39.WIELKIE FORMY WOKALNO-INSTRUMENTALNE W TWÓRCZOŚCI KLASYKÓW WIEDEŃSKICH
· W klasycyzmie dominują formy instrumentalne, ale nadal uprawiane są gatunki wokalno- instrumentalne;
· Równowagę między twórczością instrumentalną i wokalno- instrumentalną zachował jedynie Mozart, słabsza popularność dzieł scenicznych Haydna wynika z ich dużej prostoty i jednolitego komicznego charakteru, większym powodzeniem cieszyły się oratoria i utwory religijne Haydna, Beethoven napisał operę Fidelio i 4 uwertury do niej, Beethoven pozostawił po sobie mała ilość utworów, ale mają duże rozmiary i wartość artystyczną,
· Haydn napisał 20 oper (pisał okazjonalnie dla księcia Miklosa Jozsefa Esterhazego na impreza w pałacu zwanym Esterhaz), miały cel okazjonalny i rozrywkowy, były to najczęściej opery komiczne, charakteryzujące się obecnością pieśni, ansambli wokalnych i zespołowych finałów, tylko nieliczne opery np. Arminda prezentują styl opery seria – dominacja partii wokalnych, rozbudowane, koloraturowe arie i samodzielne ustępy instrumentalne, czasem elementy te włączał w opery komiczne (tworząc tzw. Dzieła mieszane, hybrydyczne), międzynarodową sławę zyskała opera „Orlando paladino” (waleczny Orlando); pod wpływem opery włoskiej komponował arie z towarzyszeniem orkiestry przeznaczone jako wstawki do oper innych kompozytorów, a także okazjonalne kantaty solowe i chóralne, znaczącą rolę zyskało 5 oratoriów: są one w rzeczywistości połączenie cech oratorium, kantaty i pasji, cztery utwory: „Powrót Tobiasza”, „Stworzenie świata”, „Stabat Mater”, „Siedem ostatnich słów Zbawiciela na krzyżu” –nawiązują do tradycji gatunków oratoryjnych i prezentują tematykę religijną; za podstawę libretta „Stworzenia świata” posłużyły parafrazy psalmów, I rozdział Księgi Rodzaju i Raj utracony J.Miltona, 3 częściowa budowa, 1 i 2 cz. odpowiadają 6 dniom stworzenia świata, 3 cz. jest hymnem wdzięczności skierowanym do Boga, monumentalne w rozmiarach, rozpoczyna „przedstawienie chaosu” (bogaty harmonicznie), kończy zaś podwójna fuga wokalno- instrumentalna, religijny charakter podkreśla obecność chórów hymnicznych, pochwalnych, błagalnych i dziękczynnych, występują pieśni: wiosenna, myśliwska, biesiadna balladowa, chóry prezentują różne rodzaje form i faktury od ściśle polifonicznych po prostą homofonię; „Siedem ostatnich słów Zbawiciela na krzyżu”- 7 cz (nawiązanie do nabożeństwa odprawianego w Wielki Piątek-kapłan wypowiada jedno ze słów Chrystusa, wykłada kazanie, a potem modli się w tle muzyki), w miejsce słów wypowiadanych przez kapłana wprowadził odcinki chóralne a cappella, zaopatrzone w tekst z Nowego Testamentu, ostatnie słowa opracował w technice nota contra notam, podkreślając ich wymowę; w oratoriach występują monumentalne finały w pełnej obsadzie, wykorzystuje techniki polifoniczne, koncertujące, ilustracjonizm muzyczny; Cykl „pory roku” złożone jest z 4 kantat i jest to oratorium świeckie, składa się na to opisy przyrody, obrazki rodzajowe, powiązane następstwem pór roku, w finale chór wznosi błagalny hymn, zapoczątkował symfonizację muzyki dramatycznej; uzupełnieniem twórczości wokalno-insturmentalnej Haydna są msze, dwa te deum i opracowania pieśni ludowych różnych narodów;
· Mozart: w 1769 r. 13-letni Mozart wystawił swoją pierwszą operę „Udana naiwność” (libretto powstało na podstawie komedii Carlo Goldoniego), rozwinął wszystkie rodzaje tego gatunku: buffa, seria i prostszy w konstrukcji singspiel, opery komiczne: „Wesele Figara”, „Tak czynią wszystkie”, „Fałszywa ogrodniczka”, „Udana naiwność”, opery seria: „Łaskawość Tytusa”, „Mitridate, król Pontu”, „Idomeneo, król Krety”, singspiele: „Uprowadzenie z seraju”, „Czarodziejski flet” (istotne traktowanie fletu i występowanie dwóch światów: fantastycznego i realnego), w singspielach oprócz partii śpiewanych zastosował dialogi mówione; w operze „Don Juan” zespolił wątki komiczne z tragicznymi, dzieło to określił jako „dramma giocoso” (wesoły dramat), jest to przykład opery semiseria (na w pół poważna), materiał uwertury przenika całą operę, a finał jest syntetyczny, wprowadza tu też fragmenty z innych oper; najważniejszym środkiem wyrazu jest melodyka, melodie są zawsze bogactwem śpiewności, jednocześnie pełne życia, różnorodność partii wokalnych podkreśla charakterystykę postaci i nawiązuje do sytuacji dramatycznych, nazywane są „portretami muzycznymi”, wykorzystał wszystkie rodzaje arii (od prostych zwrotkowych po rozbudowane wieloczęściowe), najciekawsze arie: aria szampańska z Don Giovanni, stosuje też piosenki liryczne pod nazwą cavatina, arie koloraturowe: aria Królowej Nocy z Czarodziejskiego fletu, aria Constanzy z Uprowadzenia z seraju i arie z opery Cosi fan tutte; bardzo duże znaczenie w operach ma orkiestra, wprowadza nowe instrumenty- czelestę i dzwonki w Czarodziejskim Flecie, mandolinę w Don Giovannim, dużą grupę perkusyjną w Uprowadzeniu w seraju, kobzę w singspielu „Bastien und Bastienne”; postacie w operach są bardzo realne; muzyka religijna to: msze, nieszpory, ofertoria, motety i pieśni; większość mszy należy do missa brevis, komponował też pojedyncze części mszy: Kyrie, Gloria, Credo; refleksyjny motet „Bądź pozdrowione Ciało prawdziwe” utrzymany w formie pieśni o charakterze lirycznym i przeznaczony na Boże Ciało; za szczytowe osiągnięcia uważa się Mszę koronacyjną C-dur, Msza c-moll i Requiem d-moll (c-moll i d-moll sa niedokończone); Msza koronacyjna-nazwa jest od wykonania jej podczas uroczystości koronacyjnych Leopolda II i Franciszka II, główne jej części są utrzymane w fakturze homofonicznej; w mszy c-moll środki polifoniczne odgrywają rolę pierwszoplanową; requiem d-moll pisane było na zamówienie hrabiego Walsegga, pracę nad tym dziełem przerwała mu śmierć, dokończył jego uczeń Franz Xaver Su(umlaut)ssmayr, trzy ostatnie części na pewno są dokończeniem ucznia, a dwa pierwsze fragmenty są dziełem Mozarta, Kyrie jest 4glosową fugą opartą na dwóch tematach, w ostatniej części widać nawiązanie do Kyrie też jest fugą podwójną;
· Beethoven: preferował muzykę bez tekstu, napisał bardzo mało takich utworów, napisał operę „Fidelio”- prezentuje syntezę różnych stylów operowych, a tematyka zawiera wyłącznie wątki historyczne i bohaterskie; jedno oratorium „Chrystus na Górze Oliwnej” nawiązuje do monumentalnych oratoriów barokowych; epokową wartość ma Missa solemnis D-dur ( Msza uroczysta), ma bardzo duże rozmiary, wykorzystał zdobycze muzyki instrumentalnej i stworzył nową jakość brzmieniową w postaci mszy symfonicznej lub symfonii chóralnej z tekstem mszy, wieloodcinkowa budowa Gloria i Credo nawiązują do formalnej koncepcji symfonii, w wielu miejscach Beethoven postawił głosom wokalnym wymagania instrumentalne, powstała z dedykacją dla ks. Rudolfa „Oby z serca przeszło do serc”; pisał też pieśni religijne, świeckie, koncertowe arie i okolicznościowe kantaty m.in. do słów Goethego „Przesławna chwila”, „Cisze morska i szczęśliwa podróż”, cykl 6 pieśni „Do dalekiej ukochanej”, który jest jednym z pierwszych przykładów cyklu miniatur wokalnych z towarzyszeniem fortepianu;
margaritta_mg