220720100.pdf

SEKSUOLOGIA

PSYCHOSPO¸ECZNA

2.1. PSYCHOSPO¸ECZNE PODSTAWY SEKSUALNOÂCI

Zbigniew Lew-Starowicz

2.1.1. SEKSUALNOÂå

Termin „seksualnoÊç” pojawi∏ si´ w s∏ownikach w koƒcu XX wieku. Nie ma dotàd

powszechnie przyj´tej definicji tego terminu. W piÊmiennictwie seksualnoÊç jest

okreÊlana jako: aktywnoÊç seksualna, bycie seksualnym, wszelkie aspekty zachowaƒ

zwiàzanych z p∏cià i seksem, zasadniczy czynnik motywujàcy ludzi do nawiàzywania

relacji interpersonalnych, nadrz´dne poj´cie obejmujàce wszelkie procesy fizyczne

i psychiczne zwiàzane ze sferà seksualnà w jej wymiarze indywidualnym i spo∏ecz-

nym. Najbardziej wszechstronna definicja seksualnoÊci zosta∏a opublikowana

w 2005 roku: „seksualnoÊç jest podstawowym elementem bycia cz∏owiekiem przez

ca∏e ˝ycie, obejmujàcym seks, p∏ciowà identyfikacj´ i role, orientacj´ seksualnà,

erotyzm, po˝àdanie, intymnoÊç i reprodukcj´. SeksualnoÊç jest doÊwiadczana i wy-

ra˝ana w myÊlach, fantazjach, prze˝yciach, przekonaniach, wartoÊciach, zachowa-

niach, rolach i zwiàzkach. SeksualnoÊç powstaje na skutek interakcji czynników bio-

logicznych, psychologicznych, spo∏ecznych, ekonomicznych, politycznych,

kulturowych, etycznych, prawnych, historycznych, religijnych i duchowych” 9 (prze-

k∏ad w∏asny).

W materia∏ach Mi´dzynarodowej Konferencji ONZ na Rzecz LudnoÊci i Roz-

woju (Kair, 1994) seksualnoÊç jest uj´ta w aspekcie biologiczno-psychospo∏ecznym

i uto˝samiana ze zdrowiem seksualnym, które postrzega si´ jako zdrowy rozwój

seksualny, równe i odpowiedzialne relacje partnerskie oraz satysfakcja seksualna.

W Deklaracji Praw Seksualnych opublikowanej przez Âwiatowà Organizacj´

Zdrowia w 2002 roku seksualnoÊç jest traktowana jako integralna cz´Êç osobowoÊci

9 Laphimon M.: A Glossary of Term in Gender and Sexuality . The Rockefeller Foundation, Mahidol

University Thailand, Seul 2005.

26 Seksuologia psychospo∏eczna

ka˝dej istoty ludzkiej. Jej pe∏ny rozwój zale˝y od zaspokojenia podstawowych ludz-

kich potrzeb. SeksualnoÊç wynika z interakcji mi´dzy jednostkà a otaczajàcà jà

strukturà spo∏ecznà.

Z wy˝ej przedstawionych definicji seksualnoÊci wynika, ˝e termin „seksualnoÊç”

sta∏ si´ obecnie nadrz´dny wobec innych poj´ç, jak np. p∏eç, zdrowie seksualne, ro-

le p∏ciowe, erotyzm, seks, mi∏oÊç, orientacja seksualna.

2.1.2. UWARUNKOWANIA SEKSUALNOÂCI

SeksualnoÊç rozwija si´ na skutek interakcji wielu czynników biologicznych, psycho-

logicznych, spo∏ecznych, religijnych… Jest poj´ciem interdyscyplinarnym i stanowi

przedmiot zainteresowania ró˝nych dziedzin nauki: seksuologii, medycyny seksual-

nej, nauk spo∏ecznych, a tak˝e wielu specjalizacji lekarskich, np. seksuologii, urolo-

gii, ginekologii, psychiatrii, rehabilitacji, endokrynologii. Sta∏a si´ przedmiotem

wyk∏adowym na uczelniach medycznych, psychologicznych, pedagogicznych, teolo-

gicznych i in.

Obecnie w badaniach nad seksualnoÊcià najwi´cej uwagi poÊwi´ca si´ nast´pujà-

cym czynnikom:

biologicznym (genetyka, hormony, neuroprzekaêniki, anatomia i fizjologia sek-

sualna),

psychicznym (potrzeby, oczekiwania, postawy, obraz w∏asnej osoby, twórczoÊç

erotyczna, osobowoÊç, relacje partnerskie, rozwój psychoseksualny),

spo∏ecznym (normy, edukacja, mody, stereotypy, role p∏ciowe, sztuka erotyczna

i pornografia, „gender studies”, seksozofie).

Do najwa˝niejszych osiàgni´ç w badaniach nad seksualnoÊcià mo˝na zaliczyç:

odkrycie roli hormonów i neuroprzekaêników na poziomie centralnym i obwo-

dowym (chemia seksu i mi∏oÊci) w reaktywnoÊci seksualnej, co przyczyni∏o si´ do

produkcji leków stosowanych w terapii zaburzeƒ erekcji, podniecenia seksualne-

go kobiet, orgazmu,

odkrycie w mózgu oÊrodków sterujàcych zachowaniami seksualnymi (dzi´ki za-

stosowaniu metod obrazowania fMRI) oraz dróg nerwowych odpowiedzialnych

za orgazm kobiety,

poznanie strefy erogennej u kobiety wià˝àcej si´ z podnieceniem seksualnym

i rozstrzygajàcej kontrowersje dotyczàce punktu G w pochwie,

odkrycie cyrkularnego charakteru reaktywnoÊci seksualnej u kobiet,

wyniki badaƒ transkulturowych na temat atrakcyjnoÊci p∏ci, kryteriów wyboru

partnera,

wyniki badaƒ dotyczàcych epidemiologii zaburzeƒ seksualnych .

SeksualnoÊç wià˝e si´ z jej funkcjà prokreacyjnà i kompensacyjnà, a tak˝e z prze-

˝yciami i zachowaniami seksualnymi, relacjami partnerskimi, instytucjonalizacjà

seksualnoÊci. Z∏o˝onoÊç seksualnoÊci, widoczna w podanej wy˝ej definicji tego ter-

minu, uniemo˝liwia jej pe∏ne omówienie. Ni˝ej zostanà opisane wybrane aspekty

Psychospo∏eczne podstawy seksualnoÊci

seksualnoÊci. Kryterium ich wyboru by∏y nast´pujàce czynniki: zakres tematów po-

ruszonych w niniejszej ksià˝ce, zagadnienia oceniane przez Âwiatowà Organizacj´

Zdrowia jako kluczowe (np. zdrowie seksualne), kontrowersyjne i dyskusyjne (np.

istota m´skoÊci i kobiecoÊci).

MODEL SELIGMANA ROZWOJU SEKSUALNOÂCI

WartoÊç tego modelu polega na uporzàdkowaniu ró˝nych poj´ç. Obejmuje on pi´ç

kategorii:

1. To˝samoÊç p∏ciowa. Polega na ÊwiadomoÊci bycia kobietà, m´˝czyznà, a tak˝e na

ÊwiadomoÊci w∏asnych narzàdów p∏ciowych. Przyk∏adem patologii to˝samoÊci

p∏ciowej jest zespó∏ dezaprobaty p∏ci.

2. Orientacja seksualna. Polega na wyborze obiektów budzàcych fantazje i reakcje

seksualne. Patologia polega na braku akceptacji orientacji i ch´ci jej zmiany.

3. Preferencje i zainteresowania seksualne. Patologià sà zaburzenia preferencji

seksualnych (parafilie, dewiacje, zboczenia).

4. Rola p∏ciowa. Oznacza publiczne wyra˝anie to˝samoÊci p∏ciowej.

5. Funkcjonowanie seksualne. Patologià sà dysfunkcje seksualne.

2.1.3. ORIENTACJE SEKSUALNE

Orientacja seksualna wià˝e si´ z wyborem obiektów budzàcych fantazje i reakcje

seksualne, jego trwa∏oÊcià w ˝yciu danej osoby i akceptacjà. Badania socjologiczne

ró˝nie oceniajà rozpowszechnienie orientacji seksualnych w populacji. Zale˝y to od

przyj´tych przez badaczy kryteriów. Je˝eli ograniczajà si´ oni do pytaƒ o wszelkiego

typu zachowania seksualne w ciàgu ˝ycia, to np. homoseksualne zachowania zast´p-

cze w homoerotycznej fazie rozwoju psychoseksualnego mogà prowadziç do zwi´k-

szenia odsetka populacji ocenianej jako zorientowanej homo- czy biseksualnie.

Obecnie wyró˝nia si´ trzy orientacje seksualne: heteroseksualnà (najbardziej

rozpowszechnionà w populacji), homoseksualnà i biseksualnà (mniej znanà od

dwóch poprzednich). Coraz wi´cej badaczy krytycznie ocenia poj´cie orientacji

seksualnej, odwo∏ujàc si´ do badaƒ, z których wynika, ˝e niejasne sà kryteria jej

rozpoznawania, bywa zmienna w ciàgu ˝ycia, subiektywnie rozumiana i jest wy-

tworem j´zyka, uproszczonej kategoryzacji spo∏ecznych zjawisk. Ich zdaniem bar-

dziej w∏aÊciwe jest poj´cie to˝samoÊci seksualnej, która akcentuje rol´ podmioto-

woÊci i subiektywnoÊci w okreÊlaniu w∏asnej seksualnoÊci i p∏ci. Nadal jednak

w najnowszych publikacjach seksuologicznych autorzy stosujà termin „orientacja

seksualna”.

Prawdopodobnie w przysz∏oÊci zostanà wyodr´bnione dwie kolejne orientacje

seksualne:

1. Aseksualna. Obejmuje oko∏o 1,3% populacji. Polega na braku odczuwania po-

ciàgu seksualnego do partnera, niezale˝nie od p∏ci. Z przeprowadzonych badaƒ

wynika, ˝e cz´Êciej wyst´puje u kobiet. Nie sà dotàd znane przyczyny jej powsta-

28 Seksuologia psychospo∏eczna

nia. Nale˝y ró˝nicowaç jà z zaburzeniami po˝àdania, podniecenia seksualnego,

z zanikiem lub brakiem potrzeb seksualnych oraz awersjà seksualnà.

2. Autoerotyczna. Polega na osiàganiu satysfakcji i orgazmu w zachowaniach ma-

sturbacyjnych, dominujàcych lub wy∏àcznych w ˝yciu seksualnym danej osoby.

Nie wiadomo, jakiej cz´Êci populacji dotyczy. Cz´Êciej spotykana jest u m´˝czyzn.

Zwiàzek z drugà osobà nie eliminuje ani nie zmniejsza tego typu zachowaƒ. Przy-

czynà sà zakodowane zachowania masturbacyjne z okresu m∏odoÊci, najcz´Êciej

wià˝àce si´ z seksem w sieci, oceniane jako bardziej atrakcyjne od relacji z part-

nerem. Nale˝y ró˝nicowaç z uzale˝nieniem od seksu, zaburzeniami preferencji

seksualnych, obsesyjno-kompulsywnymi, z nadmiernym pop´dem seksualnym

oraz z ukrytà w zwiàzku heteroseksualnym orientacjà homoseksualnà.

2.1.4. ZDROWIE SEKSUALNE

Do koƒca XX wieku (a w wielu kulturach pierwotnych nadal) zdrowie seksualne

uto˝samiano ze zdolnoÊcià do prokreacji i odbywania stosunków pochwowych. Je-

dynie w kulturze chiƒskiej zdrowie seksualne mia∏o szersze znaczenie: zdolnoÊç do

prokreacji, wspó∏˝ycia, wyraz harmonii z naturà, równowaga mi´dzy yin i yang

(pierwiastkiem m´skim i kobiecym), zdolnoÊç do panowania nad nami´tnoÊcià, do-

bre krà˝enie energii i traktowanie nasienia jako ˝yciodajnej energii. Ta koncepcja

wiàza∏a si´ z okreÊlonymi dzia∏aniami prozdrowotnymi: aktywnoÊcià ruchowà, die-

tetykà, profilaktykà, podporzàdkowaniem dobra jednostki i zwiàzku wymogom spo-

∏ecznym.

W kulturze Zachodu zdrowie seksualne postrzegano, poza oczywistym kryte-

rium prokreacyjnym i zdolnoÊci do wspó∏˝ycia, w kategoriach ascezy, a seks poza-

prokreacyjny by∏ traktowany jako przest´pstwo. Tego typu postawa sprzyja∏a poja-

wieniu si´ trwajàcej ponad dwa stulecia obsesji antymasturbacyjnej. Wp∏yw epoki

wiktoriaƒskiej przyczyni∏ si´ do uto˝samiania zdrowia seksualnego kobiet z p∏odno-

Êcià, brakiem odczuwania przyjemnoÊci, aseksualnoÊcià i „czystoÊcià moralnà”. Or-

gazm, zainteresowanie seksem, zachowania masturbacyjne by∏y oceniane jako pato-

logia. Do zmiany postaw wobec zdrowia seksualnego przyczyni∏y si´: post´p wiedzy,

zmiany obyczajowe (tzw. rewolucja seksualna w koƒcu lat 60. XX wieku), upo-

wszechnienie praw cz∏owieka, antykoncepcji, akceptacja seksu pozaprokreacyjne-

go, ruchy feministyczne, a nast´pnie konferencje ONZ i Deklaracja Praw Seksual-

nych WHO.

Nowe koncepcje zdrowia seksualnego mia∏y wp∏yw na zmiany w mi´dzynarodo-

wej klasyfikacji chorób i problemów zdrowotnych WHO, np. na usuni´cie z niej ho-

moseksualizmu i biseksualizmu, pejoratywnych terminów (np. impotencja, zbocze-

nie, ozi´b∏oÊç), wprowadzenie kryteriów subiektywnych (cierpienie, brak

zadowolenia) i partnerskich, nowych rozpoznaƒ (np. molestowanie seksualne, ze-

spo∏y z∏ego traktowania, zaburzenia relacji partnerskich).

Definicja zdrowia seksualnego ONZ, Deklaracja Praw Seksualnych WHO

i zmiany w Klasyfikacji ICD-10 majà bardzo du˝e znaczenie dla s∏u˝by zdrowia –

upowszechnienia norm medycznych w zakresie seksualnoÊci i obowiàzku ich prze-

strzegania oraz promowania.

Psychospo∏eczne podstawy seksualnoÊci

Z∏o˝onoÊç uwarunkowaƒ seksualnoÊci wià˝e si´ z istnieniem zró˝nicowanych

norm seksualnych: prawnych, religijnych, obyczajowych, Êrodowiskowych, kulturo-

wych, statystycznych, partnerskich i indywidualnych. Cz´sto si´ zdarza, ˝e sà one

rozbie˝ne z normami medycznymi, np. w niektórych krajach zachowania homosek-

sualne, stosunki oralne, analne sà traktowane jako przest´pstwo. Okaleczenia rytu-

alne narzàdów p∏ciowych kobiety obejmujà do 20 mln dziewczàt rocznie. Istniejà

zwiàzki, w których zachowania dewiacyjne, nawet zagra˝ajàce zdrowiu i ˝yciu, sà

traktowane jako normalne. Powstajà organizacje pedofilów postrzegajàcych siebie

jako „pozytywnych” czy „dobrych” i domagajàce si´ równouprawnienia z innymi

orientacjami seksualnymi oraz zlikwidowania kar za ich zachowania seksualne.

Wszystkie religie Êwiata majà w∏asne systemy norm seksualnych, niekiedy nader

drobiazgowo ingerujàce w zachowania seksualne wiernych i wiele z tych norm jest

rozbie˝nych z normami medycznymi, np. zakaz zmiany p∏ci u transseksualistów,

traktowanie zachowaƒ masturbacyjnych, seksu oralnego, analnego itd.

Jednym z zadaƒ personelu terapeutycznego jest promocja zdrowia seksualnego

i norm medycznych. Zdarza si´, ˝e rozbie˝noÊç norm medycznych z innymi rzutuje

na relacje z pacjentem czy publicznie g∏oszone poglàdy, co jednak nie powinno

mieç miejsca.

2.1.5. ROLE P¸CIOWE

Istota m´skoÊci i kobiecoÊci oraz specyfika ról p∏ciowych by∏y przedmiotem zainte-

resowania badaczy, poczàwszy od pionierów psychoanalizy, i êród∏em wielu teorii.

Pojawiajà si´ mody podkreÊlajàce ró˝nice lub podobieƒstwa mi´dzy p∏ciami. Obec-

nie najwi´kszym zainteresowaniem cieszà si´: psychologia ewolucyjna i „gender

study”. Dzi´ki zastosowaniu metod obrazowania mózgu, fotopletyzmografii i wielu

innych metod eksperymentalnych coraz wi´cej wiemy o specyficznych ró˝nicach

mi´dzy p∏ciami, a wiele „dogmatów” o cechach p∏ci zosta∏o obalonych. Nie oznacza

to bynajmniej, ˝e psychologia ró˝nic p∏ciowych osiàgn´∏a pu∏ap swoich mo˝liwoÊci.

Ma to praktyczne nast´pstwa; np. zespo∏y ekspertów toczà spory, co ma zostaç usu-

ni´te, a co zmienione w przysz∏ej klasyfikacji ICD-11 (ma byç opublikowana

w 2012 roku), a tak˝e w amerykaƒskiej klasyfikacji DSM-V. I tak np. zdaniem jed-

nych badaczy nie ma uzasadnienia dla rozpoznania zespo∏u napi´cia przedmiesiàcz-

kowego, osobowoÊci zale˝nej u kobiet, orgazmu przedwczesnego u kobiet, zahamo-

wania wytrysku u m´˝czyzn. Inni eksperci domagajà si´ utrzymania tych rozpoznaƒ,

a tak˝e wprowadzenia rozpoznania uzale˝nienia od seksu itd.

Z badaƒ nad ró˝nicami mi´dzy p∏ciami wynika, ˝e:

Inna jest budowa mózgu kobiety i m´˝czyzny (zró˝nicowanie oÊrodków sterujà-

cych seksualnoÊcià, emocjami).

Inna jest „chemia seksu i mi∏oÊci”, np. u kobiet wi´ksze znaczenie majà estroge-

ny, a u m´˝czyzn testosteron.

W rolach spo∏ecznych nadal dominuje stereotypizacja ról.

Cechy atrakcyjnoÊci i wyboru partnera w du˝ym stopniu wià˝à si´ z repro-

dukcjà.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: