Pauzaniasz_IX_XXXIX.pdf

8 Nie jest te Ī wiarygodne twierdzenie, Ī e Orchome Ĕ czycy nie

mogli odnale Ĩü tej rozpadiny i znszczy ü dzie á a Heraklesa,

by przywróci ü rzece Kefizos jej dawne uj Ğ cie, skoro jeszcze

podczas wojny troja Ĕ skiej byli mieszka Ĕ cami bardzo bogatego

kraju. Po Ğ wiadcza to Homer w odpowiedzi Achillesa na s á owa

poselstwa Agamemnonowego:

I Orchorhenu bogactwa, i Teb egipskich stubramnych 16 .

Jasno st ą d wida ü , Ī e zasoby pieni ĊĪ ne Orchome Ĕ czyków by á y

w tym czasie olbrzymie.

9 Powiadaj ą , Ī e Aspledon 17 opu Ğ cili jego mieszka Ĕ cy ze wzgl Ċ -

du na brak wody i Ī e miasto wzi Ċá o nazw Ċ od Aspledona,

syna nimfy Midei i Posejdona. Ich zdanie zgadza si Ċ z tym,

co napisa á Cherzjas z Orchomenos:

Bogu Posejdonowi i s á awnej nimfie Midei

syn si Ċ urodzi á Aspledon w mie Ğ cie o placach rozleg á ych.

10 Poemat Cherzjasa 18 nie zachowa á s Ċ do moich czasów.

Wiersze te przytoczy á Kaippos w swym dziele na temat

Orchomenos. Orchome Ĕ czycy przypisuj ą temu Ī Cherzjasowi u á o-

Ī enie napisu na grobie Hezjoda 19 .

ROZDZIA à XXXIX

1 Od strony gór Orchomenos graniczy z Fokid ą , od równiny

za Ğ z Lebadej ą 1 . Miasto to niegdy Ğ le Ī a á o na wzgórzu i nazy-

16 Ibidem IX 381.

17 Wg Strabona (IV 415) Aspledon oddalony by á od Orchomenos o 20

stadiów i le Ī a á po drugiej stronie rzeki Melas. Miejscowo Ğü t Ċ lokalizuje si Ċ

obok obecnej wioski Pyrgo, po á o Ī onej na samotnym wzgórzu, na pó á nocny

wschód od Orchomenos. Zachowa á y si Ċ tu Ğ lady antycznych murów i Ğ rednio-

wiecznych budowli.

18 Poeta epicki, Cherzjas, jest wspomniany tak Ī e przez Plutarcha

Uczcie

siedmiu

m Ċ drców

E).

19 Por. wy Ī ej, przypis 8.

1 Lebadej ą - znana w staro Ī ytno Ğ ci przede wszystkim jako miejsce wy-

roczni Trofoniosa — jest nadal zamieszkana i nazywa si Ċ obecnie Liwadia.

Góruje nad ni ą Ğ redniowieczny zamek. Staro Ī ytne miasto by á o usytuowane

nieco na pó á noc od wspó á czesnego, na samotnym, le Īą cym na równinie

skalistym wzgórzu, zwanym obecnie Trypaeolitari, gdzie znajduj ą si Ċ Ğ lady

staro Ī ytnej osady.

wa á o si Ċ Mideja 2 , od imienia matki Aspledona. Kiedy jednak

przyby á do Ĕ Lebades, jego mieszka Ĕ cy zeszli w dolin Ċ , a miasto

od jego imienia wzi Ċá o nazw Ċ Lebadeja 3 . Nikt nie wie, kto

by á jem , i dlaczego ów tutaj przyby á .

2 Wiadomo tylko, Ī e jego Ī on ą by á a Laonike. Miasto to pod

wzgl Ċ dem budowli nie ust Ċ puje najbogatszym miastom greckim.

Od gaju Trofoniosa oddziela je rzeka Herkyna 4 . Legenda g á osi,

Ī e tutaj w á a Ğ nie bawi á a si Ċ Herkyna z córk ą Demetry, Kor ą ,

i mia á a g ĊĞ , któr ą niechc ą cy wypu Ğ ci á a z r ą k. Gdy ptak pofru-

n ąá do jaskini i skry á si Ċ pod ska áą , wesz á a tam Kora i wyj Ċá a go

stamt ą d. A wówczas spod uniesionej przez Kor Ċ ska á y mia á a

wytrysn ąü a i st ą d rzek Ċ o r .

3 Nad brzegiem rzeki stoi Ğ wi ą tynia, w której znajduje si Ċ

pos ą g dziewczyny trzymaj ą cej g ĊĞ w ramionach 5 . W jaskini

za Ğ s ą Ĩ ród á a rzeki i stoj ą ce pos ą gi, których ber á a obramowa-

ne s ą w ĊĪ ami. Mo Ī na by przypuszcza ü , Ī e s ą to pos ą gi Askle-

piosa i Hygiei, ale mog ą to by ü równie Ī pos ą gi Trofoniosa

i Herkyny, skoro - jak mówi ą - w ĊĪ e w równym stopniu

zwi ą zane s ą z Trofoniosem, co z Asklepiosem 6 . Nad brzegiem

2 Identyfikacja z Mideja nast ą pi á a prawdopodobnie z tego wzgl Ċ du, Ī e

Lebadeja nie by á a wymieniona w Homerowym „Katalogu miast". Figurowa á a

tam natomiast Mideja - por. Iliada II 507.

3 Nazw Ċ Ċ Lebades zawdzi Ċ cza prawdopodobnie wcze Ğ niejszej nazwie

miejscowo Ğ ci, pochodz ą cej od libadion (tj. moczary).

4 Rzeka Herkyna to dzisiejsza Liwadias. Jej Ĩ ród á a znajduj ą s Ċ we

wschodniej cz ĊĞ ci w ą wozu, w zasypanej obecnie, wspomnianej tu przez Pauza-

niasza, grocie. W pobli Ī u tych Ĩ róde á , po zachodniej stronie w ą wozu, znaj-

duj ą s Ċ w skale iczne zag áĊ bienia, w których sk á adano dary wotywne.

Jest tu równie Ī wykute w skale pomieszczenie i d á ugi chodnik skalny.

ĝ wi Ċ ty okr ą g Trofoniosa by á po á o Ī ony z lewej strony Herkyny, u stóp góry,

na której w Ğ redniowieczu zbudowano zamek. Obecnie mo Ī na tu zobaczy ü

liczne Ğ lady staro Ī ytnej architektury, chocia Ī z wy ą tkiem Ğ wi ą tyni Zeusa

trudno dok á adnie zlokalizowa ü jakiekolwiek z wymienionych w dalszym opisie

miejsc.

5 Istnieje sporo staro Ī ytnych przedstawie Ĕ plastycznych dziewczyny z g Ċ si ą

na r Ċ kach. S ą to jednak najcz ĊĞ ciej scenki rodzajowe. Scen Ċ opisan ą przez

Pauzaniasza zdaje si Ċ odzwierciedla ü malowid á o wazowe, na którym ju Ī

Stephani (Compte Rendu de la Commision Imperiale Archeologique, 1863-

1864) rozpozna á Herkyn Ċ lub Kor Ċ z g Ċ si ą na r Ċ kach, stoj ą c ą przed Zeusem.

Wg scholiów Tzetzesa do Aleksandry Likofrona (w. 153) Herkyna by á a córk ą

Trofoniosa i fundatork ą Ğ wi ą tyni Demetry w Lebadei. Na cze Ğü tej bogini

odbywa á y si Ċ tu uroczysto Ğ ci zwane Herkynia.

6 O podobie Ĕ stwie postaci Trofoniosa

i Asklepiosa decydowa á przede

wszystkim wspólny im atrybut - w ąĪ .

rzeki jest grób Arkezylaosa 7 , którego ko Ğ ci mia á przenie Ğü spod

Troi Lejtos.

4 Najwspanialszym zabytkiem w gaju jest Ğ wi ą tynia Trofoniosa

i jego pos ą g przypominaj ą cy Asklepiosa, wykonany przez Praksy-

telesa 8 . Jest tu równie Ī Ğ wi ą tynia Demetry z przydomkiem

Europa 9 i pos ą g Zeusa Hyetiosa [tj. Deszczowego] 10 pod go-

á ym niebem. Na drodze do wyroczni i dalej, w kierunku gór,

znajdziesz tzw. teren polowa Ĕ Kory i przybytek Zeusa Bazyleusa

[tj. Króla] 11 . Budowy tej Ğ wi ą tyni nie uko Ĕ czono, czy to ze

wzgl Ċ du na jej olbrzymie rozmiary, czy te Ī na d á ugotrwa á o Ğü

nast Ċ puj ą cych po sobie wojen. W drugiej za Ğ [jego] Ğ wi ą tyni

znajdziesz pos ą gi Kronosa, Hery

i Zeusa.

Jest

równie Ī

Ğ wi ą tynia Apollona.

5 A z otrzymaniem wyroczni rzecz si Ċ ma na Ċ puj ą co 12 .

Gdy kto Ğ zdecyduje s Ċ we Ğü do wyroczni Trofoniosa, musi

najpierw na okre Ğ lony czas zamieszka ü w pewnym pomieszcze-

niu, które jest Ğ wi Ċ tym miejscem à askawego Bóstwa i à askawe-

go Losu 13 . Dopóki tu przebywa, musi podda ü s Ċ obow ą zuj ą -

cym tu aktom oczyszczenia i m. in. powstrzyma ü si Ċ od ciep á ej

k ą pieli, a k ą pa ü si Ċ w rzece Herkynie. Ma za Ğ pod dostatkiem

mi Ċ sa ofiarnego, bo wszed á szy tam, sk á ada ofiar Ċ zarówno

Trofoniosowi, jak i jego dzieciom, oraz Apollonowi, Kronosowi,

Zeusowi Bazyleusowi, Herze z przydomkiem Henioche [tj. Po-

7 Arkezylaos wymieniony zosta á w Iliadzie (II 495; XV 329) jako wódz

Beotów pod Troj ą .

8 Lokalizacja tej Ğ wi ą tyni sporna. O pos ą gu Trofoniosa wyko'nanym przez

Praksytelesa wspomina równie Ī Plutarch (Sulla, 17), stwierdzaj ą c, Ī e wielko Ğ ci ą

i pi Ċ knem dorównywa á on pos ą gowi Zeusa w Olimpii.

9 Demeter Europa mia á a by ü piastunk ą Trofoniosa. Epitet bogini sk ą d-

in ą d nie znany.

10 Na temat Zeusa Deszczowego por. II 19, 8.

11 ĝ wi ą tynia Zeusa Bazyleusa, której ruiny jeszcze do pó á . XIX w. by á y

widoczne, le Ī a á a na odleg á ym o ok. 2,5 km na zachód od miasta wzgórzu

ĝ w. Eliasza. Znaleziono tu wiele inskrypcji po Ğ wiadczaj ą cych istnienie kultu

Zeusa oraz organizowane przez mieszka Ĕ ców co cztery lata festyny zwane

Bazyleja.

12 Opis ten jest najdok á adniejszy z zachowanych relacji na temat wy-

roczni Trofoniosa - por. Strabon IX 44; Filostratos, Vita Apollonii VIII 19;

Lukian, Dialogi zmar á ych, 3, 2.

13 à askawe Bóstwo (Agatos Dajmon) i à askawy Los (Agatos Tyche)

by á y czczone w Beocji jako bóstwa przynosz ą ce b á ogos á awie Ĕ stwo ziemi i win-

nicom. Pliniusz (XXXVI 23) donosi, Ī e Praksyteles wyrze Ĩ bi á analogiczne

bóstwa, które ustawiono w Rzymie na Kapitolu.

wo Īą cej Rydwanem] i Demetrze nazywanej Europ ą , która mia á a

pono ü piastowa ü Trofoniosa.

6 Przy ka Ī dej sk á adanej ofierze obecny jest wró Ī bita, który

obserwuje jej wn Ċ trzno Ğ ci i na tej podstawie przepowiada

schodz ą cej tu osobie, czy Trofonios b Ċ dzie á askawy i przyjmie

j ą Ī yczliwie. Wn Ċ trzno Ğ ci Ī adnych ofiar nie objawiaj ą tak dok á ad-

nie usposobienia Trofoniosa, jak wn Ċ trzno Ğ ci baranka, którego

ka Ī dy owej nocy, gdy schodzi na dó á , sk á ada w ofierze nad

sam ą jam ą , przyzywaj ą c jednocze Ğ nie Agamedesa 14 . Poprzednie

ofiary, je Ğ li nawet wró Ī y á y pomy Ğ lnie, nie maj ą Ī adnego zna-

czenia, dopóki nie potwierdzi tego ofiara z baranka. Je Ğ li

natomiast wró Ī by si Ċ potwierdz ą , pytaj ą cy schodzi do wyroczni,

pe á en nadziei.

7 Schodzi za Ğ w taki oto sposób. Najpierw dwaj ch á opcy

z miasta w wieku lat oko á o trzynastu, zwani Hermami, prowadz ą

go w nocy nad rzek Ċ Herkyn Ċ , a przyprowadziwszy, namasz-

czaj ą o iw ą , obmywaj ą i dokonu ą wszystkich innych niezb Ċ d-

nych czynno Ğ ci, jakie do nich nale Īą . St ą d prowadz ą go ju Ī

kap á ani, ale nie wprost do wyroczni, lecz do po á o Ī onych obok

siebie Ĩ róde á .

8 Tutaj musi si Ċ on nap ü wody zwanej Lete [ . Zapomnie-

nie], by zapomnie ü o wszystkim, co stanow á o przedmiot jego

troski. Nast Ċ pnie pije inn ą wod Ċ , Mnemozyne [tj. Pami Ċü ],

dzi Ċ ki której ma sobie przypomnie ü , co widzia á schodz ą c tutaj 15 .

Po obejrzeniu pos ą gu, który jest pono ü dzie á em Dedala 16 i po-

kazywany jest przez kap á anów tylko tym, którzy zamierzaj ą

zej Ğü do Trofoniosa, po obejrzeniu wi Ċ c tego pos ą gu, uczczeniu

i odprawieniu przed nim modlitw

schodzi do wyroczni

ubrany w

lniany chiton podpasany wst ąĪ kami

i w butach

pochodz ą cych z tego regionu 17 .

14 Jest to niew ą tpliwie ta sama „wilcza jama", w której „ziemia mia á a

poch á on ąü Trofoniosa" — por. wy Ī ej, 37, 7. Czarnego baranka sk á adano w ofie-

rze zmar á ym lub herosom. Trofoniosowi natomiast sk á adano ofiary jak bogom.

15 O tych dwóch Ĩ ród á ach, Zapomnienia i Pami Ċ ci, wspomina równie Ī

Pliniusz (XXXI 15) i stwierdza, Ī e znajdowa á y si Ċ w pobli Ī u rzeki Herkyny.

16 By á to pos ą g Trofoniosa. Równie Ī syn i ucze Ĕ Lizypa, Eutykrates,

wykona á pos ą g Trofoniosa dla wyroczni — por. Pliniusz XXXIV 66.

17 Filostratos (loc. cit.) informuje, Ī e osoby schodz ą ce do wyroczni by á y

ubrane w bia á e szaty, natomiast wg Maksyma z Tyru (Dissertationes XIV 2)

wk á ada á y one lnian ą tunik Ċ do ziemi, a pod ni ą czerwon ą szat Ċ . Zazwyczaj

w Ğ wi Ċ tych miejscach noszono specjalne szaty i obuwie, poniewa Ī nie wolno

by á o u Ī ywa ü na co dzie Ĕ ubrania, które mia á o kontakt ze „ Ğ wi Ċ to Ğ ci ą ".

9 Wyrocznia znajduje si Ċ powy Ī ej gaju, na górze. Otacza j ą

doko á a wykonany z bia á ego marmuru fundament, którego ob-

wód równa si Ċ obwodowi niewielkiego klepiska, a wysoko Ğü ma

zaledwie dwa á okcie. Na fundamencie tym ustawione s ą obeliski

wykonane ze spi Ī u, podobnie jak áą cz ą ce je poprzeczki. W ogro-

dzenie to wbudowane s ą drzw . Wewn ą trz ogrodzenia za Ğ jest

szczelina w ziemi, ale nie naturalna,

lecz zrobiona z wielk ą

staranno Ğ ci ą i znajomo Ğ ci ą sztuki murarskiej.

10 Kszta á t tej budowli przypomina piec do pieczenia chleba 18 .

Jej szeroko Ğü mierzona przez Ğ rodek wynosi oko á o czterech

á okci, g áĊ boko Ğü za Ğ nie mo Ī e by ü szacowana na w Ċ cej ni Ī

osiem. Nie zrobiono tu Ī adnych schodów. Kiedy wi Ċ c wchodzi

kto Ğ do Trofoniosa, przynosz ą mu lekk ą i cienk ą drabink Ċ .

Po zej Ğ ciu na dó á dostrzega on otwór m Ċ dzy pod á og ą i bu-

dowl ą . Szeroko Ğü tego otworu zdaje si Ċ wynosi ü dwie pi Ċ dzie,

wysoko Ğü za Ğ jedn ą .

11 Wchodz ą cy k á adzie si Ċ plecami na pod á odze, trzymaj ą c

w r Ċ ku placki j Ċ czmienne zagniecione z miodem 19 , wsuwa stopy

w otwór i przyci ą ga si Ċ ca á ym cia á em, usi á uj ą c w á o Ī y ü do Ĕ

równie Ī kolana. Po w á o Ī eniu ich tam reszta cia á a zostaje na-

tychmiast porwana, tak jak porywa cz á owieka najwi Ċ kszy i naj-

bardziej rw ą cy potok. Nast Ċ pnie tym, którzy znale Ĩ li si Ċ ju Ī

w przybytku, przepowiada si Ċ przysz á o Ğü , nie wszystkim jednak

w ten sam sposób, lecz jednym przez wra Ī enia wzrokowe,

drugim przez s á uchowe 20 . Powrót odbywa si Ċ przez ten sam

otwór i tak samo stopami do przodu 21 .

12 Mówi ą , Ī e nikt z tych, którzy tu weszli, nie zgin ąá , oprócz

pewnego stra Ī nika, Demetriusza. Twierdz ą jednak, Ī e nie dope á -

ni á on Ī adnego z obowi ą zuj ą cych w Ğ wi ą tyni obrz Ċ dów, zszed á -

szy nie po to, by zasi Ċ gn ąü wyroczni boga, lecz z my Ğ l ą

18 Pauzaniasz ma tu prawdopodobnie na my Ğ li piece ziemne, które do

niedawna by á y w u Ī yciu na Wschodzie i z jakich korzystano równie Ī przy

wypalaniu ceramiki.

19 Placki by á y przeznaczone do u á askawienia w ĊĪ y, które mia á y udziela ü

wyroczni.

20 Dok á adny opis cudownych znaków i d Ĩ wi Ċ ków daje Plutarch w relacji

z wizyty Timarchosa w grocie Trofoniosa — por. De genio Socratis, 21 i n.

21 Timarchos— wg Plutarcha (loc. cit.) — po sp Ċ dzeniu dnia i nocy w wy-

roczni Trofoniosa i po odzyskaniu przytomno Ğ ci, spostrzeg á , Ī e le Ī y ju Ī na

zewn ą trz, przed jej wej Ğ ciem. Filostratos (loc. cit.) natomiast podaje, Ī e wielu

schodz ą cych tam ludzi wydostaje si Ċ na zewn ą trz daleko od wej Ğ cia, niektórzy

nawet poza granicami Beocji.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: