ROZDZIAŁ 6. ROZWÓD W ISLAMIE
6.1. WPROWADZENIE
W przedislamskiej Arabii mężczyzna miał niczym nieograniczone prawa w dokonywaniu rozwodów. Mógł się rozwodzić i rozwodzić i powracać do żony ile razy zechciał. Jeśli powiedział do żony, że jest jak plecy jego matki, to nie była już ani jego żoną ani roz wódką. Islam ostro sprzeciwił się takiemu zachowaniu Arabów, skrytykował także banalność powodów, które dopuszcza dla rozwiązania małżeństwa oraz pogląd chrześcijaństwa, nie uznający w ogóle prawa do rozwodu.
Islam dopuszcza rozwód, pragnąc i przestrzegając tego by występował jedynie w sytuacjach koniecznych. Celem życia małżeńskiego muzułmanów nie jest tylko zaspokajanie namiętności seksualnej, ponieważ gdyby tak było, to prawdopodobnie małżonkowie zmienialiby co pewien czas partnerów. Islam wzmocnił więzy małżeńskie, ustanawiając spokój i szczęście głównymi jego celami.
Zdarza się, iż życie małżonków wypełniają problemy szkodzące wspólnemu zrozumieniu, burzące szczęście obojga i harmonię wspólnych interesów. W takich sytuacjach Islam dopuszcza rozwód, otwierając do niego wąskie wejście, a pozostawiając szerokie dla życia w małżeństwie.
Islam ustanawia, iż do rozstania powinna być pewna droga, nie można zamykać tego wyjścia ze wszystkich stron, bowiem w przeciwnym razie spowoduje się wiele przeszkód i nastąpi destabilizacja. Człowiek może posiadać pewne cechy charakteru, które w ogóle nie odpowiadają drugiemu, i starając się skojarzyć na siłę takie osoby powiększymy zło, a różnica zdań i niezgoda spowodują wspólne życie niemożliwym.
Rozwód (talaq) jest ostatecznym środkiem, którego trzeba użyć lecząc pewne problemy między małżonkami (według prawa religijnego jest to makruh - niezalecane). Pożycie męża i żony musi być oparte mocnych fundamentach, takich jak szacunek, zrozumienie, zaufanie i miłość, by w efekcie zbudować jak najlepszą rodzinę. Jak wiadomo rodzina spełnia ogromną rolę, jako podstawowa komórka społeczna i ma większe znaczenie kształtujące charakter człowieka niż szkoła, pełniąca rolę uzupełniającą. Z tych powodów Islam nie może akceptować małżeństw tworzonych na braku zrozumienia i pełnych sprzeczności. Reasumując, pozostaje albo dobre traktowanie współmałżonka przy świadomej znajomości własnych obowiązków i praw albo rozwód i szukanie odpowiedniego partnera.
Nie można jednak wnioskować, że Islam sprzyja dokonywaniu rozwodów, ponieważ zaprzecza temu ogromna dbałość o trwałość małżeństwa oraz poszukiwanie dróg wyjścia z kręgu wewnętrznych problemów.
Prorok powiedział, by zniechęcić do rozwodów: "Najbardziej znienawidzoną rzeczą przez Allaha, która jest dozwolona człowiekowi - to rozwód", rzekł także: "Niech wierny nie nienawidzi wiernej, jeśli nienawidzi pewnej cechy jej charakteru, skoro inna go zadowala".
Koran tak mówi na ten temat: "Obchodźcie się z nimi w sposób przyzwoity. A jeśli czujecie względem nich wstręt, to być może, czujecie wstręt do czegoś, w czym Bóg umieścił wielkie dobro" (Koran 4,19).
Werset ten zawiera olbrzymie ograniczenie dla przeprowadzenia rozwodu oraz wyraża nienawiść do tego czynu. Interpretator Koranu al-Dżassas powiedział, że werset stanowi zachętę dla mężczyzny, by nie opuszczał żony mimo niechęci czy nienawiści jaką do niej czuje, ponieważ wielkie dary Allaha zawarte są w życiu małżeńskim.
Prorok także powiedział: "Żeńcie się i nie rozwódźcie się, gdyż Allah nie miłuje żadnego człowieka o guście rozwodnika spośród mężczyzn i kobiet".
Jeśli chodzi o kwestię legalizacji rozwodu w świetle prawa religijnego, to wśród uczonych muzułmańskich istnieją różnice. Jednak wszyscy oni uważają, że rozwód bez podania powodu jest szkodliwym i niebezpiecznym czynem. Powodami uznawanymi przez religię jest nieposłuszeństwo żony, nie wywiązanie się przez nią z obowiązków, trwała choroba zakaźna lub inna poważna, o której nie powiedziała przed małżeństwem, będąc jej świadomą. Szkoła hanbalicka całkowicie zabrania rozwodu bez wyżej wymienionych powodów (haram), powołując się na słowa Proroka zabraniające szkodzenia innym, a rozwód może spowodować takie szkody.
Pomimo tego niektórzy uczeni uważają, że nawet rozwód bez powodu w świetle prawa Islamskiego zostanie przyjęty, lecz uznawany jest za jawną niesprawiedliwość.
6.2. PRAWO DO PODEJMOWANIA DECYZJI O ROZWODZIE
Islam pozostawił podejmowanie decyzji o rozwodzie w ręku mężczyzny dojrzałego fizycznie i umysłowo oraz nie ulegającego presjom osób trzecich. Rozwód stanie się faktem, jeśli wypowie on słowa świadczące o zakończeniu małżeństwa, jak na przykład "jesteś rozwódką" lub temu podobne wyrażenie.
Dokonując rozwodu można swoją wolę wyrazić pisemnie, człowiek niemy może ją pokazać gestem, dozwolone jest nawet wysłanie zawiadomienia o rozwodzie poprzez jakąś uczciwą osobę.
Nie oznacza to jednakże, że religia całkowicie pozbawia kobietę prawa decydowania o rozwodzie. Według szkół hanbalickej i hanafickiej kobieta może przed ślubem podać warunek, że jeśli zechce, może rozwieść się z mężem. Żona ma prawo do rozwodu w sytuacji, gdy mąż jej nie utrzymuje. Mówi Allah w Koranie: "Ale nie zatrzymujcie ich wbrew woli (szkodząc im), abyście nie popełnili przestępstwa" (Koran 2/231).
Allah zabrania wyrządzania krzywdy żonie, a brak środków na utrzymanie właśnie to powoduje. Islamski sędzia w takiej sytuacji może zarządzić rozwód z winy męża, nawet jeśli powodem zaniedbywania jest to, że zbiedniał. Zdaniem trzech głównych szkół religijnych nie wolno dopuszczać do tego, by kobieta głodowała. Jedynie Abu Hanifa uważał, że trudna sytuacja finansowa męża powoduje, iż wydaje na żonę w miarę możliwości.
Twierdzenie swe opierał o słowa Koranu: "Niech ten, który żyje w dostatku, wydaje według tego, co dał mu Bóg, Bóg nie obciąża żadnej duszy niczym innym, niż tym, co jej dał" (Koran 65/7). Abu Hanifa uważał, że w tej sytuacji mężczyzna nie postępuje niesprawiedliwie i nie wolno być dla niego niesprawiedliwym godząc się na rozwód. Natomiast jeśli mąż jest bogaty i nie utrzymuje żony, to przeciwstawiać się temu należy nie poprzez stosowanie procedury rozwodowej, lecz używając innych metod. Może to być na przykład sprawiedliwe rozporządzenie jego majątkiem dla zabezpieczenia kobiecie środków do życia.
Kobieta ma prawo decydowania o rozwodzie, jeśli mąż cierpi na chorobę weneryczną lub zakaźną, szczególnie gdy zataił ten fakt przed ślubem. Jednakże na przykład szkoła dahiricka nie uznaje rozwodu z powodu wad cielesnych. Taka jest też opinia kalifa Omar a Ibn Abd al-Aziza.
W przypadku dłuższej nieobecności męża, jeśli nic nie wiadomo o miejscu jego pobytu prawo Islamskie może rozwiązać małżeństwo po okresie trzech lat lub jednego roku, a nawet sześciu miesięcy w zależności od oceny sędziego - taka jest o pinia szkoły hanbalickiej. Natomiast jeśli nieobecność męża spowodowana jest nauką lub dżihadem, to sędzia nie może orzec rozwodu. Według innych uczonych w razie zaginięcia męża żona musi odczekać cztery lata oraz cztery miesiące i dziesięć dni, z czego t e dwa ostatnie są okresem żałoby.
W przypadku osadzenia mężczyzny w więzieniu na minimum trzy lata szkoły hanbalicka oraz malikicka za słuszne uważają orzeczenie rozwodu na prośbę kobiety, po upływie jednego roku. Inne prawo kobiety do rozwodu zwane [khul], omówione zostanie w osobnym fragmencie.
6.3. POWODY DLA KTÓRYCH ROZWÓD POZOSTAJE W RĘKU MĘŻCZYZNY
Islam pozostawił mężczyźnie prawo do rozwiązywania małżeństwa z następujących względów:
Mężczyzna jest odpowiedzialny za utrzymanie całej rodziny, to on ponosi koszty ślubu oraz rozwodu, łoży na dzieci pozostające pod opieką byłej żony. Rozpatrując ewentualność rozwodu zdaje on sobie sprawę, że poniesie poważne straty finansowe.
Kobieta także może postawić warunek, by w przypadku rozwodu mąż dał jej dodatkowy as-sadak (dar małżeński) zwany mahr (opóźniony), jego wartość nie jest ograniczona.
Kolejnym powodem jest to, że mężczyzna nie często reaguje tak silnie emocjonalnie jak kobieta i dlatego można zakładać, iż na ogół nie skorzysta on z prawa do rozwodu pod wpływem chwilowej emocji. Islam ograniczył kobiecie dostęp do rozwiązywania małżeństwa, zabezpieczając przed podejmowaniem tak poważnej decyzji w chwili gniewu, szczególnie iż żadne straty finansowe jej nie dotyczą.
Chcę zwrócić uwagę, że według Islamskiego systemu prawnego sala sądowa nie jest niezbędna do przeprowadzania rozwodu, w odróżnieniu do prawa istniejącego w wielu krajach, np. w Europie. Procesy rozwodowe w sądzie powodują często zbytnie upublicznienie pożycia małżeńskiego, wprowadzają konieczność występowania w sądzie i roztrząsania przed obcymi problemów osobistych oraz tajemnic małżeńskich. Zwiększa to nienawiść obojga małżonków, a często i całych rodzin. Dlatego właśnie w pojęciu jeśli dochodzi już do rozwodu, to przeprowadzony on powinien być w sposób spokojny i dyskretny, łagodząc zaistniały ból.
Koran mówi: "Dajcie im wyposażenie i odprawcie je w piękny sposób" (Koran 33/49).
Życie małżeńskie w Islam ie posiada własne tajemnice, swój honor oraz kieruje się prawami, których muszą przestrzegać małżonkowie by rozwiązywać problemy małżeńskie już w zarodku. Problemów tych nie należy ukazywać przed dziećmi czy znajomymi, a tym bardziej przed nieznajomymi. Współczesny badacz prawa Islamskiego Sajjid Sabik powiedział, że prawo pozwalające na rozwody jedynie za obopólną zgodą oraz przeprowadzane w sądzie powoduje znaczny wzrost ich liczby w porównaniu z krajami Islamskimi.
6.4. NIELEGALNOŚĆ NIEKTÓRYCH FORM ROZWODÓW
By przeprowadzić rozwód wystarczy, gdy mężczyzna wypowie odpowiednie słowa. Biorąc to pod uwagę uczeni muzułmańscy różnią się w opiniach, co do tego w jakich sytuacjach mężczyzna może posłużyć się słowami rozwodowymi, które są prawomocne. Te rozważane sytuacje to:
1. Rozwód zmuszanego Większość uczonych jest zdania, że jeśli mężczyzna był lub jest zmuszany do dokonania rozwodu wbrew swej woli, to rozwód taki jest nieważny. Prorok powiedział: "Allah wykluczył z mojej wspólnoty karę za błąd, zapomnienie ora z przemoc", a Koran mówi: "...Z wyjątkiem tego, kto został zmuszony, lecz serce jego jest spokojne w wierze" (Koran 16/106). Oznacza to, że gdy mężczyzna ma czystą intencję pozostania w małżeństwie, to rozwód jest nieważny.
2. Rozwód pod wpływem środków oszałamiających. Wszelkie środki oszałamiające są surowo zabronione w Islam ie i istnieje kara za ich stosowanie. Koran ustala, że mowa i czyny pijanych są nieważne, gdyż nie zdają oni sobie sprawy z tego co mówią i czynią: "O wy, którzy wierzycie! Nie zbliżajcie się do modlitwy, kiedy jesteście pijani, dopóki nie będziecie wiedzieć, co mówicie" (Koran 4/43). Kierując się tym szkoła hanbalicka oraz jedna z opinii szkoły szafi'ickiej twierdzą, że w takiej sytuacji rozwód nie będzie przeprowadzony. Jednakże ogół uczonych muzułmanów uważa, że rozwód jest ważny, ponieważ mężczyzna sam doprowadził się do takiego stanu.
3. Rozwód pod wpływem gniewu. Chodzi tu o rozwód pod wpływem nagłego gniewu, wzburzenia. Większość uczonych jest zdania, że wszystko zależy tu od intencji, gdyż czyn muzułmanina kojarzony jest z jego intencją. Jeżeli słowom nie towarzyszyła intencja i były one jedynie pustą gadaniną, to rozwód nie zostanie dokonany.
4. Rozwód osoby żartującej. Trzeba zaznaczyć, że nie wolno żartować w sprawach dotyczących małżeństwa i rozwodu, należy zachować powagę ze względu na ich doniosłe znaczenie w życiu człowieka. Prorok powiedział: "Trzy sprawy, jeśli się o nich mówi z powagą są poważne oraz jeśli się o nich mówi żartem są uznawane za poważne - są to małżeństwo, rozwód i odwrócenie się od religii". Oznacza to, że na temat tych spraw nie można żartować, a każdy żart traktowany jest poważnie. Jednakże szkoły malikicka i hanbalicka twierdzą, że podczas żartów rozwód nie będzie miał miejsca i podają warunek, że przy dokonywaniu rozwodu mężczyzna musi za chować powagę. Swoje sądy opierają na słowach wersetu koranicznego: "A jeśli zdecydują się na rozwód...." (Koran 2/227), twierdząc, iż zwraca on uwagę na decyzję, która nie jest żartem.
5. Rozwód przysięgającego. Chodzi tu o mężczyznę który przysięga, że rozwiedzie się z żoną, jeśli nie spełni ona jakiegoś warunku. Taki rozwód nie jest prawnie przyjęty. Szkoła szafi'icka nakłada na tak postępującego mężczyznę obowiązek wykupu za nie spełnione przysięgi. Inni uczeni mówili, że wystarczy skrucha za ten czyn.
Wymienione powyżej przykłady nie są uznawane za rozwód, ponieważ Islam ochrania życie małżeńskie. W Islam ie należy oddalić się od takich sytuacji i zachowywać wielką rozwagę przy podejmowaniu decyzji o rozwodzie.
6.4. KHUL
Zostanie tu omówiony rozwód na prośbę kobiety, który jest jednym z ważniejszych, niezbywalnych praw kobiety.
Nosi on nazwę [khul] czyli [zdejmowanie]. Termin ten pochodzi od określenia koranicznego, mówiącego, że mężczyzna i kobieta są dla siebie wzajemnie ubraniem: "One są ubiorem dla was, a wy jesteście ubiorem dla nich" (Koran 2/187). Kobieta rozwodząc się zdejmuje ten ubiór.
Do [khul] dochodzi, jeśli, jak mówi Koran kobieta nie zdoła zachować granic określonych przez Allaha, czyli tak bardzo nienawidzi męża, że nie może spełniać obowiązków wobec niego: "Nie jest wam dozwolone zabierać cokolwiek z tego, coście dali swoim żonom. Chyba, że oboje się obawiają, że nie potrafią zachować granic ustanowionych przez Boga. Jeśli się obawiacie, że nie potrafią zachować granic Boga, to oni oboje nie będą mieli grzechu, jeśli ona się wykupi" (Koran 2/229).
Do powodów zezwalających na [khul] uczony Ibn Kudama zaliczył nienawiść kobiety do męża z powodu cech jego charakteru, wyglądu, poziomu jego wiary, starości, słabości lub czegoś podobnego co spowodować by mogło, że nie zdoła ona wypełniać swych obowiązków, a tym samym nie dotrzyma nakazów Allaha. Znany uczony Ibn Ruszd powiedział: "W tym samym czasie, gdy Allah dał mężczyźnie prawo rozwodu, jeśli nienawidzi żony, dał kobiecie prawo [khul] gdy znienawidzi męża".
Rozwód [khul] następuje, gdy żona wyrazi prośbę rozwodu i otrzyma zgodę męża. Kobieta zdecydowana na rozwód musi zwrócić mężowi wydatki, jakie poniósł on przed małżeństwem np. mahr, inaczej as-sadak. Koran określa to jako wykup [fida'a] i dlatego [khul] występuje także pod tą nazwą.
Trzeba zwrócić uwagę, że Islam surowo zabrania złego traktowania żony w celu wymuszenia na niej prośby khuli zwrotu daru przedmałżeńskiego. Mówi Allah: "O wy, którzy wierzycie! Nie jest wam dozwolone, abyście dziedziczyli kobiety wbrew ich woli. I nie przeszkadzajcie im zabrać część tego, co im daliście, chyba że dopuszczą się jakiegoś wszeteczeństwa oczywistego" (Koran 4/19).
Za takie wszeteczeństwo uważa się cudzołóstwo kobiety a według Ibn Abbasa nieposłuszeństwo.
W związku z khul, chciałbym przytoczyć pewien hadis. Do Proroka przyszła pewna kobieta i rzekła: "Na Boga nie mam do Sabita (męża) żadnych zastrzeżeń w sprawach religii czy moralności,..., ale nienawidzę go". Prorok spytał ją: "czy oddasz mu jego ogród?" (który był jej as-sadak). Kobieta odpowiedziała: "Tak" Usłyszawszy to Prorok nakazał jej mężowi, aby odebrał ogród i nie żądał niczego więcej". Podobno kobieta ta bardzo nienawidziła męża, który mocno ją kochał. Mimo to Prorok rozdzielił ich - był to pierwszy przypadek [khul] w Islamie.
Jak wynika z powyższego w razie [khul], jeśli mąż nie zgadza się na rozwód, to dokonuje tego sędzia, mający prawo sprawdzić powagę słów kobiety. Czas na dokonanie rozwodu nie jest ograniczony i niezależny od stanu kobiety, gdyż jest to jej prośba. Wysokość wykupu określa się w oparciu o hadis Proroka i nie powinna przekraczać wysokości as-sadaku. Niektórzy uczeni muzułmańscy zrozumieli, że nie można ustalić wysokości wykupu, szczególnie że werset Koranu mówiący o tym nie ustala konkretnej sumy i zależy ona od ustaleń między małżonkami, którzy winni kierować się sprawiedliwością.
6.5. PRZEKLINANIE (AL-MULA'ANA)
Jednym z powodów rozwiązania małżeństwa przez sędziego jest postawienie zarzutu cudzołóstwa. By udowodnić ten wielki grzech Islam ustalił, że trzeba przedstawić czterech świadków - ludzi sprawiedliwych, którzy byli obecni przy kontakcie seksualnym. W sytuacji gdy jedno z małżonków widzi, jak drugie cudzołoży, i nie jest w stanie przedstawić trzech świadków, wówczas Islam posługuje się procesem zwanym al-mula'ana, jeśli oboje obstają przy swoim zdaniu i zarzucają sobie wzajemnie kłamstwo.
Prawo nakazuje by sędzia udzielił rozwodu, jednak oskarżony o cudzołóstwo nie zostanie ukarany ze względu na brak dostatecznej ilości świadków. W takim stanie rzeczy wszystko pozostanie w ręku Allaha, mówi Koran: "A ci, którzy oskarżają swe żony, a nie mają świadków oprócz siebie samych, złożą przed Bogiem czterokrotne świadectwo, iż są prawdomównymi, a piąte świadectwo po to, aby przekleństwo Boga zaciążyło na nim, jeśli by był kłamcą. A kara będzie odsunięta od kobiety, jeśli ona zaświadczy przed Bogiem czterokrotnie złożonym świadectwem, iż jej oskarżyciel na pewno jest kłamcą; a piąte świadectwo po to, aby gniew Boga zaciążył na niej, jeśliby on znalazł się wśród prawdomównych" (Koran 24/6,7,8,9). Po tym następuje rozwód ostateczny, bez możliwości powrotu kiedykolwiek do wspólnego życia.
6.6. METODY PRZECIWDZIAŁANIA ROZWODOM
Dążąc do ograniczenia ilości rozwodów Islam postawił wiele warunków, jakie spełnić muszą osoby pragnące się rozwieść. W razie narastania konfliktu mogącego łatwo wymknąć się z rąk małżonków niezbędna jest pomoc sędziego Islamskiego, którego zadaniem jest próba załagodzenia problemów oraz przypomnienie zasad postępowania według norm religijnych. Jeżeli to zawiedzie, wówczas wybiera uczciwą i lubianą osobę z rodziny męża i taką samą ze strony żony, by spróbowały one przerwać waśnie. Allah mówi w Koranie: "A jeśli obawiacie się rozdarcia między nimi obojgiem, to poślijcie rozjemcę z jego rodziny i rozjemcę z jej rodziny. Jeśli oni oboje zechcą się pogodzić, to Bóg doprowadzi do zgody między nimi" (Koran 4/35).
W następnej kolejności zostanie omówiona procedura rozwodu, utrudniająca jego przeprowadzenie.
6.6.1. System rozwodowy
Islam nie ograniczył się jedynie do słownego wyrażenia swej niechęci do rozwodu, lecz określił warunki mające mu przeciwdziałać. Nie można rozwieść się z żoną podczas menstruacji czy połogu oraz w czasie od zakończenia jednej menstruacji do następnej, je śli w tym samym czasie małżonkowie współżyli ze sobą seksualnie.
Mówi Koran: "O Proroku! Kiedy odprawiacie swoje żony, to odprawiajcie je we właściwym dla nich terminie. Przestrzegajcie tego terminu" (Koran 65/1).
Dlatego też Prorok nakazał mężczyźnie, który rozwiódł się z żoną podczas menstruacji, aby powrócił do niej i zaczekał. A jeśli nie będzie z nią współżył do czasu następnej menstruacji, to dopiero po jej zakończeniu może się rozwieść.
Prorok wyjaśnił w ten sposób znaczenie słów Allaha: "odprawiajcie je we właściwym dla nich terminie". Takie wydłużenie czasu daje małżonkom dodatkową szansę pojednania i dlatego w wersecie znajdujemy: "Być może, Bóg spowoduje że zajdzie coś nowego" (Koran 65/1).
6.6.2. Okres oczekiwania al-iddah
Istnieje w prawie rozwodowym pewien określony czas oczekiwania, kiedy to kobieta nie jest ani rozwódką ani mężatką. Będzie ona dopiero rozwiedziona, gdy mąż w wyznaczonym przez Islam terminie wypowie słowa rozwodowe. Ten potrzebny czas stanowią trzy okresy miesięczne: "...kobiety rozwiedzione mają oczekiwać trzy okresy" (Koran 2/228). Józef Bielawski tłumaczy słowo podane w tym wersecie (koru'a) jako okresy, jednakże uczeni muzułmańscy różnili się interpretując ten termin.
Abu Hanifa i Ahmad Ibn Hanbal tłumaczyli go jako menstruacje, natomiast inni uczeni uważali, że chodzi o trzy okresy czystości pomiędzy menstruacjami. Dzieje się tak dlatego, iż termin koru'a odnosi się w języku arabskim do obu tych znaczeń. W przypadku rozwodu kobiety w starszym wieku lub nie mającej jeszcze okresu miesięcznego czas oczekiwania równy jest trzem miesiącom: "A te spośród waszych żon, które już zwątpiły w okres miesięczny - jeśli macie wątpliwości - niech czekają trzy miesiące; podobnie te, które jeszcze się nie rozwinęły" (Koran 65/4).
Kobiety ciężarne czekają do czasu rozwiązania: "kobiety brzemienne zaś niech czekają, aż złożą swoje brzemię" (Koran 65/4).
Natomiast rozwiedzioną jeszcze przed kontaktem seksualnym - np. dopiero co poślubioną żonę nie obowiązuje czas oczekiwania: "O wy, którzy wierzycie! Kiedy bierzecie za żony kobiety wierzące, następnie rozwodzicie się z nimi, zanim ich dotknęliście, to nie macie prawa wyznaczyć im żadnego okresu oczekiwania" (Koran 33/49).
6.6.3. Postępowanie w czasie al-iddah
W czasie oczekiwania kobieta musi pozostać w domu męża, który nie ma prawa jej wyrzucić. Grzechem jest jeśli kobieta opuści dom bez potrzeby (Chodzi tu o bezpowrotne opuszczenie domu męża), lecz nie stanowi to unieważnienia okresu oczekiwania: "Nie wypędzajcie ich z domów i niech wcale nie wychodzą, chyba że dopuściły się jawnej bezecności" (Koran 65/1).
Wspomniana tu bezecność odnosi się do cudzołóstwa, przekleństw rzucanych w kierunku rodziny męża czy takich przestępstw, jak kradzież i inne. Niektórzy uczeni interpretowali ją jako nieposłuszeństwo. Tylko jeśli zaistnieje którakolwiek z sytuacji, to można kobietę oddalić z domu.
Rozwodząc się, mężczyzna powinien traktować kobietę w sposób zgodny z charakterem muzułmanina: "Dajcie im mieszkanie, tam gdzie wy mieszkacie, stosownie do waszych środków! Nie wyrządzajcie im przykrości i nie stawiajcie ich w trudnej sytuacji" (Koran 65/6).
W tym okresie obowiązkiem męża jest utrzymanie żony i choć powinni mieszkać w tym samym domu, to odseparowani od siebie, póki mąż nie zdecyduje o rozwodzie po zakończeniu okresu oczekiwania. Kobieta w tym czasie nie może wyjść ponownie za mąż ani zarę czyć się. Prawem męża jest możliwość pojednania się z żoną: "A ich mężowie, jeśli zapragną pogodzenia, mają pełne prawo powrócić do nich w tym czasie" ( Koran 2/228).
Jeśli któreś z nich umrze to drugie dziedziczy po nim. Kobieta może się ozdabiać w celu zwrócenia na siebie uwagi męża, co mogłoby wpłynąć na zmianę jego decyzji. Taka jest opinia Abu Hanify, lecz asz-Szafi'i zabrania takiego postępowania (ozdabiania). Według Malika Ibn Anasa mężczyzna nie może przebywać sam na sam z żoną w zamkniętym pomieszczeniu, ani chodzić do niej za jej pozwoleniem, nie wolno mu także patrzeć na te części jej ciała, które zabronione są obcym. Opinia Malika Ibn Anasa ma na celu spotęgowanie tęsknoty za żoną.
Okres ten jest psychiczną próbą przed rozwodem. Przebywanie w jednym domu przez trzy miesiące, wstrzymując się od kontaktów seksualnych, bez okazywania sobie miłości i sympatii ma przywołać oboje do rozsądku, stworzyć możliwość głębszego przemyślenia decyzji o rozwiązaniu małżeństwa. Tak właśnie należy postępować w okresie oczekiwania, gdyż w razie odstępstw spadnie na człowieka surowa kara od Allaha "Takie są granice Boga! A ten, kto przekracza granice Boga, ten czyni niesprawiedliwość sobie samemu" (Koran 65/1).
Jeśli czas oczekiwania wpłynie na zmianę decyzji, to ponownie trzeba wypowiedzieć słowa świadczące o zawarciu małżeństwa w obecności dwóch świadków.
W przypadku podtrzymywania decyzji o rozwodzie, należy przeprowadzić go w sposób, który nie obrażałby uczuć innych oraz dbając o dobro kobiety: "A kiedy nadejdzie ich termin, to albo zatrzymajcie je w sposób godny, albo rozstańcie się z nimi w sposób godny. I wezwijcie świadków, dwóch sprawiedliwych spośród was" (Koran 65/2).
Po zakończeniu okresu oczekiwania była żona stanie się obcą osobą i wróci do domu rodzinnego, a z mężczyzny spada obowiązek utrzymywania jej. Natomiast w razie pojednania, jeśli nastąpi ono po zakończeniu okresu oczekiwania, należy sporządzić nowy akt małżeński z mahrem i takimi samymi warunkami aktu, jak wymaga tego nowe małżeństwo.
6.6.4. Ilość rozwodów
W przedislamskiej Arabii cykl rozwodowy mógł się powtarzać tyle razy, ile zapragnął tego mężczyzna. Nie istniał okres oczekiwania, a mąż mógł oddalać żonę i powracać do niej bez ograniczeń. Kobieta nie była wówczas ani rozwódką ani mężatką, bez prawa ułożenia sobie życia z innym.
Islam zlikwidował te praktyki tworząc prawo ograniczające ilość rozwodów. Jeśli mężczyzna rozwodzi się po raz pierwszy i powraca do żony bez względu na to czy nastąpi to podczas okresu oczekiwania czy po nim i gdy ponownie zdecydują się na rozwód to cały cykl postępowania powtarza się: "Rozwód jest możliwy dwa razy. Potem więc albo ją w sposób godny zatrzymacie, albo dacie jej całkowitą wolność, uprzejmie ją traktując" (Koran 2/229).
Małżonkowie muszą zdawać sobie sprawę, że trzeci rozwód jest ostateczny i nieodwołalny, bez żadnego czasu oczekiwania. Osoby ostatecznie rozwiedzione mogą zejść się ponownie jedynie, gdy kobieta wyjdzie za kogoś innego i rozwiedzie się lub zostanie wdową: "A jeśli on rozwiódł się z nią ostatecznie, to ona nie jest mu dozwolona, dopóki nie wyjdzie za innego mężczyznę. A jeśli ten da jej rozwód, to nie popełnią grzechu, powracając do siebie, jeśli oboje sądzą, że zachowają granice Boga" (Koran 2/230).
Postępowanie stosowane po trzecim rozwodzie ma na celu zapobieganie ewentualnym spekulacjom czy zabawom mężczyzn oraz ma służyć gruntownemu zastanowieniu się nad rozmiarami czynu.
O pierwszych dwóch rozwodach z możliwością powrotu, mówi się mniej widoczny, a o trzecim bardziej widoczny. Nazwa ta odnosi się także do rozwodu, w którym nie doszło jeszcze do kontaktu seksualnego małżonków i nie ma okresu oczekiwania podobnie jak w przypadku khul.
Jeśli dojdzie do rozwodu, w którym nie doszło do kontaktu seksualnego to kobieta dostaje połowę as-sadak, a gdy nie był on ustalony, to mężczyzna musi jej dać pewne zaopatrzenie, mówi Koran:
"Nie popełnicie grzechu, dając kobietom rozwód, jeśli nie dotknęliście ich i nie macie w stosunku do nich żadnego zobowiązania. Troszczcie się o nie - zasobny według swojej możliwości a biedny według swojej- dając im zaopatrzenie godziwe, tak jak należy się ludziom czyniącym dobro. A jeśli dajecie im rozwód, zanim ich dotkniecie, a już zobowiązaliście się względem nich do jakiegoś podarunku, to dajcie połowę z tego, do czego się zobowiązaliście." (Koran 2/236,2377)
6.7. NIEKTÓRE RODZAJE ROZWODÓW UNIEWAŻNIONYCH PRZEZ ISLAM
6.7.1. Rozwód herezyjny (at-talak al-bid'i)
Wyrażenie przez mężczyznę słów rozwodowych świadczących o jednoczesnym dokonaniu trzech rozwodów, bez zachowania określonych cyklów nazywa się rozwodem herezyjnym. Co do prawidłowości prawnej tego rozwodu uczeni muzułmańscy różnili się w opiniach. Według czterech popularnych szkół Islamskich ten rozwód jest prawnie legalny. Drugi kalif Omar Ibn al-Chattab udzielił takiego rozwodu, po to tylko by ukarać ludzi tak czyniących. Omar chciał by poznali oni konsekwencje takiego postępowania. Druga grupa uczonych uznaje taki czyn jako jeden, a nie trzy rozwody. Do niej należą słynni uczeni Ibn Tajmijja oraz Ibn al-Kajjim al-Dżałzi. Ibn Tajmijja uważał, że nie ma prawnego dowodu w Koranie ani w sunnie, oraz nie ma zgodności uczonych czy analogii dla poparcia słuszności przeprowadzenia takiego rozwodu. Ta różnica ma swoje korzenie w hadisie Proroka, który na wieść o tym, że ktoś rozwiódł się trzy razy jednocześnie bardzo się zagniewał i powiedział: "Czy się zabawia Księgą Allaha, chociaż jeszcze jestem między wami?". Pomimo gniewu Proroka nie ma wzmianki czy unieważnił on ten rozwód czy nie, choć hadis świadczy o herezyjności tego rozwodu.
6.7.2. Małżeństwo at-tahlil -pozwoleniowe
Jest to specjalny rodzaj małżeństwa z rozwódką po trzecim rozwodzie. Małżeństwo jest tylko formalne, bez kontaktu cielesnego i od razu po jego zawarciu następuje jak najszybciej rozwód. Celem tego jest umożliwienie byłemu mężowi ponownego ślubu z byłą żoną (będących po trzecim rozwodzie). Islam zabronił takich czynów. Prorok powiedział o oszukujących zasady religijne: "Przeklął Allah tego który żeni się dla możliwości małżeństwa innego oraz tego na korzyść którego to małżeństwo ma być".
6.7.3. Rozwód na szkodę kobiety (talak at-ta'asuf)
Z takimi przypadkami mamy doczynienia, gdy na przykład chory śmiertelnie mężczyzna rozwodzi się, by wydziedziczyć żonę. Abu Hanifa uważa że kobieta dziedziczy jedynie w okresie oczekiwania(Czyli jeśli mężczyzna umrze przed zakończeniem okresu oczekiwania - al-idda), podobna jest opinia asz-Szafi'iego - przestrzegają oni przed karą Allaha za takie postępowanie. Ahmad Ibn Hanbal powiedział, że kobieta dziedziczy do chwili ponownego zamążpójścia. Natomiast Malik Ibn Anas twierdził, że dziedziczy nawet jeśli ponownie wyjdzie za mąż.
Innym przykładem jest sytuacja, gdy mężczyzna nie podaje żadnego logicznego powodu na przeprowadzenie rozwodu, tłumacząc się na przykład złą sytuacją finansową żony, jej starością lub innym niedorzecznym powodem. Czyni tym wielką niesprawiedliwość, a konsekwencje tego poniesie, gdy stanie przed Allahem. Religijne sądy stosują w takich przypadkach pewien rodzaj rekompensaty, zależnie od oceny sędziego. Dla zabezpieczenia się przed niesprawiedliwością mężczyzny ustala się według zwyczajów danego terenu tzw.opóźniony mahr - przekazywany kobiecie przy rozwodzie. Dla przykładu w współczesnej Jordanii opóźniony mahr może przekraczać pięć tysięcy, a dochodzi nawet do dziesięciu tysięcy dolarów. Stanowi to bezpieczną metodę, szczególnie w czasach, gdy zrozumienie zasad religijnych jest słabe u wielu ludzi. Allah w Koranie dużo mówi o dobrym traktowaniu kobiet w małżeństwie i podczas rozwodu. Natomiast dla przekraczających granice Boga przeznaczona jest olbrzymia kara.
Wbrew prawdzie często mylnie się przedstawia, że muzułmanin po rozwodzie zabiera byłej żonie dzieci. Należałoby w tym miejscu wyjaśnić tę ważną kwestię w oparciu o zasady Islamu, gdyż często służy to za temat do zafałszowania w opinii publicznej wyobrażenia o Islamie. Islam dał kobiecie prawo opieki nad dziećmi w razie rozwodu, ponieważ to matka lepiej potrafi obchodzić się z dzieckiem i najważniejszą jej misją jest jego dobre wychowanie. Matka otacza je miłością idealną i dlatego bez względu na stan (położenie) małżonków miejsce dziecka jest przy matce. Prorok powiedział: "Ktokolwiek rozdzieli matkę z jej dzieckiem tego Allah rozdzieli z jego ukochanymi w dniu sądu ostatecznego". Taki podział nie zależy w żadnym razie od pozycji męża, kimkolwiek by on był. Jako przykładu można użyć sytuacji mającej miejsce w pierwszym wieku Islam u. Otóż pewnego razu pierwszy kalif Abu Bakr, będąc sędzią w sprawie przyszłego, drugiego kalifa Omara, który chciał uzyskać opiekę nad swoim dzieckiem i odebrać je matce, tak powiedział: "Zaprawdę jej dotyk, ślina i zapach są lepsze dla niego niż cały pobyt u ciebie".
6.8.1. Warunki dotyczące opieki nad dziećmi
Powierzając matce prawo opieki nad dzieckiem trzeba zadbać by spełniała ona następujące warunki:
1. Kobieta musi być zdolna do wychowania, tj. być zdrowa umysłowo, fizyczni...
Jameel