapul-

monary, intestinal manifestations and arthritis may

develop. The majority however, has only clinical signs

of pneumonia. Rhodococcus equi infection in foals

tends to occur as enzootic disease with some farms

heavily infected with virulent strains. When the diag-

nosis is completed antimicrobial treatment is intro-

duced and it takes between 4 and 9 weeks, often with

careful prognosis. Prophylactic measurements include

improvement of management and immunoprophylaxis.

R. equi is facultatively intracellular pathogen and cell-

mediated immunity is regarded to play major role in

both resistance and clearance from the disease. The

aim of this article was to present current strategies

of prevention of rhodococcosis in foals with the use

of both active and passive immunization.

Etiologia

Rodokokozę źrebiąt wywołuje bakte-

ria Rhodococcus equi (wcześniej zwana

Corynebacterium equi ). Chorują przede

wszystkim konie, ale sporadyczne zaka-

żenia stwierdzane są również u innych

gatunków zwierząt, np. kóz, psów, kotów,

bydła czy świń. Bakteria stanowi także

zagrożenie dla ludzi z osłabioną odpor-

nością, np. po przeszczepach lub w prze-

biegu AIDS.

We wszystkich szczepach R. equi izo-

lowanych od chorych źrebiąt stwierdza

się obecność silnie immunogennego biał-

ka ściany komórkowej, o masie cząstecz-

kowej 15–17 kDa, tzw. białka związanego

ze zjadliwością (virulence-associated pro-

tein – VapA). Szczepy pozbawione tego

białka są niepatogenne dla źrebiąt. Z ko-

lei w genomie szczepów izolowanych od

świń stwierdza się obecność białka VapB

o masie cząsteczkowej 20 kDa. Natomiast

bakterie izolowane od ludzi, rzadziej od

bydła i kóz, mogą zawierać zarówno geny

kodujące białka VapA, jak VapB, lub być

ich całkowicie pozbawione. Znane są tak-

że inne białka Vap (C, D, E, F, G, H), któ-

re mają jednak niewielki wpływ na zjadli-

wość bakterii (5, 6, 7, 8, 9, 10).

Pałeczka R. equi jest zaliczana do flory

przewodu pokarmowego i górnych dróg

oddechowych zwierząt roślinożernych,

jak konie, bydło, kozy, owce oraz wszyst-

kożernych, jak świnie (8, 11, 12). W jed-

nym gramie kału dorosłego, zdrowego

konia liczba bakterii wynosi 10 2 –10 3 CFU.

Natomiast u źrebiąt z rodokokozą osiąga

10 6 –10 8 CFU/g, co prawdopodobnie jest

główną przyczyną zanieczyszczenia śro-

dowiska stadnin zjadliwymi szczepami

Keywords: rhodococcosis, diagnosis, immunoproph-

ylaxis, foals.

dla zdrowia źrebiąt, zwłaszcza że do za-

każenia źrebięcia wystarczy 10 4 CFU (8,

9, 10, 11, 12, 14, 15).

Ryc. 1. Ropne zmiany w płucach źrebięcia z rodokokozą

Życie Weterynaryjne • 2008 • 83(5)

365

R odokokoza jest zakaźną, bakteryjną

Prace poglądowe

Ryc. 2. Ropne zmiany w przewodzie pokarmowym źrebięcia z rodokokozą

zmianami w regionalnych węzłach chłon-

nych. Najczęściej obserwowanymi objawa-

mi klinicznymi jest duszność i przyśpie-

szenie tętna. Stopień nasilenia objawów

jest bardzo różny. Obserwuje się zarówno

niewielkie przyspieszenie akcji oddecho-

wej (powyżej 40 oddechów/min.), jak i jej

znaczny wzrost (80–100 oddechów/min.)

z towarzyszącym oddychaniem brzusznym

i rozszerzeniem nozdrzy, a nawet sinicą

błon śluzowych. Temperatura ciała wzra-

sta przeważnie do 39,5–40,5°C, ale może

przekraczać 41°C lub pozostawać w zakre-

sie izjologicznej normy. Kaszel czy wypływ

z nosa (surowiczo-ropny lub ropny) może

pojawiać się tylko u części źrebiąt, niezależ-

nie od innych objawów. Zwierzęta na ogół

zachowują dobrą kondycję, chociaż mogą

być osowiałe, nie mieć apetytu i w konse-

kwencji tracić na wadze (1, 3, 20, 25, 26).

U około 30–50% źrebiąt proces choro-

bowy obejmuje przewód pokarmowy. Do

objawów klinicznych dołączają się wtedy

bóle morzyskowe i biegunka, wyjątkowo

wodobrzusze (1, 25, 26). U 10–30% źre-

biąt w przebiegu choroby obserwowane są

zmiany tła immunologicznego w gałkach

ocznych i stawach (1, 24, 25). W pojedyn-

czych przypadkach dochodzi do ropnego

zapalenia stawów i kości, najczęściej krę-

gów. Objawy kliniczne są wtedy zróżni-

cowane: stwierdza się zwykle niechęć do

ruchu, sztywność chodu, obrzęk okolicy

stawu, a w cięższych przypadkach silną

kulawiznę, niedowład kończyn, niezbor-

ność ruchów lub tzw. zespół końskiego

ogona (1, 26). Opisano także inne obja-

wy towarzyszące, np. wrzodziejące zapa-

lenie naczyń chłonnych, zapalenie tkanki

łącznej, ropnie podskórne i ropnie węzłów

chłonnych żuchwowych czy wysięk ropny

w przedniej komorze oka. Znane są także

pojedyncze przypadki ronień (1, 25, 26).

Czas trwania choroby wynosi od kilku

dni do 3 miesięcy, przeważnie od 3 do 5 ty-

godni. Choroba może mieć także przebieg

ostry, a nawet nadostry. Bardzo silne obja-

wy kliniczne pojawiają się w takim przy-

padku nagle, a źrebięta padają przeważnie

w ciągu 24–48 godzin. Zdarzają się rów-

nież nagłe upadki niepoprzedzone objawa-

mi klinicznymi. Sekcyjnie, w płucach ob-

serwowane są zaawansowane zmiany ana-

tomopatologiczne (1, 3, 20, 25, 26).

Występowanie

zawierającego bakterie, rzadziej drogą ali-

mentarną, w wyniku połykania plwociny

zawierającej R. equi lub spożywania zanie-

czyszczonej karmy, w pojedynczych przy-

padkach w wyniku zanieczyszczenia ran lub

drogą śródmaciczną (10, 12, 30, 31). Z ostat-

nich badań wynika, że ma to prawdopo-

dobnie miejsce w pierwszych dniach życia.

Okres inkubacji choroby jest długi i może

wahać się od 30 do 90 dni. Chorują źrebię-

ta w wieku od 3 tygodni do 6 miesięcy, jed-

nak najczęściej między 1 a 3 miesiącem ży-

cia (1, 3, 8, 10, 24, 25, 26, 29, 31, 32).

W patogenezie zakażenia R. equi odgry-

wa rolę wiele czynników zależnych od za-

razka, takich jak otoczka polisacharydowa,

obecność lipoglikanów, mechanizm wią-

zania jonów żelaza i egzoenzymy określa-

ne jako equi factor (fosfolipaza C, oksyda-

za cholesterolowa i fosfohydrolaza cholino-

wa). Zasadnicze znaczenie ma jednak białko

VapA (2, 33). Mechanizm chorobotwórczo-

ści R. equi nie został jak dotąd całkowicie po-

znany. Po wniknięciu do organizmu bakterie

są fagocytowane, ale przeżywają i namnaża-

ją się wewnątrz makrofagów, w czym istotną

rolę odgrywa białko VapA. Zakażenie sze-

rzy się w organizmie drogą hematogenną.

W miejscu namnażania się bakterii dochodzi

do uszkodzenia okolicznych tkanek, a z cza-

sem do powstania ropnia otoczonego toreb-

ką łącznotkankową (1, 3, 5, 6, 9, 10, 26, 29).

Rodokokoza jest problemem w hodowli koni

na całym świecie, także w Polsce (16, 17, 18,

19, 20). Choroba występuje endemicznie

w części stadnin, w części jest stwierdzana

sporadycznie, a w większości nie występuje

lub nie jest rozpoznawana (3, 8, 12). W stad-

ninach, w których choroba występuje, jest

poważnym problemem i przyczyną znacz-

nych strat hodowlanych oraz ekonomicz-

nych. Chorobowość jest zróżnicowana. Wy-

nosi przeważnie od 10 do 20%, ale może się-

gać nawet 100%. Śmiertelność odpowiednio

leczonych źrebiąt wynosi 10–30%, w przy-

padku źrebiąt nieleczonych sięga 80% (1, 12,

17, 21, 22, 23, 24, 25). W powszechnej wśród

lekarzy i hodowców opinii choroba stwier-

dzana jest częściej u koni ras gorącokrwi-

stych, uznawanych za bardziej wrażliwe na

zakażenie. U źrebiąt innych ras i koni doro-

słych do zachorowań dochodzi sporadycz-

nie i zwykle dotyczy osobników z osłabioną

odpornością (21, 22, 25, 26, 27).

Patogeneza

Na całym świecie do zakażeń R. equi u źre-

biąt dochodzi w ciepłej i suchej porze roku,

kiedy źrebięta w wieku kilku miesięcy prze-

bywają na zapylonych padokach i pastwi-

skach, ale także w zapylonych i źle wenty-

lowanych stajniach. W Polsce większość

zachorowań stwierdzana jest od maja do

lipca, ale pojedyncze przypadki notowa-

ne są między marcem a październikiem

(15, 20, 25, 27, 28, 29).

Do zakażenia dochodzi przeważnie dro-

gą aerogenną, poprzez wdychanie pyłu

Zmiany anatomopatologiczne

Najczęściej obserwowanymi zmianami sek-

cyjnymi jest ropne zapalenie płuc i oskrze-

li z obecnością ropni w płucach i regio-

nalnych węzłach chłonnych. Zarówno

wielkość, jak i liczba powstających ropni

jest zmienna: od bardzo drobnych i licz-

nych, przybierających postać prosówko-

wą, do pojedynczych zlewających się, du-

żych zmian. Sporadycznie stwierdza się

Objawy kliniczne

W przebiegu rodokokozy u źrebiąt naj-

częściej obserwowane jest ropno-ziarni-

niakowe zapalenie oskrzeli i płuc, przebie-

gające z tworzeniem się ropni i z ropnymi

366

Życie Weterynaryjne • 2008 • 83(5)

Prace poglądowe

obecność włóknika i płynu w klatce pier-

siowej. Regionalne węzły chłonne są za-

zwyczaj powiększone, przekrwione, cza-

sem z obecnością drobnych ognisk ropno-

ziarniniakowych, lub całkowicie zmienione.

Histopatologicznie dominują cechy zapale-

nia ropno-ziarniniakowego. Wczesne zmia-

ny charakteryzują się naciekiem komór-

kowym w świetle oskrzelików z przewagą

makrofagów, wielojądrzastych komórek ol-

brzymich i granulocytów obojętnochłon-

nych. W przegrodach międzypęcherzyko-

wych obserwowane są nieliczne limfocy-

ty i komórki plazmatyczne. Widoczne są

liczne, uszkodzone, wypełnione bakteriami

fagocyty (25, 26, 31, 34). W obrębie prze-

wodu pokarmowego stwierdzane jest roz-

siane, wrzodziejące zapalenie jelit cienkie-

go oraz ślepego i okrężnicy. Mogą tworzyć

się ropnie w ścianie jelit i węzłach chłon-

nych krezkowych. Histopatologicznie ob-

serwowane jest ropno-ziarniniakowe za-

palenie tkanki limfatycznej i włókniko-

wo-martwicowe zapalenie błony śluzowej

jelit (26, 30, 34). W zależności od przebie-

gu choroby zmiany anatomopatologiczne

mogą być stwierdzane w stawach, kościach,

gałkach ocznych i naczyniach chłonnych.

Obserwowane są także ropnie w narzą-

dach wewnętrznych, np.: nerkach, wątro-

bie, śledzionie czy łożysku (1, 25, 26).

jest odpowiedź immunologiczna humoral-

na typu h2. Mniejsza zdolność aktywa-

cji makrofagów u młodych zwierząt może

być także jednym z czynników zwiększa-

jących podatność na zakażenie. Ponadto

przypuszcza się, że u immunokompetent-

nych dorosłych koni mechanizmy obron-

ne przeciwko R. equi mogą być niezależ-

ne od prezentacji antygenu w kontekście

MHC klasy I. Sugeruje to istnienie niekla-

sycznej drogi przetwarzania i prezenta-

cji antygenu, podobnie jak ma to miejsce

w trakcie zakażenia Mycobacterium tuber-

culosis (37, 39). Do niedawna uważano, że

zwiększona podatność źrebiąt na zakażenie

jest związana z utratą odporności siarowej

w 2–3 miesiącu życia, ale wyjaśnienie jej

udziału jest znacznie bardziej skompliko-

wane (9, 38, 40, 41, 42, 43, 44, 45). Swoiste

przeciwciała przeciwko różnym antyge-

nom R. equi występują u większości koni,

w tym u źrebiąt do 3 miesiąca. Chorobę ob-

serwowano także u źrebiąt z wysokim po-

ziomem tych przeciwciał. Stwierdzono jed-

nak różnice w produkcji przeciwciał klasy

IgG przeciwko białku VapA u koni doro-

słych i źrebiąt, co może częściowo tłuma-

czyć odporność koni dorosłych na zaka-

żenie (29, 40, 41, 45, 46). Prawdopodobnie

funkcje ochronne pełnią przeciwciała IgGa

i IgGb, dominujące u doświadczalnie zaka-

żonych koni dorosłych. Opsonizacja R. equi

tymi przeciwciałami przyspiesza fuzję fa-

golizosomalną i znacząco zwiększa zdol-

ności bakteriobójcze makrofagów (29, 34,

41). Natomiast u źrebiąt odporność zależ-

na od przeciwciał obserwowana jest dopie-

ro od około 3 miesiąca życia, a u chorych

dominują przeciwciała IgGb i IgGT. Prze-

ciwciała IgGT nie aktywują dopełniacza po

związaniu z antygenem, a mogą hamować

jego aktywację przez inne izotypy immu-

noglobulin (2, 3, 5, 9, 25, 37, 44, 45, 46).

brakiem wyraźnych objawów klinicznych,

co znacznie utrudnia rozpoznanie. Zmiany

osłuchowe są zmienne, trudne do uchwy-

cenia i często nie odzwierciedlają stopnia

zaawansowania choroby. Kiedy pojawiają

się silne objawy kliniczne, szanse wylecze-

nia źrebięcia są niewielkie (1, 3, 25).

W stadninach z endemicznie występu-

jącą rodokokozą zalecane jest codzienne

badanie kliniczne źrebiąt. Wskazany jest

monitoring liczby białych krwinek, ewen-

tualnie stężenia ibrynogenu od 2–4 ty-

godnia do 4–5 miesiąca życia. Są to pa-

rametry nieswoiste. Wzrost ich poziomu

następuje przy różnego tła stanach zapal-

nych, a u poszczególnych zwierząt wystę-

pują znaczne wahania i różnice osobni-

cze. Diagnostyczna wartość jednokrotne-

go badania jest niewielka i dlatego zaleca

się wykonywanie oznaczeń co 2 tygodnie.

W diagnostyce przydatne jest także bada-

nie rentgenowskie i w mniejszym stopniu

ultrasonograiczne. Ich zastosowanie ogra-

niczone jest jednak aspektami techniczny-

mi. Badanie rentgenowskie wymaga apara-

tu o odpowiednich parametrach, zdolnego

do prześwietlenia klatki piersiowej źrebię-

cia. Natomiast ultrasonograia umożliwia

wykrycie zmian tylko w przestrzeniach

międzyżebrowych w powierzchownych

częściach klatki piersiowej (1, 2, 4).

W diagnostyce choroby za „złoty stan-

dard” uznawane jest stwierdzenie obec-

ności R. equi w wydzielinie tchawiczo-

-oskrzelowej (1, 3). Opracowano metodę

pobierania popłuczyn z dolnych dróg od-

dechowych z zastosowaniem cienkiego,

jałowego, silikonowego kateteru wpro-

wadzanego donosowo. Jest to łatwe tech-

nicznie, nieinwazyjne i bezpieczne oraz

nie wymaga specjalistycznego i drogie-

go sprzętu. Umożliwia tanie i wielokrot-

ne pobieranie materiału w praktyce te-

renowej. Z wielu dostępnych metod wy-

krywania bakterii najczęściej stosowane

jest klasyczne badanie mikrobiologiczne,

ze względu na techniczną łatwość i ni-

ski koszt oraz wysoką czułość i swoistość

(1, 13, 24, 32, 47, 48).

Rodokokoza wymaga odpowiedniego

i długotrwałego leczenia. Ze względu na

ryzyko selekcji szczepów opornych oraz

synergistyczne działanie stosuje się kom-

binację antybiotyków makrolidowych: kla-

rytromycyny, azytromycyny lub erytro-

mycyny z ryfampicyną. Niestety, leki te

wywołują wiele skutków ubocznych. Ery-

tromycyna może wywoływać zapalenie je-

lit i biegunkę, czasem przebiegającą ostro

i niekiedy prowadzącą do śmierci. Opisa-

no także występowanie hipertermii i zabu-

rzeń oddechowych. Nie bez znaczenia po-

zostaje jej działanie nefrotoksyczne i hepa-

totoksyczne. Zastosowanie klarytromycyny

lub azytromycyny jest bardziej skuteczne

i obciążone mniejszym ryzykiem działań

Mechanizmy odporności

Mimo wielu badań nad odpornością źre-

biąt, wiele problemów pozostaje nadal

nierozwiązanych. Dotyczy to także me-

chanizmów odpornościowych w przebie-

gu rodokokozy. Wiadomo, że występu-

ją znaczne różnice w odporności między

źrebiętami a końmi dorosłymi, zarówno

pod względem ilościowym, jak i jakościo-

wym. Zwłaszcza mechanizmy odporno-

ści miejscowej w drogach oddechowych

są u źrebiąt mniej wydajne, co sprawia, że

odpowiedź układu immunologicznego na

zakażenie nie jest wystarczająco szybka.

Teoretycznie wszystkie źrebięta we wczes-

nym okresie życia są narażone na zakaże-

nie. Jednak większość jest w stanie wytwo-

rzyć odporność chroniącą przed chorobą,

a konie dorosłe są całkowicie odporne. Nie

wiadomo, dlaczego w stadninach z enzo-

otycznie występującą rodokokozą choru-

je tylko część populacji. Czynniki predys-

ponujące źrebięta do zachorowania nie są

nadal poznane. Przypuszcza się, że mogą

to być inne zakażenia, np. końskim herpe-

swirusem typu 2 (EHV-2), predyspozycje

genetyczne lub różnego rodzaju niedobo-

ry immunologiczne (35, 36, 37).

Prawdopodobnie główną rolę w odpor-

ności przeciwko R. equi odgrywa odpo-

wiedź komórkowa typu h1 (w tym tak-

że w obrębie dolnych dróg oddechowych),

podczas gdy u źrebiąt lepiej wykształcona

Rozpoznawanie i leczenie

Wczesne rozpoznanie rodokokozy umoż-

liwia rozpoczęcie właściwego leczenia, co

pozytywnie wpływa na rokowanie i znaczą-

co zmniejsza liczbę upadków. Ma to oczy-

wiste przełożenie na wyniki ekonomiczne

i hodowlane stadniny. Jednak diagnostyka

choroby jest trudna i wymaga dużego do-

świadczenia klinicznego oraz stosowania

badań dodatkowych. Wczesne rozpozna-

nie jest poważnym problemem, zwłasz-

cza w stadninach, w których dotychczas

nie stwierdzano rodokokozy u źrebiąt.

Objawy kliniczne są nieswoiste i na ich

podstawie nie można odróżnić zakażenia

dolnych dróg oddechowych wywołanego

przez R. equi od zakażenia innymi pato-

genami. Ponadto powolny przebieg pro-

cesu chorobowego, połączony z nadzwy-

czajną zdolnością źrebiąt do kompensacji

postępujących zmian w płucach, skutkuje

Życie Weterynaryjne • 2008 • 83(5)

367

Prace poglądowe

Ważne jest także zapewnienie dobrych

warunków zoohigienicznych w stajniach,

zwłaszcza właściwej wentylacji. Proponu-

je się także przesunięcie terminów poro-

dów na zimę, tak by w okresie największe-

go narażenia na chorobę (sucha, ciepła pora

roku) źrebięta miały powyżej 6 miesięcy

życia. Jest to często niemożliwe do wpro-

wadzenia np. w hodowli koni pełnej krwi

angielskiej (1, 8, 11, 15, 20, 22, 27, 50, 52).

Proilaktyka – immunizacja bierna

Ryc. 3. Zapalenie ropno-ziarniniakowe płuc; barwienie hematoksylina-eozyna, pow. 100 × (fot. M. Sobczak-Filipiak)

W niektórych krajach powszechnie stoso-

wanym sposobem proilaktyki rodokokozy

jest podawanie surowic odpornościowych

od hiperimmunizowanych dawców. Ak-

tualnie na rynku dostępne są komercyjne

preparaty czterech irm: dwóch ze Stanów

Zjednoczonych oraz po jednej z Wielkiej

Brytanii i Argentyny. Ze względu na wyso-

kie koszty zastosowanie tej metody w pol-

skich stadninach jest ograniczone. Ponadto

wyniki badań naukowych nad jej skutecz-

nością są niejednoznaczne, a opinie podzie-

lone. Według części badań metoda ta jest

skuteczna: ogranicza zachorowania źrebiąt

zarówno po naturalnej ekspozycji, jak i po

zakażeniu doświadczalnym. Jednak według

niektórych autorów jej skuteczność jest nie-

wielka lub niewystarczająca. Mechanizm

działania tej metody nie został dokładnie

poznany. Za główny składnik zapewniający

odporność uznawane są swoiste przeciw-

ciała anty VapA i anty VapC. Jednak wy-

kazano brak różnic w skuteczności działa-

nia osocza od koni hiperimmunizowanych

i nieimmunizowanych. Pozwala to sądzić,

że do ochrony przed zakażeniem wystar-

czy niewielka ilość przeciwciał albo odpor-

ność zależy od innych składników osocza,

jak składniki dopełniacza, interferon i inne

cytokiny. Wszystkie badania potwierdzają-

ce skuteczność tej metody odnoszą się do

podawania osocza zanim dojdzie do zaka-

żenia. Jej zastosowanie u zwierząt chorych

jest nieskuteczne, co utrudnia jej stosowa-

nie. Zaleca się podawanie preparatów oso-

cza jak najwcześniej, zwłaszcza w stadni-

nach z enzootycznie występującą chorobą.

Najczęściej zalecany schemat to podanie

pierwszej dawki w pierwszych dniach życia

(od 1 do 10 dnia), a drugiej w wieku 3–4,

a nawet 8 tygodni. Właściwy schemat po-

dawania może różnić się w poszczególnych

stadninach (4, 23, 27, 43, 53, 54, 55, 56, 57).

niepożądanych. U części leczonych źrebiąt

także obserwowano biegunkę, jednak nie

tak ciężką jak przy zastosowaniu erytro-

mycyny. Dlatego konieczne jest podawanie

preparatów probiotycznych. Ryfampicyna

z kolei może prowadzić do spadku kondy-

cji, osłabienia oraz pocenia się źrebiąt. Jest

wydalana z moczem, śliną i łzami, które

w czasie leczenia mogą przybierać zabar-

wienie czerwonopomarańczowe. Zastoso-

wanie innych chemioterapeutyków jest dys-

kusyjne, nawet jeżeli wyniki antybiogramu

przemawiają za ich potencjalną skuteczno-

ścią. Właściwości farmakokinetyczne mogą

im uniemożliwiać osiągnięcie stężenia te-

rapeutycznego w miejscach występowa-

nia zarazka. Antybiotykoterapia powinna

być prowadzona przez 3–9 tygodni, a na-

wet dłużej. Podjęcie decyzji o zakończeniu

leczenia jest trudne, ponieważ ustąpienie

objawów klinicznych nie świadczy o likwi-

dacji procesu chorobowego. Zbyt wczesne

przerwanie terapii skutkuje szybkim nawro-

tem choroby, zwykle o cięższym przebie-

gu i gorszym rokowaniu. Dlatego wskazane

jest monitorowanie parametrów hematolo-

gicznych oraz wykonywanie badań radio-

logicznych lub ultrasonograicznych przez

cały czas trwania leczenia i 2–3 tygodnie

po jego zakończeniu. Leczone źrebięta wy-

magają dobrych warunków zoohigienicz-

nych oraz terapii wspomagającej.

Szybka diagnoza i rozpoczęcie odpowied-

niego leczenia pozwala zwykle na zmniejsze-

nie śmiertelności źrebiąt do kilku, kilkuna-

stu procent. Dla porównania śmiertelność

nieleczonych źrebiąt wynosi około 80% (1,

17, 21, 24, 27, 49, 50). Nie stwierdzono dłu-

goterminowych skutków choroby dla zdro-

wia źrebiąt. Po wyleczeniu konie użytkowa-

ne sportowo osiągają zbliżone wyniki do

tych, które nie chorowały (21, 51).

Proilaktyka – zabiegi zoohigieniczne

W celu ograniczenia występowania rodo-

kokozy, pomimo braku jednoznacznych do-

wodów skuteczności, zaleca się wiele zabie-

gów zoohigienicznych, niestety czasochłon-

nych i pracochłonnych, a nieraz bardzo

kosztownych. Chorobę częściej stwierdza

się w stadninach istniejących od dłuższego

czasu, o dużej powierzchni, ze znaczną licz-

bą koni i dużą populacją sezonowo utrzy-

mywanych klaczy i źrebiąt. Dlatego zaleca

się zmniejszenie liczebności i zagęszcze-

nia zwierząt. Opinie co do skuteczności

takiego postępowania są jednak podzielo-

ne, gdyż przypadki zachorowań obserwu-

je się także w małych stadninach z obsadą

zaledwie kilku koni i istniejących od kilku

lat. Do niedawna uważano, że endemicz-

ne występowanie rodokokozy w stadninach

ma związek z zanieczyszczeniem środowi-

ska kałem koni i zjadliwymi szczepami R.

equi. Jednak, w świetle ostatnich badań nie

ma to bezpośredniego wpływu na występo-

wanie choroby. Pomimo tego, zalecane jest

ciągłe usuwanie nawozu ze stajni i pado-

ków oraz nieużywanie go do nawożenia pa-

stwisk. Rodokokoza nie przenosi się drogą

kontaktową, jednak zaleca się izolację cho-

rych źrebiąt i natychmiastowe usuwanie ich

kału w celu ograniczenia zanieczyszczenia

środowiska. Mimo braku jednoznacznych

dowodów, powszechnie uznaje się, że wy-

stępowanie zakażeń R. equi u źrebiąt zwią-

zane jest ze stopniem zapylenia powietrza.

Większa liczba przypadków zachorowań

obserwowana jest w stadninach o pylistym

gruncie, przy suchej i wietrznej pogodzie.

Dlatego zalecane jest zraszanie dróg i pa-

doków, obsiewanie trawą wszelkich możli-

wych powierzchni na terenie stadnin oraz

ulepszanie pokrywy roślinnej pastwisk.

Proilaktyka – możliwości immunizacji

czynnej

Większość źrebiąt nabywa odporność na

zakażenie R. equi i pozostaje odporna przez

całe życie. Z tego względu wydaje się moż-

liwe uzyskanie właściwej odporności po-

przez aktywną immunizację. Dotychczas,

pomimo wielu badań na całym świecie, nie

368

Życie Weterynaryjne • 2008 • 83(5)

Prace poglądowe

udało się opracować wystarczająco sku-

tecznej szczepionki, czego skutkiem jest

brak na rynku komercyjnych preparatów.

Jedynie w Argentynie dostępna jest szcze-

pionka dla klaczy o nazwie Rhodovac. Jed-

nak jej zastosowanie w Polsce uniemoż-

liwiają regulacje prawne. Ponadto opinie

autorów co do rodzaju szczepionek, spo-

sobu ich stosowania oraz skuteczności są

podzielone, a niekiedy sprzeczne. Przepro-

wadzono wiele badań z zastosowaniem róż-

nego rodzaju antygenów: żywych i zabitych

bakterii, egzoenzymów equi factor, białka

VapA czy syntetycznych determinant anty-

genowych tego białka. Podejmowano pró-

by szczepienia zarówno klaczy, jak i źrebiąt

z różnym skutkiem (46, 58, 59).

Wykazano skuteczność podawania in-

aktywowanej szczepionki z całych komórek

bakteryjnych z dodatkiem lub bez kompo-

nenty EHV-2 zarówno u źrebiąt, jak i klaczy

(60). Zastosowanie u źrebiąt szczepionki

przeciwko EHV-2 (ISCOM) także pozwo-

liło na ograniczenie zachorowań w stadni-

nie z endemicznie występującą rodokokozą

(35). Jednak według części badań szczepie-

nie źrebiąt zabitymi bakteriami czy egzo-

enzymami „equi factor” nie chroni przed

doświadczalnym zakażeniem (61, 62). Za-

stosowanie u źrebiąt szczepionki zawierają-

cej rozpuszczalne antygeny R. equi , w tym

białka VapA i egzoenzymów („equi fac-

tor”), jest także nieskuteczne i nie chroni

ich przed zachorowaniem po naturalnej

ekspozycji. Jednak po immunizacji klaczy

tą szczepionką osiągnięto pozytywne wy-

niki (63). Natomiast według części auto-

rów bierna immunizacja źrebiąt poprzez

szczepienie klaczy żywymi i zabitymi R.

equi jest nieskuteczna ze względu na słabą

odporność siarową (55, 64). Według innych

badań szczepienie klaczy i źrebiąt szcze-

pionką zawierającą antygen VapA wyeks-

trahowany Tritonem X-114 (APTX) oka-

zało się nieskuteczne. Natomiast podanie

źrebiętom osocza od immunizowanych tą

szczepionką klaczy chroniło je przed zaka-

żeniem (59). Jednak w kolejnych badaniach

po szczepieniu klaczy podobną szczepionką

otrzymano zadowalające wyniki. Ponadto

szczepionka oparta na białku VapA okazała

się bardziej immunogenna niż szczepion-

ka z całych komórek R. equi (58).

Pozytywny efekt otrzymano również

po doustnej immunizacji źrebiąt żywymi

bakteriami. Immunizowane w ten sposób

źrebięta osiągały wysoki poziom swoistych

przeciwciał i były odporne na doświadczal-

ne zakażenie (45, 65). Trwają także prace

nad otrzymaniem szczepów atenuowa-

nych R. equi, zastosowaniem szczepionek

rekombinowanych BCG (Bacille Calmette-

Guerin) prezentujących antygen VapA oraz

szczepionkami DNA. Dotychczasowe ba-

dania nad szczepionkami DNA na myszach

i koniach dały pozytywne efekty (66).

W warunkach terenowych podejmowa-

no próby proilaktyki rodokokozy z użyciem

autoszczepionek. Produkcja autoszczepio-

nek jest prosta technicznie, łatwa i tania.

Ponadto regulacje prawne umożliwiają po-

wszechne ich zastosowanie w Polsce. Zasto-

sowanie do produkcji miejscowych izolatów

pozwala także na uniknięcie skutków moż-

liwych różnic pomiędzy szczepami bakte-

rii. W Polsce, w latach 70. ubiegłego wieku,

w jednej ze stadnin uzyskano zadowalają-

ce efekty po zastosowaniu autoszczepionki

z zabitych bakterii. Skuteczne okazało się

szczepienie zarówno klaczy, jak i źrebiąt po-

chodzących od nieimmunizowanych ma-

tek (19). Także w ostatnich latach w Polsce

przeprowadzono badania z zastosowaniem

autoszczepionki z całych komórek bakteryj-

nych inaktywowanych formaliną. Jej zasto-

sowanie jest bezpieczne, podawanie łatwe

i o wiele mniej pracochłonne oraz wielo-

krotnie tańsze niż w przypadku preparatów

surowicy od hiperimmunizowanych daw-

ców. Immunizacja klaczy autoszczepionką

pozwoliła na znaczne zmniejszenie zacho-

rowań i upadków źrebiąt. W porównaniu

z problemami diagnostycznymi, kosztami

i skutkami ubocznymi leczenia oraz war-

tością hodowlaną i ekonomiczną narażo-

nych na zakażenie źrebiąt, zastosowanie

tej metody jest opłacalne. Świadczy o tym

fakt jej wprowadzenia do proilaktyki ro-

dokokozy w kilku stadninach w Polsce.

Ze względu na możliwe zaburzenia we

wchłanianiu przeciwciał siarowych u źre-

biąt optymalnym rozwiązaniem jest wyko-

nywanie badań serologicznych w pierw-

szym dniu życia źrebiąt. Źrebięta z ni-

skim poziomem przeciwciał matczynych

powinny otrzymać dawkę osocza komer-

cyjnego lub uzyskanego we własnym za-

kresie w stadninie. Zwiększa to odporność

źrebiąt nie tylko na rodokokozę, ale także

inne patogeny. Jest to stosowane w stad-

ninach w kilku krajach (1, 2, 4, 35, 45, 58,

59, 60, 61, 63, 65, 66, 67).

9. Meijer W.G., Prescott J.F.: Rhodococcus equi. Vet. Res.

2004, 34 ,383-396.

10. Wada R., Kamada M., Anzai T., Nakanishi A., Kanema-

ru T., Takai S., Tsubaki S.: Pathogenicity and virulence of

Rhodococcus equi in foals following intratracheal chal-

lenge. Vet. Microbiol . 1997, 56 ,301-12.

11. Takai S., Fujimori T., Katsuzaki K.: Ecology of Rhodococ-

cus equi in horses and their environment on horse-bre-

eding farms. Vet. Microbiol . 1987, 14 , 233.

12. Prescott J.F.: Epidemiology of Rhodococcus equi infec-

tion in horses. Vet. Microbiol . 1987, 14 , 211-214.

13. Anzai T., Wada R., Nakanishi A., Kamada M., Takai S.,

Shinto Y., Tsubaki S.: Comparison of tracheal aspiration

with other tests for diagnosis of Rhodococcus equi pneu-

monia in foals. Vet. Microbiol . 1997, 56 , 335-345.

14. Muscatello G., Church S., Whithear K.G.: Virulent Rho-

dococcus equi on horse farms: source and spread of rat-

tles. W: Proceedings of the Workshop on Rhodococcus equi

and Equine Rhodococcal Pneumonia, 2002, s 5.

15. Muscatello G., Gerbaud S., Kennedy C., Gilkerson J.R.,

Buckley T., Klay M., Leadon D.P., Browning G.F.: Compari-

son of concentrations of Rhodococcus equi and virulent R.

equi in air of stables and paddocks on horse breeding farms

in a temperate climate. Equine Vet. J. 2006, 38 , 263-265.

16. Frymus T.: Zwalczanie rodokokozy źrebiąt. Życie Wet.

1994, 69 , 52-54.

17. Giguere S., Jacks S., Roberts G.D., Hernandez J., Long

M.T., Ellis C.: Retrospective comparison of azithromy-

cin, clarithromycin, and erythromycin for the treatment

of foals with Rhodococcus equi pneumonia. J. Vet. Intern.

Med. 2004, 18 , 568-573.

18. Grądzki Z., Ziętek A., Hetman E., Winiarczyk S.: Występowa-

nie szczepów Rhodococcus equi w glebie w stadninach z wy-

stępującą rodokokozą. Medycyna Wet. 2006, 62 , 1310-1312.

19. Piwowarczyk S., Kita J.: Zastosowanie autoszczepion-

ki ( Corynebacterium equi ) w zwalczaniu schorzeń dróg

oddechowych źrebiąt. Zeszyty Naukowe SGGW – Wete-

rynaria 1972, 2.

20. Witkowski L.: Występowanie zakażeń Rhodococcus equi

u źrebiąt oraz próby immunoproilaktyki. Praca doktor-

ska, SGGW, Warszawa 2007.

21. Ainsworth D.M., Eicker S.W., Yeagar A.E., Sweeney C.R.,

Viel L, Tesarowski D, Lavoie J.P., Hofman A., Paradis M.R.,

Reed S.M., Erb H.N., Davidow E., Nalevanko M.: Associa-

tions between physical examination, laboratory, and radio-

graphic indings and outcome and subsequent racing per-

formance of foals with Rhodococcus equi infection: 115 ca-

ses (1984-1992). J. Am. Vet. Med. Assoc. 1998, 213 , 510-515.

22. Chain M.K., Cohen N.D., Martens R.J.: Evaluation of

equine breeding farm characteristic as risk factors for

development of Rhodococcus equi pneumonia in foals.

J. Am. Vet. Med. Assoc . 2003, 222 , 467-475.

23. Giguere S., Gaskin J.M., Miller C., Bowman J.L.: Evalu-

ation of a commercially available hyperimmune plasma

product for prevention of naturally acquired pneumonia

caused by Rhodococcus equi in foals. J. Am. Vet. Med. As-

soc . 2002, 220 , 59-63.

24. Sweeney C.R., Sweeney R.W., Divers T.J.: Rhodococcus

equi pneumonia in 48 foals: response to antimicrobial

therapy. Vet. Microbiol . 1987, 14 , 329-336.

25. Takai S., Higuchi T., Matsakura S., Tamada Y., Nisho Y.,

Morishita T., Filii M., Bidaka D., Furugohri J., Karasawa T.,

Shoda M., Akita O., Ogawa K., Hara M., Kakuda T., Sasaki

Y., Tsubaki S., Hagiwara S., Senba H.: Some epidemiological

aspect of Rhodococcus equi infection in foals in Japan: a re-

view of 108 cases in 1992-1998. J Equine Sci. 2000, 11 , 7-14.

26. Zink M.C., Yager J.A., Smart N.L.: Corynebacterium equi

infection in horses, 1958-1984: a review of 131 cases. Can.

Vet. J. 1986, 27 , 213-217.

27. Cohen N.D., O’Conor M.S., Chain M.K., Martens R.J.:

Farm characteristic and management practices associa-

ted with development of Rhodococcus equi pneumonia

in foals. J. Am. Vet. Med. Assoc. 2005b, 226 , 404-413.

28. Chain M.K., Cohen N.D., Martens R.J., Edwards R.F., Ne-

vill M.: Foal-related risk factors associated with develop-

ment of Rhodococcus equi pneumonia on farms with ende-

mic infection . J. Am. Vet. Med. Assoc. 2003 , 223 ,1791-1799.

29. Zink M.C., Yager J.A., Prescott J.F., Fernando M.A.: Elec-

tron microscopic investigation of intracellular events after

ingestion of Rhodococcus equi by foal alveolar macropha-

ges. Vet. Microbiol . 1987, 14 , 295-305.

30. Johnson J.A., Prescott J.F., Markham R.J.F.: he pathology of

experimental Corynebacterium equi infection in foals follo-

wing intragastric challenge. Vet. Pathol. 1983, 20 , 450-459.

31. Johnson J.A., Prescott J.F., Markham R.J.F.: he pathology of

experimental Corynebacterium equi infection in foals follo-

wing intrabronchial challenge. Vet. Pathol. 1983, 20 , 440-449.

32. Higuchi T., Taharaguchi S., Hashikura S., Hagiwara S., Gojo

C., Satoh S., Yoshida M., Takai S.: Physical and serologic

examinations of foals at 30 and 45 days of age for early

Piśmiennictwo

1. Giguere S., Prescott J.F.: Clinical manifestations, diagno-

sis, treatment and prevention of Rhodococcus equi infec-

tion in foals. Vet. Microbiol. 1997, 56 , 313-34.

2. Heidmann P., Madigan J.E., Watson J.L.: Rhodococcus

equi pneumonia: clinical indings, diagnosis, treatment

and prevention. Clinical Techniques in Equine Practice .

2006, 5 , 203-210.

3. Prescott J.F.: Rhodococcus equi: an animal and human

pathogen. Clin. Microbiol. Rev. 1991 , 4 , 20-34.

4. Sellon D., Long M.: Equine Infectious Disease. Saunders,

2007, s. 281-295.

5. Giguere S., Hondalus M.K., Yager J.A.: Role of the 85-ki-

lobase plasmid and plasmid-encoded virulence-associa-

ted protein A in intracellular survival and virulence of

Rhodococcus equi. Infect. Immun. 1999, 67 , 3548-3557.

6. Takai S., Koike K., Ohbushi S., Izumi C., Tsubaki S.: Identii-

cation of 15- to 17- kilodalton antigens associated with aviru-

lent Rhodococcus equi. J. Clin. Microbiol . 1991, 29 , 439-443.

7. Takai S., Watanabe Y., Ikeda T., Ozawa T., Matsukura S., Tama-

da Y., Tsubaki S., Sekizaki T.: Virulence-associated plasmids

in Rhodococcus equi. J. Clin. Microbiol. 1993, 31, 1726-1729.

8. Takai S.: Epidemiology of Rhodococcus equi infection:

a review. Vet. Microbiol. 1997, 56 , 167-176.

Życie Weterynaryjne • 2008 • 83(5)

369

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: