Ignacy Radziejowski - Pamietnik powstancca 1831 roku.pdf - [PDF] - wojtekgro

Ignacy Radziejowski

"Pamiętnik powstańca 1831 roku"

Dzieciństwo. Powstanie

1830—31 r.

Urodziłem się w domu szlachec-

kim, bardzo miernej zamożności,

dnia i lutego 1815 r. w pod-

laskim wówczas województwie

(w dzisiejszej guberni lubelskiej), we wsi Kobyl-

nicy, bardzo blisko pamiętnego dla współrodaków

miejsca, tj. o 1/4 mili od Maciejowie, a jeszcze

bliżej od miejsca wzięcia Kościuszki.

Ojciec mój był naówczas posesorem trzech

wiosek, powodziło mu się nieźle, ale wczesną

śmiercią, bo w piątym roku po moim urodzeniu,

zostawił nas w bardzo krytycznym położeniu. Mat-

ka, obarczona sześciorgiem drobnych dzieci, go-

spodarstwem zajmować się nie mogła, a może

i nie wydołała. Zaufany ekonom i procesy po

śmierci ojca wynikłe wycieńczyły fundusze do te-

go stopnia, że po spieniężeniu inwentarzy i po

opłaceniu kosztów wygranego procesu, który zbyt

wiele kosztował, matka z kilkoma tysiącami wy-

jechała na mieszkanie do Warszawy, a ekonom,

daleko rządniejszy, kupił sobie cząstkę i na włas-

nym kawałku gospodarował.

W Warszawie, za radą wuja Kazimierza Miecz-

nikowskiego, kapitalik został ulokowany na pro-

cencie, a procederem życia miało być utrzymy-

wanie studentów i akademików. Nieszczęście

chciało, że dłużnik zbankrutował i wszystko stra-

conym zostało. Akademicy częstokroć nie uiszczali

się w opłatach, trzeba zatem było i to zarzucić

i wziąć się do pracy ręcznej. Położenie było

okropne, biedna matka szyciem musiała wyżywić

nas z sześciorgiem małoletnich, z których dwie

siostry starsze słabą tylko mogły być pomocą. Ja

najwcześniej przestałem być ciężarem rodzeństwa.

Staraniem życzliwych przyjaciół matki w dziesią-

tym roku życia zostałem umieszczony w szkole

lubelskiej na koszt funduszów Gompersa. Każdy

komu zdarzyło się opuszczać rodzeństwo, łatwo

pojmie, z jaką boleścią serca pożegnałem matkę,

siostry i brata.

Długo nie mogłem się oswoić z obcymi ludźmi,

którzy matkę zastąpić mieli. Smutny, zdałem egza-

min i przyjęty zostałem do drugiej klasy. Odtąd

raz na rok, tylko w czasie wakacji, robiłem

uszczerbek matce. Przyjazd mój i odjazd zawsze

kosztował kilka złotych ciężko zapracowanych,

oprócz tego przez półtora miesiąca przybywała

jedna gęba do nakarmienia, dla której parę go-

dzin więcej pracować trzeba było. Radość z przy-

bycia mego zawsze krótką bywała, troskliwość

matki o byt codzienny odbierał jej wszelkie chwile

nawet dostatecznego spoczynku. Smutne to wspo-

mnienie lat dziecinnych dziś serce ściska. Dzieci

nigdy nie są w stanie wywdzięczyć się troskli-

wości rodziców!

Starszy brat mój, Michał, bardzo młodo, bo

w szesnastym roku życia, poszedł do służby woj-

skowej do 5 pułku piechoty. Bieda była przyczy-

ną, że także musiał ustąpić z domu, żeby nie być

ciężarem matce. Pozostałe cztery siostry uczyły

się i pracowały podług możności. Najstarsza Anna

poszła za mąż w siedemnastym roku za doktora

Krauze. Zmarła w dwudziestym szóstym roku

życia, pozostawiła dwóch synów, Stanisława i Ta-

deusza, i córkę Annę. Druga siostra, Eleonora,

zmarła w dwudziestym pierwszym roku życia pan-

ną (w roku 1833). Narzeczony jej, Żukowski,

zmarł pierwej - w 1831 roku. Trzecia siostra, Jó-

zefa, zmarła w 1831 roku, w czternastym roku

życia. Czwarta Zofia, mając lat osiemnaście, po-

szła za mąż za wdowca po Annie! Rok tylko ży-

ła z mężem i po urodzeniu dziecka razem z nim

zmarła w 1839 roku. Nieszczęśliwa matka moja

przeżyła wszystkie córki, które na jej rękach ko-

nały. Pozostała przy wnukach u doktora Krauze-

go, gdzie w roku 1841 dnia 8 lutego w Krasnym-

stawie życie zakończyła.

Rewolucja nasza 1830 roku zastała mnie w

5 klasie. Któż ze starszych nie wie, jaki zapał

panował wśród ówczesnej młodzieży szkolnej (nie

mającej rozwiniętych jeszcze władz umysłowych

i sił fizycznych) i ja pragnąłem do czegoś być po-

żytecznym krajowi. Z jakaż zazdrością patrzyłem

na doroślej szych kolegów, którzy gotowali się do

broni! Dla zbyt młodego wieku pomijano mnie

i o książce myśleć kazano. Generał Weyssenhoff,

dowiedziawszy się, że młodzież klas wyższych

udała się na cmentarz dla złożenia przysięgi na

grobach ojców, że będzie bronić kraju do ostat-

niej kropli krwi, zaprosił ją do swego mieszkania,

gdzie miał przemowę do starszych, dziękując im

za zapał oraz zachęcając do wytrwania w chwa-

lebnym przedsięwzięciu. Młodszych zaś starał się

przekonać, że nie tylko bronią, ale i głową można

być krajowi pożytecznym, kto zatem nie jest jesz-

cze w stanie dzielić trudów wojennych, powrócić

ma do szkół, które podczas ogólnego uniesienia

uczęszczane nie były. Przemowa ta nie trafiła do

przekonania mego. Być użytecznym krajowi kie-

dyś, po ukończeniu nauk (do których chęci wiele

nigdy niestety nie miałem), podczas gdy koledzy

dziś już są mu dzielną pomocą - ta myśl taką

gorącą chęcią mnie napełniła, że nie pojmując

trudności, zaledwie z kilku groszami w kieszeni,

sam jeden, piechotą wybrałem się do Warszawy

w nadziei zobaczenia się z bratem, który by do-

pomógł mi wejść do wojska. Szczera chęć wszyst-

ko przezwycięża i rodzi siły do pokonania naj-

większych trudności. Pierwszego dnia po wyjściu

z Lublina, grudniową porą o kilku obwarzan-

kach, z białą kokardką u czapki, wieczorem sta-

nąłem za Puławami. Książę Konstanty właśnie

nocował po drugiej stronie Wisły w Abramowi-

czach. Awangardę minąłem już w Końskowoli,

a na szosie około Puław spotkany przez oddział

„konopolców", za kokardę przez oficera napasto-

wany byłem - ten kokardę zerwał mi, a czapkę

rzucił na pole. Nic to nie ostudziło mojej energii,

podniosłem czapkę z ziemi, a nasunąwszy ją na

bakier, przeszedłem Puławy, dążąc ku Wiśle, aby

jeszcze za dnia przeprawić się na drugą stronę.

Jakoż trafiłem szczęśliwie, powracający prom po

piechotę oczekującą na przeciwnym brzegu zabrał

mnie za parę groszy, ale gdy przyszło wysiąść już

na groblę, do której prom przybijał, to było tak

pełno żołnierzy, że chcąc przejść po samym brze-

gu, obsunąłem się i wpadłem w wodę, na szczęś-

cie płytką. Przemoczenie nóg nic mi nie zaszko-

dziło, ale noc i zmordowanie kazały myśleć o noc-

legu, tym bardziej że porozkładane ogniska, przy

których żołnierze nocowali, napełniały mnie oba-

wą, ażebym nie był obdarty. W karczmie zaraz

za Wisłą miałem zamiar odpocząć, posilić się i na

nocleg zdążyć do Abramowicz, bardzo blisko le-

żących. Jakiś pułkownik polskiej gwardii, zdzi-

wiony mym studenckim mundurkiem, zapytał,

skąd się tu wziąłem. Opowiedziałem mu otwarcie,

że idę z Lublina do Warszawy w celu wejścia do

wojska. Zdziwienie pułkownika było wielkie, wi-

dzącego mnie samego jednego wśród tylu nie-

przyjaciół, tak naiwnie opowiadającego, przyzna-

jącego się do chęci wejścia do wojska rewolu-

cyjnego. Dał mi przestrogę, a wskazując na Abra-

mowicze powiedział: „Tam nocuje wielki książę,

niechby cię zobaczył, pewnie cię zabrałby ze sobą,

a wtedy będziesz w wojsku, ale nie polskim".

Zrozumiałem całe niebezpieczeństwo mego poło-

żenia. Wszedłem do karczmy, która nie tylko że

kawałka chleba nie miała, ale nabita była żoł-

nierzami, z tym wszystkim wyjść z niej już oba-

wiałem się. Karczmarz przerażony takimi gośćmi

rad mi był bardzo, pomieścił mnie na ławce za

szynkwasem, na której po tak silnym znużeniu

zasnąłem jak na piernacie i zaledwie przede

dniem gwarem sołdatów rozbudzony byłem.

Opisanie spotkania mego z pułkownikiem

gwardii Turno, który odprowadzał w. księcia do

granicy, było umieszczone w „Nowej Polsce",

piśmie wtedy wychodzącym, którego współredak-

torem był Żukowski, narzeczony siostry mojej

Eleonory. Dla rozbudzenia większej energii w na-

rodzie wprowadzono na scenę samego w. księcia,

a ja czytając ten artykuł o studencie z Lublina,

nie poznałem w nim siebie.

Chcąc przede dniem wyminąć w. księcia, wy-

sunąłem się z karczmy, a nie zważając na ruch

wojska gościńcem, zgłodniały szybko szedłem da-

lej. W pierwszej wiosce za Abramowiczami do-

wiedziałem się, że już wojska przeszły. Uradowa-

ny tą wiadomością, chciałem się trochę posilić,

a zarazem, gdyby się udało, u dziedzica wypro-

sić furmankę choć na parę mil. Z tą myślą uda-

łem się do dworu, gdzie tylko pan rządca miesz-

kał. Ten przyjął mnie bardzo gościnnie, obiecał

podwodę i chciał poczęstować śniadaniem. Po-

Ignacy Radziejowski - Pamietnik powstancca 1831 roku.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: