MAŚCI = UNGUENTA
są półstałą postacią leku przeznaczoną do nanoszenia przede wszystkim na skórę lub błony śluzowe w celu:
· Wywołania działania miejscowego
· Wywołania działania ogólnego w wyniku przez skórnej penetracji substancji leczniczych
(obecnie rzadko, bo częściej w systemach transdermalnych)
· Uzyskania działania nawilżającego lub ochronnego.
Maści są układami o konsystencji półstałe i właściwościach plastycznych, co umożliwia ich rozsmarowanie i odpowiednią przyczepność do skóry lub błony śluzowej.
Ze względu na drogę podania wyróżniamy maści:
-na skórę
- na błony śluzowe
- do ucha
-do nosa
-doodbytnicza
-dopochwowa
-do oczu.
Ze względu na właściwości podłoża wyróżniamy:
- Maści: zwyczajowo tym terminem określa się maści sporządzone na podłożu liofilowym, nie zawierające wody.
- kremy: emulsja
- żele ; podłoże hydrofilowe
Maśli składają się z jednoskładnikowego lub złożonego podłoża, w którym zazwyczaj znajduje się substancja lecznicza. Może ona występować jako:
- rozpuszczona=> maści typu roztwory
-zawieszona=> maść typu zawiesina
- wemulgowana => maść typu emulsja
- zawieszona i wemulgowana lub zawieszona i rozpuszczona => maść wielofazowa.
Wyróżniamy podłoża:
- lipofilowe = hydrofobowe: tłuszcze i to co się miesza z tłuszczami
- hydrofilowe= liofobowe: wodne roztwory koloidów
- absorpcyjne: podłoże lipofilowe (tłuste!!) zawierające rozpuszczone w sobie emulgatory, dzięki czemu po dodaniu wody powstaje emulsja.
Podłoże maści może mieć wpływ na działanie preparatu i uwalnianie substancji leczniczej do tkanki (nie może szkodzić, ale może pomagać).
Maści bezwodne:
· Maść hydrofobowa = lipofilowa:
Są to preparaty na podłożach bezwodnych, które mają możliwość zaabsorbować tylko bardzo maleńkie ilości wody.
Najbardziej typowe składniki takiej maści:
Węglowodory stałe, półstałe, ciekłe, lub ich mieszaniny (wazelina, parafina stała, parafina ciekła), oleje roślinne (przyp!!!!), tłuszcze zwierzęce (smalec), syntetyczne glicerydy, woski!!, poliakrylisiloksany (syntetyczne podłoże).
Podłoża te nie zawierają emulgatorów!!!
· Maści absorbcyjne:
Są to bezwodne preparaty na podłożach lipofilowych zawierające emulgator typu w/o!!!
Dzięki temu mogą zaabsorbować duże ilości wody.
Najczęściej spotykane podłoża absorpcyjne:
Lanolina, euceryna, maść cholesterolowa, hascobaza,
· Maści hydrofilowe:
Są to preparaty na podłożach, które mieszają się z wodą.
Praktyczne zastosowanie mają tutaj mieszaniny stałych i ciekłych makr ogoli (polioksyetylenoglikoli). Sprawiają wrażenie tłustości, ale bardzo dobrze rozpuszczają się w wodzie.
· Wazelina:
-wazelina biała = vaselinum album - lepiej oczyszczona
- wazelina żółta = vaselimum flavum
Wazelinę otrzymuje się w podczas destylacji ropy naftowej jako jedną z frakcji. Dalej poddaje się oczyszczeniu najpierw do wazeliny żółtej, a potem do białej.
Stanowi ona mieszaninę węglowodorów o różnej długości łańcuchów, dzięki czemu otrzymuje się konsystencję półstałą, mazistą.
Wazelina charakteryzuje się charakterystyczną, fluoryzującą poświatą. Można ją wyciągać.
Temperatura kroplenia: 40 - 60° C
Zalety wazeliny:
+trwała konsystencja: miękka, więc nie potrzeba dodatkowego zmiękczania
+ na skórę działa okluzyjnie= zabezpiecza przed parowaniem wody ze skóry i hamuje wymianę gazową; natłuszcza skórę, działa ochronnie i uplastycznia skórę = emolient
+dobrze się miesza z lipidami i emulgatorami (można z niej zrobić podłoże absorpcyjne)
+ nie powoduje uczuleń
+ tania
Wady:
- nie posiada praktycznie ŻADNYCH zdolności wiązania wody
Liczba wodna wynosi ok. 10, tzn, że w 100 g czystej wazeliny można wemulgować (wkręcić) 10 g wody (to baaardzo mało i nie radzę;) )
- tłusta w dotyku i niezmywalna wodą
- przy długim stosowaniu może prowadzić do akantozy: miejscowe zgrubienie naskórka
· Parafina stała = paraffinum solidum= Ceresinum (Cerezyna)
· Parafina ciekła = paraffinum liquidum
Parafina używana jest jako podłoże do maści tylko w połączeniu parafiny stałej i ciekłej. Układ jest bardzo podobny do wazeliny, ale cząsteczki w parafinie są bardziej jednolite, bo bardziej syntetyczne.
Parafina nie może stanowić samodzielnego podłoża, ale może stanowić jeden ze składników.
· Smalec wieprzowy = Adeps suillus:
Otrzymuje się go z powłok brzusznych tłuszczowych (a nie ze słoninki;) ).
Może stanowić samodzielne podłoże. Jest mieszaniną naturalnych tłuszczy z łańcuchami nasyconymi (stałych) i nienasyconymi (ciekłych)
· Plastibase:
Jest to mieszanina parafiny ciekłej z polietylenem (polimerem wielkocząsteczkowym) - jest to postać OLEOŻELU!!!
Dodatki do maści o właściwościach lipofilowych:
- mirystynian izopropylu: jest bardzo dobrym emolientem, nie daje uczucia tłustości.
- silikony: liniowe polimery (np. dimetikon): poprawia rozsmarowywalność, nie daje uczucia tłustości, przepuszcza gazy, więc nie ma efektu okluzji.
Są to podłoża o charakterze liofilowym (samo podłoże jest bezwodne) zawierające rozpuszczone w sobie emulgatory w/o, mogą więc zaabsorbować większe ilości wody, tworząc układy emulsyjne.
Podłoże lipofilowe + emulgator w/o = podłoże absorpcyjne + woda = krem
· Lanolina = Adeps lanae = Cera Lanae = Lanolinum anhydricum
Lanolinę otrzymuje się z wełny owczej. Jest to wydzielina gruczołów łojowych owcy, która ma bardzo charakterystyczny zapach i poddawana jest oczyszczaniu.
Nie może być samodzielnym podłożem maściowym. Najczęściej stosuje się w połączeniu z wazeliną.
Emulgatorami (naturalnymi) w lanolinie są sterole: cholesterol, lanosterol.
Temp. Kroplenia ok. 40° C
Liczba wodna: 200 – 300 (100g lanoliny wiąże 200 – 300 g wody)
· Lanolina uwodniona = Lanolinum hydricum:
Zawiera 25% wody i może stanowić samodzielne podłoże, ponieważ dobrze się rozsmarowuje.
Alkohole sterolowe otrzymywane z lanoliny: Alkoholes lanae wykorzystuje się do produkcji innych podłoży absorpcyjnych:
LANOCERYT = EUCERYT: jest to mieszanina cholesterolu (min 30%) i innych steroli!!!!!!!
· Euceryna = Eucerinum:
Rp. Euceryt 6.0
Wazelina biała 94.0
Lub
Rp. Cholesterol 2.0
Alkohol cetylowy 3.0
Wazelina 95.0
Liczba wodna euceryny: 300
· Woski:
- wosk żółty – Cera Flava:
Otrzymuje się przez stopienie pozbawionych miodu plastrów wosku, wytworzonych przez pszczoły
- wosk biały – Cera Alba :
Otrzymuje się przez wybielenie wosku żółtego.
Woski pełnią rolę emulgatorów pomocniczych. Praktycznie stosuje się je głównie do utwardzania podłóż maściowych.
· Cetaceum = Olbrot
Otrzymuje się z masy wypełniającej jamy głowy waleni. Ma słabe właściwości emulgujące.
Dodaje się do maści, ponieważ nadaje ładnego połysku tzw. „elegancji farmaceutycznej”.
Dodatki do podłoży absorpcyjnych:
- Cetiole – syntetyczne woski płynne
- Spany – estry sorbitanu i wyższych kwasów tłuszczowych - jako emulgatory towarzyszące.
- alkohole tłuszczowe: np. alkohol cetostearylowy=cetylowy – Est słabym emulgatorem w/o, zwiększa lepkość maści lub kremie.
FARMAKOPEALNE PODŁOŻA MAŚCIOWE:
à Unguentum album = maść biała:
Rp. Cera alba 5.0
Vaselinum album 95.0
Składniki podłoża topi się razem i potem studzi.
à Unguentum Simple = maść zwykła
Rp. Lanolinum anhydricum 10.0
Vaselinum flavum 90.0
Może przyjąć do 40% wody.
à Vaselinum hydrophyllicum = Wazelina hydrofilowa
Rp. Cholesteroli 3.0
Alk. Stearynicum 3.0
Cera alba 8.0
Vaselinum album 84.0
Może przyjąć do 250 % wody.
à Unguentum molle = maść miękka
Rp. Lanolinum 50.0
Vaselinum flavum 50.0
KREMY:
Są to układy emulsyjne zawierającą fazę wodną i olejową.
· KREMY hydrofobowe = lipofilowe:
Fazą zewnętrzna jest faza olejowa, tzn jest to emulsja w/o;
Są one znicza jest trudno zmywalne wodą.
Zawierają emulgatory typu w/o, np.: lanolina, euceryna, estry sorbitanu (TWEENY)
Terapeutycznie lepszy (lepsza biodostępność).
W warunkach receptury aptecznej wykonuje się je przez wemulgowanie wody lub roztwory wodnego do podłoża absorpcyjnego.
· KREMY hydrofilowe:
Fazą zewnętrzną jest faza wodna.
Są łatwo zmywalne wodąJ
Zawierają emulgatory typu o/w, np.: mydła sodowe, polisorbaty (TWEENY).
PODZIAŁ MAŚCI ZE WZGLĘDU NA SPOSÓB WPROWADZENIA SUBSTANCJI LECZNICZEJ:
Ø Maści – roztwory: substancja lecznicza jest ROZPUSZCZONA w podłożu.
- kamforowa
Rp. Camphorae 10.0
Vaselinum album 90.0
- tranowa
- z salicylanem metylu
Rp. Methyli salicylas 20.0
Vaselinum ablum 40.0
Lanolinum 40.0
- mentolowa
- z witaminą A
Maści roztwory sporządza się przez STOPIENIE podłoża i rozpuszczenie w nim substancji. POdłoze topi się na łaźni wodnej i dodaje substancję, którą należy rozpuścić. Jeśli dodawane są olejki (mentol, kamfora), to należy uważać, alby temperatura nie była zbyt wysoka, ponieważ w wyższej temperaturze olejki się ulatniają.
Maśli roztwory mogą być sporządzone na podłożu liofilowym (dla substancji rozpuszczalnych w tłuszczach), lub hydofilowych (dla substancji rozpuszczalnych w wodzie)
Ø Maści – zawiesiny: substancja lecznicza jest ZAWIESZONA w podłożu.
- siarkowa (sporządza się ją tradycyjnie na smalcu wieprzowym)
Rp. Sulphur precipitatum 30.0
Adeps suillus 70.0
- cynkowa
- z kwasem salicylowym
- z hydrokortyzonem
Maści zawiesiny przygotowuje się w następujący sposób:
Substancje leczniczą (lecznicze) należy rozetrzeć w moździerzu (żeby cząstki były wystarczająco małe). Następnie dodaje się podłoże: najpierw małą ilość – sporządza się koncentrat, a potem pozostałą ilość podłoża.
Ø Maści – emulsje w/o:
- z jodkiem potasu (KI)
- z kwasem bornym
- z mocznikiem
W recepturze aptecznej sporządza się przez wemulgowanie wodnego roztworu z substancją leczniczą do przygotowanego wcześniej i dobrze roztartego podłoża.
Ø Maść wielofazowa:
Stanowi układ połączonych ze sobą 2 rodzajów wyżej wymienionych maści:
· Maść roztwór + zawiesina: jedna substancja jest rozpuszczona , a druga zawieszona.
· Maść zawiesina + emulsja: jedna substancja rozpuszczona w jednej z faz emulsji, a druga zawieszona.
-z kortykosteroidami
- maść majerankowa
Rp. Majoranae herba 2.0
Ethanolum 1.0
Vaselinum album 10.0
SUBSTANCJE POMOCNICZE W MAŚCIACH:
- podłoże: dobiera się w zależności od stanu miejsca aplikacji.
- substancje konserwujące: najczęściej stosowanymi środkami konserwującymi w maściach są PARABENY!!! (metylparaben, etylparaben, propylparaben)
- emulgatory
- przeciwutleniacze
- promotory wchłaniania
DevilAnubis