Gospodarka odpadami w Polsce a modele w innych krajach
Gospodarowanie odpadami to zbieranie, transport, odzysk i unieszkodliwianie odpadów, w tym również nadzór nad takimi działaniami oraz nad miejscami unieszkodliwiania odpadów.
Wszystkie odpady uznane są za uciążliwe dla środowiska naturalnego, prowadzą do zanieczyszczania wód powierzchniowych, gruntowych, gleby, skażenia powietrza, obniżania walorów estetycznych i krajobrazowych. Stopień uciążliwości odpadów zależny jest od szkodliwości dla środowiska naturalnego i zdrowia ludzkiego.
Powstawanie odpadów staje się coraz poważniejszym problemem w skali światowej ze względu na rosnącą liczbę ludności, zwiększającą się produkcję dóbr konsumpcyjnych oraz coraz szybszy postęp technologiczny, powodujący coraz krótszą „długość życia” niektórych grup produktów, szczególnie tych powszechnego użytku.
Odpady od wieków towarzyszą człowiekowi. Jednak dopiero w XX wieku stały się prawdziwym problemem. Wynika to z coraz większej ich ilości i negatywnego wpływu na środowisko naturalne. W wyniku działalności człowieka wytwarzane są odpady komunalne i przemysłowe.
Odpady to pozostałości po różnych formach działalności ludzkiej; zużyte przedmioty oraz substancje stałe, a także nie będące ściekami substancje ciekłe, powstające w związku z bytowaniem człowieka lub działalnością gospodarczą.
W celu uporządkowania gospodarki zasobami i ochrony środowiska niezbędna jest klasyfikacja odzwierciedlająca genezę odpadów, ich właściwości, ekologiczną szkodliwość, użyteczność i masowość ich wytwarzania. Podstawą każdej klasyfikacji są odpowiednio dobrane kryteria o charakterze fizykochemicznym, biologicznym, technologicznym, ekonomicznym np.:
· źródło pochodzenia – sfera powstawania,
· kryterium surowcowe,
· stan skupienia,
· skład chemiczny,
· toksyczność,
· stopień zagrożenia dla środowiska,
· stopień przydatności (branżowej) do dalszego wykorzystania.
Odpady klasyfikuje się w zależności od źródeł powstawania, stopnia uciążliwości bądź stwarzania zagrożeń dla życia lub zdrowia ludzi oraz dla środowiska. W problematyce dotyczącej ochrony środowiska rozpatruje się i klasyfikuje odpady, jako substancje pochodzące z produkcji lub konsumpcji, które zanieczyszczają środowisko.
Klasyfikacja odpadów wg rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112, poz. 1206) [1] klasyfikuje je, w zależności od źródła ich powstawania, na 20 grup( min odpady z przeróbki ropy naftowej, oczyszczania gazu ziemnego oraz pirolitycznej przeróbki węgla – 05, odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania produktów przemysłu chemii nieorganicznej – 06, odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania produktów przemysłu chemii organicznej – 07).
Głównym aktem prawnym regulującym problem gospodarki odpadami jest ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach. Ustawa określa zasady postępowania z odpadami w sposób zapewniający ochronę życia i zdrowia ludzi oraz ochronę środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju.
Do podstawowych zasad gospodarki odpadami należy :
1) zapobieganie powstawaniu odpadów oraz ograniczanie ich ilości oraz negatywnego oddziaływania odpadów na środowisko przy wytwarzaniu i użytkowaniu produktów i po zakończeniu ich użytkowania ;
2) zapewnienie zgodnego z zasadami ochrony środowiska odzysku ;
3) zapewnienie zgodnego z zasadami ochrony środowiska unieszkodliwiania odpadów.
O tym jak skomplikowana jest kwestia właściwego zarządzania gospodarka odpadami świadczy zarówno ilość przepisów jaka w tym zakresie obowiązuje, jak również szybkość ich nowelizacji. Ustawa o odpadach została uchwalona w kwietniu 2001 roku, od tego czasu była ona nowelizowana aż trzynaście razy. Wydano do niej czterdzieści siedem rozporządzeń wykonawczych, z czego do chwili obecnej dwanaście utraciło moc, gdyż zastąpiono je nowymi przepisami. A to przecież tylko jedna ustawa. Dodatkowo problematykę odpadowa reguluje trzynaście innych ustaw (w tym tak ważne dla przedsiębiorstw jak np. ustawy: o opakowaniach i odpadach opakowaniowych; o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej; o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych i in.), które uzupełnia kilkadziesiąt kolejnych aktów wykonawczych. W praktyce oznacza to, że w okresie ostatnich czterech lat niemal co tydzień ukazywał się nowy akt prawny dotyczący odpadów. A to nie wszystkie wymagania, w odniesieniu do odpadów bezpośrednio obowiązuje w Polsce osiem rozporządzeń Unii Europejskiej oraz przepisy ratyfikowanych umów i konwencji międzynarodowych. A Komisja Europejska zapowiedziała wydanie kolejnych dyrektyw w tym zakresie.
Niezwykle istotnym problemem w Polsce jest zapewnienie, wynikających ze zobowiązań unijnych odpowiednich poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych, pojazdów wycofanych z eksploatacji oraz zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, poprzez tworzenie sieci instalacji i urządzeń do odzysku i unieszkodliwiania odpadów. Problemy te regulują następujące akty prawne :
· rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 maja 2005 r. w sprawie rocznych poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych i poużytkowych (Dz.U. z 2007r. Nr 109 poz.752 )
· ustawa z dnia 20 stycznia 2005 r. o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji (Dz.U. z 2005 r. Nr 25 poz. 202, z późn.zm.)
· ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (Dz.U. z 2005 r. Nr 180 poz. 1495)
Zapewnienie odpowiednich poziomów odzysku recyklingu i odzysku niektórych grup odpadów jest niemożliwie do osiągnięcia bez wstępnej segregacji odpadów na poziomie zwykłego obywatela. Coraz ważniejszą rolę w tym względzie odgrywa szerzenie świadomości ekologicznej wśród społeczeństwa.
Jednym z najtrudniejszych problemów gospodarki odpadami wymagającym przełamanie oporu społeczności lokalnych jest budowa nowych składowisk odpadów oraz budowa spalarni odpadów.
Coraz poważniejszym zagadnieniem zarówno w skali europejskiej jak i światowej jest Transgraniczne przemieszczanie odpadów, a w szczególności wypracowanie procedur prawnych zapobiegających niekorzystnym aspektom tego zjawiska, w tym degradacji środowiska naturalnego w państwach uboższych.
Podstawowym aktem prawnym Unii Europejskiej określającym zasady postępowania z odpadami jest Dyrektywa Rady 75/442/EWG z dnia 15 lipca 1975 r. w sprawie odpadów zmieniona dyrektywami Rady: 91/156/EWG i 91/692/EWG, decyzją Komisji 96/350/WE oraz rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1882/2003 (Dz. Urz. WE L 194 25.07.1975, str. 39, z późn. zm.).Prawo Unii Europejskiej w dziedzinie ochrony środowiska obejmuje ponad 300 aktów różnej rangi: dyrektyw, rozporządzeń, decyzji i zaleceń. Ich podstawę stanowi Traktat o Unii Europejskiej, a w szczególności cztery zasady zawarte w art. 130:
§ zasada „zanieczyszczający płaci”,
§ zasada likwidacji zanieczyszczeń u źródła,
§ zasada zapobiegania zanieczyszczeniom (prewencji)
zasada włączania problematyki ochrony środowiska do innych sektorów życia i gospodarki
Zgodnie z prawem przez wytwórcę odpadów rozumie się każdego, którego działalność lub bytowanie powoduje powstawanie odpadów, oraz każdego, kto przeprowadza wstępne przetwarzanie, mieszanie lub inne działania powodujące zmianę charakteru lub składu tych odpadów; wytwórcą odpadów powstających w wyniku świadczenia usług w zakresie budowy, rozbiórki, remontu obiektów, czyszczenia zbiorników lub urządzeń oraz sprzątania, konserwacji i napraw jest podmiot, który świadczy usługę, chyba, że umowa o świadczenie usługi stanowi inaczej. Wytwórca odpadów (z wyjątkiem odpadów komunalnych) prowadzący instalację, który wytwarza rocznie:
· powyżej 0,1 tony odpadów niebezpiecznych lub 5 ton pozostałych odpadów – winien uzyskać pozwolenie na wytwarzanie odpadów; powinno ono odpowiadać wymaganiom określonym w przepisach dotyczących pozwoleń na korzystanie ze środowiska, a ponadto określać m.in. ilość odpadów poszczególnych rodzajów dopuszczonych do wytworzenia w ciągu roku,
· do 1 tony odpadów niebezpiecznych – winien posiadać zatwierdzony program gospodarki tymi odpadami, wniosek w tej sprawie należy przedłożyć z dwumiesięcznym wyprzedzeniem, decyzja zatwierdzająca program winna m.in. określać ilość poszczególnych rodzajów odpadów niebezpiecznych dopuszczonych do wytworzenia w ciągu roku,
· od 5 do 5 tysięcy ton odpadów innych niż niebezpieczne – winien przedkładać informację o wytwarzanych odpadach oraz sposobach gospodarowania nimi (rada gminy może objąć tym obowiązkiem wytwarzanie odpadów w ilości mniejszej niż 5 ton rocznie).
Wytwórca odpadów nieprowadzący instalacji, który wytwarza rocznie: ponad 100 kg odpadów niebezpiecznych – winien legitymować się decyzją zatwierdzającą program gospodarki odpadami niebezpiecznymi, odpady niebezpieczne do 100 kg rocznie albo powyżej 5 tysięcy ton innych odpadów – winien przedkładać informację o wytwarzanych odpadach oraz o sposobach gospodarowania wytworzonymi odpadami. Informacje o wytwarzanych odpadach oraz sposobem gospodarowania nimi należy przedkładać z dwumiesięcznym wyprzedzeniem. Rozpoczęcie objętej nią działalności może nastąpić, jeżeli właściwy organ w terminie 30 dni nie złoży sprzeciwu. O ile w tym terminie okaże się, że odpady niebezpieczne wytwarzane w ilości do 100 kg rocznie mogą powodować zagrożenie dla zdrowia, życia ludzkiego lub środowiska, organ w drodze decyzji nakazuje przedłożenie wniosku o zatwierdzenie gospodarki odpadami niebezpiecznymi. W przypadku, gdy wytwórca odpadów narusza przepisy ustawy lub działa w sposób niezgodny ze złożoną informacją, organ, któremu należało przedłożyć informację, wzywa go do niezwłocznego zaniechania naruszeń. Jeżeli wytwórca odpadów mimo wezwania, nadal narusza przepisy ustawy lub działa w sposób niezgodny ze złożoną informacją, organ właściwy do otrzymania wstrzymuje w drodze decyzji działalność powodującą wytwarzanie odpadów, uwzględniając potrzebę bezpiecznego dla środowiska zakończenia tej działalności. W takim przypadku wytwórca odpadów zobowiązany jest do usunięcia skutków prowadzonej działalności na własny koszt.
Wytwórca odpadów może zlecić wykonanie obowiązku gospodarowania odpadami innemu podmiotowi. Przeniesienie posiadania odpadów może nastąpić w zasadzie tylko na rzecz takiego podmiotu, który uzyskał zezwolenie właściwego organu na prowadzenie działalności w zakresie gospodarki odpadami.
Dokonanie na rzecz takiego podmiotu przeniesienie posiadania odpadów skutkuje również przeniesieniem odpowiedzialności za zgodne z prawem postępowanie z odpadami. Posiadacz odpadów objętych listą ustaloną w przepisach wykonawczych może „przekazać” je do wykorzystania przez osobę fizyczną lub jednostkę organizacyjną, które nie są przedsiębiorcami, „na ich własne potrzeby”. W tym samym trybie można określić rodzaje odpadów, których zbieranie, transport, odzysk lub unieszkodliwianie nie wymagają zezwolenia. Z pewnymi wyjątkami zezwolenia wymaga działalność w zakresie:
· odzysku,
· unieszkodliwiania,
· zbierania,
· transportu odpadów.
Winno ono m.in. określać rodzaje oraz roczną ilość przeznaczonych w tym celu odpadów, dopuszczalne metody odzysku (unieszkodliwiania), a w razie potrzeby także warunki prowadzenia zamierzonej działalności. Decyzje w tych sprawach, podobnie zresztą jak zatwierdzające program gospodarki odpadami niebezpiecznymi, podejmuje się na czas oznaczony, nie dłuższy niż 10 lat. Jeżeli przemawia za tym szczególnie ważny interes społeczny, związany z ochroną środowiska, a zwłaszcza z zagrożeniem pogorszenia jego stanu w znacznych rozmiarach, mogą one zostać uzależnione od ustanowienia zabezpieczenia roszczeń, w sposób przewidziany prawem ochrony środowiska.
Posiadaczem odpadów jest każdy, kto faktycznie włada odpadami (wytwórca odpadów, inna osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna); domniemywa się, że władający powierzchnią ziemi jest posiadaczem odpadów znajdujących się na nieruchomości. Posiadacz odpadów, który łącznie prowadzi działalność w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów oraz zbierania lub transportu odpadów, jest zwolniony z obowiązku uzyskania zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie zbierania lub transportu odpadów. Posiadacz odpadów, powinien dodatkowo uwzględnić we wniosku o wydanie zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów wymagania przewidziane dla wniosku o wydanie zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie zbierania lub transportu odpadów.
Właściwy organ, wydając zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów, uwzględnia dodatkowo wymagania przewidziane dla zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie zbierania lub transportu odpadów. Posiadacz odpadów może przekazać określone rodzaje odpadów w celu ich wykorzystania osobie fizycznej lub jednostce organizacyjnej, niebędącym przedsiębiorcami, na ich własne potrzeby. Prowadzenie działalności w zakresie wykorzystania odpadów na własne potrzeby przez osoby fizyczne lub jednostki organizacyjne, nie wymaga zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie odzysku. Wójt, burmistrz lub prezydent miasta, w drodze decyzji, nakazuje posiadaczowi odpadów usunięcie odpadów z miejsc nieprzeznaczonych do ich składowania lub magazynowania, nakazując sposób wykonania tej decyzji. Do dalszych obowiązków posiadacza odpadów należy zaliczyć prowadzenie ich ilościowej i jakościowej ewidencji. Posiadacz odpadów jest obowiązany do prowadzenia ich ilościowej i jakościowej ewidencji zgodnie z przyjętym katalogiem odpadów i listą odpadów niebezpiecznych; ewidencja ta w przypadku posiadacza odpadów, który prowadzi działalność w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów, powinna obejmować sposoby gospodarowania odpadami, a także dane o ich pochodzeniu i miejscu przeznaczenia. Obowiązek ten w odniesieniu do odpadów komunalnych spoczywa na prowadzących działalność bądź przedsiębiorcach posiadających zezwolenie wójta (burmistrza, prezydenta miasta).
Posiadacz odpadów jest obowiązany na bieżąco prowadzić ilościową i jakościową ewidencję posiadanych odpadów. Oczywiście, te obowiązki dotyczą wszystkich uczestników procesu gospodarowania odpadami (w tych artykułach zajmujemy się wyłącznie podmiotami gospodarczymi). Prowadzenie tejże ewidencji ma zapewnić ilościową i jakościową kontrolę w zakresie obrotu odpadami. Posiadacz przekazujący odpady odbiorcy odpadów musi za każdym razem wypełnić formularz karty przekazania odpadu. Dopuszcza się wykonanie zbiorczej miesięcznej karty przekazania odpadu, pod warunkiem, że odpady zostały przekazane w ciągu tego samego miesiąca temu samemu odbiorcy odpadów, przez tego samego transportującego odpady. Ilość kart przekazania odpadu musi być wystarczająca dla wszystkich uczestników obrotu odpadami - 2 szt. - dla odbiorcy i przekazującego, pod warunkiem, że jeden z nich był również transportującym lub 3 szt., jeżeli przekazanie odpadów odbyło się przy udziale 3-ciego podmiotu, jakim jest transportujący. Do końca marca posiadacz przekazujący odpady musi również sporządzić zestawienie dotyczące ilości odpadów wytworzonych w minionym roku. Sprawozdanie to w zasadzie zbiorcze zestawienie rodzajów i ilości odpadów, sposobów gospodarowania nimi oraz instalacji i urządzeń służących do odzysku i unieszkodliwiania odpadów. Wytwarzający odpady wypełnia tu tylko część dotyczącą wytwarzania odpadów. Wzór tego sprawozdania jest określony w rozporządzeniu Ministra Środowiska w sprawie zakresu informacji oraz wzorów formularzy służących do sporządzania i przekazywania zbiorczych zestawień danych (Dz. U. z 2001 r. Nr 152, poz. 1737). Ewidencję prowadzi się z zastosowaniem następujących dokumentów ewidencji odpadów:
§ karty ewidencji odpadu, prowadzonej dla każdego rodzaju odpadu odrębnie,
§ karty przekazania odpadu.
(Należy zaznaczyć, że wzory tych dokumentów reguluje nowe rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie wzorów dokumentów stosowanych na potrzeby ewidencji odpadów (Dz. U. z 2006 r. Nr 30, poz. 213), które często bywa mylone z wcześniejszym rozporządzeniem z 2001 r.). Sprawozdanie posiadacz odpadów jest obowiązany przekazać marszałkowi województwa właściwemu ze względu na miejsce wytwarzania, odzysku lub unieszkodliwiania odpadów w terminie do końca pierwszego kwartału za poprzedni rok kalendarzowy. Podstawowe informacje zawarte w zestawieniu zbiorczym to: rodzaj i ilość odpadów, sposoby gospodarowania odpadami oraz informacje o instalacjach i urządzeniach przeznaczonych do odzysku i unieszkodliwiania odpadów.
Zarówno składowanie odpadów, jak i ich magazynowanie nie są pożądane z punktu widzenia ochrony środowiska. Ustawodawca musiał jednak rozstrzygnąć, co należy uczynić z odpadami, których nie da się poddać odzyskowi albo odzysk ma charakter jedynie częściowy. Dlatego też konieczne było uregulowanie zarówno sposobów, jak i miejsc, gdzie można składować i magazynować odpady. Składowiskiem odpadów jest obiekt budowlany przeznaczony do składowania odpadów.
Dzielą się one na składowiska odpadów:
· niebezpiecznych,
· obojętnych,
· innych niż niebezpieczne i obojętne.
Z kolei przez magazynowanie odpadów rozumie się czasowe przetrzymywanie lub gromadzenie odpadów przed ich transportem, odzyskiem lub unieszkodliwianiem. Ex definitione magazynowanie charakteryzuje się ograniczeniem czasowym. Z czasowego charakteru magazynowania odpadów wynika również to, że ta faza gospodarowania odpadami ma jedynie charakter przejściowy i poprzedza ostateczne zagospodarowanie odpadów (odzysk lub unieszkodliwianie) lub też następną fazę przejściową, prowadzącą wprawdzie do ostatecznego zagospodarowania odpadów, jaką jest ich transport do miejsca unieszkodliwiania lub odzysku.
Magazynowanie może odbywać się wyłącznie na terenie, do którego posiadacz odpadów ma tytuł prawny. Ponieważ magazynowanie jest tylko fazą przejściową, ustawodawca się stawia takich rygorystycznych wymogów jak w przypadku składowania odpadów. Miejsce magazynowania odpadów nie wymaga, tak jak miejsce składowania odpadów, wyznaczenia w trybie przepisów o zagospodarowaniu przestrzennym. Jednak podmiot zajmujący się składowaniem odpadów musi mieć tytuł prawny do nieruchomości gruntowej (terenu).
...
Szymuszka