WTS 2006
Wykład Dziesiąty
Konfliktowa a konsensualna wizja porządku społecznego. Teorie konfliktu. Konflikt a teoria społeczeństwa obywatelskiego
Konflikt, przemoc i władza w teorii socjologicznej
1. Socjologiczne problemy konfliktu, władzy i przymusu a integracyjne i koercyjne teorie socjologiczne - ich wykluczanie się czy uzupełnianie (teza Ralfa Dahrendorfa)
2. Odmiany teorii konfliktu
Pierwsze kryterium: struktura społeczna
a/ strukturalna (Dahrendorf, w pewnym zakresie Bourdieu)
b/ poststrukturalna (Foucault)
Drugie kryterium: funkcje społeczne
c/ funkcjonalistyczna teoria konfliktu L.Cosera
Trzecie kryterium: skutki
a/ destrukcyjne
b/ przyczynianie się do rozwoju
Czwarte kryterium: podłoże
a/ dobra
b/ prawa
c/ mentalność, tendencje normalizacyjne i racjonalizujące
I. Funkcjonalna teoria konfliktu: jak przekształcić konflikt, by stał się on czynnikiem adaptacji i rozwoju, a nie destrukcji i rozpadu?
1. Pozytywne funkcje konfliktu: skorygowanie stosunków władzy i systemu norm, przy zachowaniu struktury grupy, rewitalizacja podstawowych wartości i norm, modyfikacja struktur komunikacji
2. Mechanizmy zabezpieczające przed destrukcją: tolerancja i instytucjonalizacja konfliktu a tzw. konflikty “dzikie” (emocjonalne wybuchy niezadowolenia)
3. Czynniki sprzyjające przekształcaniu konfliktów destruktywnych w konflikty ułatwiające adaptację i rozwój:
a/ otwarte struktury (społeczeństwo otwarte)
b/ kompleksowe struktury społeczne (krzyżowanie się i różnicowanie konfliktów)
c/ cechy samych konfliktów (konflikt interesów, konflikt wartości podstawowych, konflikty realistyczne i nierealistyczne)
4. Instytucje rozwiązywania konfliktów sprzyjające ich przekształcaniu się w czynniki rozwoju i adaptacji, a nie destrukcji i rozkładu: demokratyzacja systemu, instytucjonalizacja reprezentacji interesów grupowych (partie polityczne, związki zawodowe, organizacje społeczne) instytucje pozwalające na taką regulację konfliktów, by uniknąć sytuacji gry o sumie zerowej (np. komisje trójstronne, arbitraż, mediacja)
II. Ralfa Dahrendorfa teoria konfliktu w społeczeństwie przemysłowym
1. Dahrendorf: strukturalne żródła konfliktu: układ ról społecznych i związnych z nimi oczekiwań dotyczących dominacji i podlegości a kwestie uprawnień do uczestnictwa w procesie podejmowania decyzji
2. Interesy jawne i utajone a zróżnicowanie władzy, konflikty interesów a teoretyczne warunki powstawania grup konfliktowych
III. Społeczeństwo obywatelskie w świetle teorii społeczeństwa jako wspólnoty komunikacyjnej i teorii konfliktu
1. Rola działań komunikacyjnych w sferze publicznej
- komunikacja jako proces spontanicznego "uzgadniania" porządku społecznego w codziennych, potocznych interakcjach; socjologie interakcyjne
a
- komunikacja jako akt racjonalnego wzajemnego oddziaływania, co daje możliwość (potencjalnie) ukształtowania się racjonalnego porządku społecznego. W ramach tego nurtu poszukuje się narzędzi krytycznej analizy procesów społecznego porozumiewania się (a więc procesów tworzenia porządku społecznego); J.Habermas
2. Rola socjologii: krytyczna analiza porządku społecznego w celu wykrycia przyczyn jego nieracjonalności, barier jego rozwoju, w oparciu o koncepcję racjonalnej komunikacji jako idei regulatywnej
3. Podstawowe pojęcia teorii racjonalnej komunikacji jako idei regulatywnej: uniwersalne warunki racjonalności komunikacyjnej (ważności aktu komunikacji) (“Teoria działania komunikacyjnego”, powtórzenie):
- racjonalność komunikacyjna: uniwersalne warunki (roszczenia) racjonalnej komunikacji
- kompetencja komunikacyjna
- komunikacja wolna od przymusu (dyskurs wolny od przymusu)
- komunikacja systemowo zniekształcona
- sfera publiczna
- system społeczny a społeczeństwo obywatelskie
- sfera publiczna: sfera uczestnictwa w dyskursie publicznym
4. Kompetencja komunikacyjna jako warunek kształtowania się społeczeństwa obywatelskiego: umiejętność komunikacyjnie racjonalnego porozumiewania się
a/ rozwój jednostkowy
b/ uwarunkowania systemowe
5. Rozwój teorii społeczeństwa obywatelskiego. Koncepcja przestrzeni publicznej (między Lebenswelt a systemem) jako żródła norm demokratycznego, obywatelskiego społeczeństwa
-/ uwarunkowania współczesnego systemu (technologie władzy, systemowe prawa),
- problematyka Lebenswelt współczesnego społeczeństwa demokratycznego – koncepcja tzw. “nowej nieprzezroczystości”
MaxHary