TEOLOGIA BIBLIJNA
HISTORIA ROZWOJU TEOLOGII BIBLIJNEJ.
Teologia biblijna – to naukowa refleksja nad Biblią. Pisanie Biblii, to już teologia. T. biblijna jest dyscypliną indukcyjną.
HISTORIA:
Ojcowie kościoła uprawiali teologię, ale jako pojęcie telogia biblijna nie istniała aż do XVII w.
Jako dyscyplina naukowa:
Pierwszy raz wyrażenie „t. biblijna” pojawia się na piśmie w 1607r. w dziele o. Christmanna – chciał dla dogmatów i dla moralnych reguł życia wybrać te fragmenty, które udowadniałyby ich słuszność. Jego dzieło jest wypracowane przez teologię scholastyczną.
Spencer (1675) – wydał „Pia desiderata” – Pobożne życzenie – rozróżnił t. biblijną i t. scholastyczną. Uważał, że Pismo Św. jest po to, by rozbudzać w ludziach pobożność.
Zachariae, Niemiec (XVIII w.) – 4tomowe dzieło na temat teologii biblijnej (1771-75) – w którym używał terminologii t. biblijna i t. scholastyczna jako przyjętej normy.
Oświecenie – kierunek społeczny, pojawia się deizm.
Gabler, Niemiec – w 1787r. na Uniwersytecie w Aldorfie podczas rozpoczęcia roku akademickiego wygłosił mowę o właściwej różnicy między t. biblijną a t. scholastyczną (dogmatyczną) i szczególnymi zagadnieniami każdej z nich. Rozpoczął ruch na rzecz t. biblijnej i próbował znaleźć systematyzację dla całości Biblii, szukano wspólnego tematu ST i NT.
Dziś mówi się, że t. biblijna jest w stanie kryzysu, a nawet śmierci. W USA próbowano wskrzesić t. biblijną przez nazywanie jej „cudownym działaniem Boga”.
TEOLOGIA BIBLIJNA A EGZEGEZA – PODOBIEŃSTWA I RÓŻNICE
egzegeza – to nauka analityczna, ma na celu zbadanie tekstu pod względem literackim, biblijnym i zrozumieć ten tekst. Egzegeza polega na zrozumieniu tego co jest w Biblii napisane. Analizuje szczegóły, stanowi tworzywo dla t. biblijnej, dla wyciągania ogólnych wniosków.
Egzegeza daje materiał dla t. biblijnej.
teologia biblijna – to nauka indukcyjna, patrzy w szerszej perspektywie by dojść do pewnych systematyzacji; globalne ujęcie całości. Zapoznaje się z tym do czego doszła egzegeza i próbuje to uogólnić. T. biblijna jest konkluzją badania tekstu przez egzegezę.
TEOLOGIA BIBLIJNA A HISTORIA TELOGII
historia teologii – ma swoje narzędzia badawcze, nauki historyczne, jeden z elementów całej dyscypliny.
t. biblijna – może mieć ujęcia historyczne, czerpie z egzegezy
Kanoniczność Biblii wyznacza zakres źródłowy Biblii.
MODELE UPRAWIANIA TEOLOGII BIBLIJNEJ
MODEL KONCENTRYCZNY - rdzeń, jądro teologii – temat wiodący całej teologii, wokół tego jądra rozwijają się wszelkie inne tematy. Tendencja:
- odśrodkowa
- dośrodkowa
MODEL PIRAMIDALNY – istnieje pewien fundament teologiczny – np. stworzenie świata i człowieka – to może być fundament, na który nakładają się inne; tematy nakładają się i są zarazem fundamentami kolejnych tematów.
BIBLIA
Stary Testament: Pięcioksiąg – Tora. Księgi historyczne. Księgi mądrościowe. Księgi prorockie.
Nowy Testament: Ewangelie. Dzieje Apostolskie. Listy. Apokalipsa
Jest zbiorem ksiąg, ale jest jednocześnie jedną zwartą księgą. Ma wstęp, rozwinięcie i zakończenie. Motto Biblii to pierwsze zdanie: „Na początku Bóg stworzył Niebo i Ziemię”. Wstęp rozpoczyna się od księgi Rdz 1-11. Rozwinięcie Tora - pięcioksiąg Rdz, Wj, Lb, Kpł, Pwt. TORA jest jedną księgą przedstawia najbardziej istotne pytania: skąd się wziął świat? Skąd się wziął człowiek? Skąd się wziął grzech? o sens istnienia, czy jest Bóg? prawo dane przez Boga – wszystko jest w Torze. NT pod względem motywów mocno do 5księgu nawiązuje (prolog Jana). Cała Biblia jest Teologią, w księdze Rdz t. wygląda jakby była historią. Biblia pokazuje jak powinno być, jest księgą pedagogiczną. Historia służy ideologii teologii. Historia jest pragmatyczna, nie jest historią sprawozdawczą.
PODSTAWOWE TEMATY TEOLOGICZNE PIĘCIOKSIĘGU
Teologia OBIETNICY
Rdz 12-50 – kluczowe pojęcie obietnicy. Z inicjatywą wychodzi Bóg, inicjatywa stwórcza należała do Boga.
Teologia obietnicy – obietnica dana człowiekowi – pierwsza dana została Abrahamowi.
1. obietnica kontynuacji – czyli potomstwo,
2. błogosławieństwo – będę Ci błogosławił.
Te obietnice są to podstawowe obietnice, które Bóg daje człowiekowi.
Wiara w ujęciu biblijnym to wiara oparta na Bożych obietnicach i odpowiedzi człowieka; religia Bożej obietnicy, która oczekuje odpowiedzi czł. Nie jest to religia uprawiana indywidualnie. To religie rodzinne, oparte na systemie patriarchalnym. Wiara ta oparta jest na zaufaniu – Bóg ufa czł., że może dokonać właściwych decyzji.
Obietnica – serce całej teologii patriarchów, ST, NT. Występuje we wszystkich tradycjach biblijnych. Obietnice dane w opowiadaniach: dar ziemi, potomstwo, opieka Boża w walce, błogosławieństwo dla patriarchy jego potomstwa.
Teologia PRZYMIERZA
Przymierze – Bóg zawiera z Abrahamem przymierze (i innymi patriarchami).
Jest to:
· Przymierze krwi, gdzie krew zwierzęcia jest ważna
· Przymierze dwustronne – Bóg jest partnerem człowieka, zniża się do niego – przymierze zawiera równy z równym. Podobne przymierza były zawierane między władcami w tamtych czasach (jakimi?).
Przymierza z Noem (po potopie, znak tęcza), Abrahamem i Mojżeszem.
Znakiem przymierza jest obrzezanie – znakiem, którego nie można wymazać, zniszczyć. Znakiem zjednoczenia człowieka z Bogiem, będzie towarzyszyć mu aż do śmierci. To znak przynależenia czł. do Boga – czł. chce do niego należeć.
Sodoma i Gomora – dialog, w którym Abraham prosi za ludzi, a Bóg zmienia zdanie pod wpływem próśb.
Judaizm i chrześcijaństwo to religie dialogu z Bogiem.
Z jednej strony mamy obietnice, a na początku ks. Wj jest sytuacja niewoli Izraelitów – więc czy Bóg jest kłamcą? Teologia ks. Wj. I pozostałych ksiąg Pięcioksięgu ukazuje, że życie jest skomplikowane, trudne, pełne zniewoleń, z których Bóg człowieka wyzwala i taka jest istota wiary.
Jaki jest najważniejszy element Pisma św. dla Żydów? Wyjście z Egiptu; uwolnienie z niewoli.
KSIĘGA RODZAJU 1-11
(czyli od stworzenia, przez pierwszy grzech, wygnanie z Edenu, Kaina i Abla, Potop, wieżę Babel, do powołania Abrahama)
Ks. Początku – 11 pierwszych rozdz. – tu jak w soczewce skupiają się najważniejsze tematy ST i NT.
Biblia jest dziełem do przekazu ustnego. X w – czasy Dawida – najstarsze znaleziska piśmiennictwa, czyli do tej pory były to przekazy ustne.
Źródła:
- jahwistyczne (najstarsze)
- elohistyczne (pochodzi z północy Izraela, Bóg – El, Elohim – l.mn)
- deuterohistyczne (księgi jerozolimskie, kapłańskie, świątynne)
- kapłańskie (odnoszą się do kultu w aspekcie ideologicznym, kiedy, jak, dlaczego świętować)
Opowiadanie o stworzeniu świata i człowieka Rdz 1-2
Pochodzi z kręgów kapłańskich.
Najważniejsze jest pierwsze zdanie „Na początku Bóg stworzył niebo i ziemię”. Znaczy to, że tylko Bóg był odwieczny, a świat został przez niego stworzony w czasie. Bóg stworzył świat słowem – niema pramaterii.. Stworzenie dokonuje się na zasadzie oddzielenia, potem wypełnienia 1-3 dni przygotowanie przestrzeni. 4-6 czas wypełnienia przestrzeni (istoty żywe, zapełnienie przestrzeni). Na końcu Bóg stwarza człowieka. Świat jest dobry, jest stworzony z miłości. Dzień odpoczynku – dzień szabatu – chwalić Boga za stworzenie świata.
Liczba mn. przy stworzeniu człowieka. Bóg zasmucił się i żałował, że stworzył człowieka.
Pierwsze to opowiadanie, bardziej teologiczne i abstrakcyjne, należy zestawić z drugim (Rdz 2,4-25), bardziej obrazowym i konkretnym. Ramy "tygodnia pracy", w jakie jest ono ujęte, mają za zadanie uzasadnić obowiązek świętowania szabatu. W prostej szacie literackiej tego opisu otrzymujemy doniosłe pouczenie: odwieczny i niezależny od materii Bóg jest bezwzględnym początkiem całego stworzenia, które jako pochodzące od Stwórcy jest dobre, a człowiek - jedyny w świecie widzialnym - nosi na sobie podobieństwo do Boga. Użyty tu czasownik "stworzył", oznaczający zawsze działanie Boże, ma zastosowanie również do dzieła odkupienia i ostatecznej przemiany wszechświata. Są więc jakby trzy akty stworzenia: "na początku", w dziejach i u ich kresu.
A wreszcie rzekł Bóg: «Uczyńmy człowieka na Nasz obraz, podobnego Nam. Niech panuje nad rybami morskimi, nad ptactwem powietrznym, nad bydłem, nad ziemią i nad wszystkimi zwierzętami pełzającymi po ziemi!» Stworzył więc Bóg człowieka na swój obraz, na obraz Boży go stworzył: stworzył mężczyznę i niewiastę. wtedy to Pan Bóg ulepił człowieka z prochu ziemi i tchnął w jego nozdrza tchnienie życia, wskutek czego stał się człowiek istotą żywą.
Bóg stwarza człowieka, Adama. Adam to nie jest imię, ale rodzaj ludzki. Ludzie są osobnym dziełem Boga-Stwórcy. Trzykrotnie podkreślone podobieństwo do Boga polega na zdolności panowania nad ziemią. Pośrednio można stąd wysnuć wniosek, że człowiek jest istotą nie tylko cielesną, lecz dzięki obdarzeniu rozumem i wolą - również duchową. Bóg umieścił siebie w każdym z nas. Już najstarsi Ojcowie Kościoła odnosili to podobieństwo do faktu obdarzenia człowieka od początku życiem nadprzyrodzonym - dziecięctwem Bożym. "Obraz" wiąże się z życiem.
Eden, grzech pierwszych ludzi i protoewangelia (Rdz 3,1n, protoewangelia: 3,15).
Wąż-kusiciel jest wrogiem Boga, uosobieniem zła, jest też istotą rozumną, skoro umie mówić. Późniejsze księgi Pisma świętego nazwą go szatanem, diabłem, złym duchem. Jego pokusa obiecuje pierwszym rodzicom równość z Bogiem przez uzurpowanie sobie samostanowienia o dobru i złu moralnym. Tymczasem rzeczywistym następstwem pierwszego upadku jest degradacja ludzi.
"Zmiażdży... zmiażdżysz" hebr. ma to samo słowo; Wlg zmienia drugie na "będziesz czyhał", co niektórzy przyjmują, opierając się na podobnym słowie arabskim. W walce szatana z ludzkością czeka go klęska: jakiś potomek niewiasty zada mu cios decydujący o przegranej. W proroctwie tym, zwanym Protoewangelią, czyli niejako brzaskiem Dobrej Nowiny, mowa jest tylko o Mesjaszu i Jego Matce, z zupełnym pominięciem pierwszego mężczyzny. Urzeczywistnia się ono w Maryi, która nie znała męża. Wlg utrwaliła to maryjne tłumaczenie wprowadzając zmianę rodzaju: ipsa conteret - "Ona zmiażdży".
Wieża Babel (Rdz 11, 1-9)
Folklorystyczne to opowiadanie ma wyjaśnić przyczynę różnorodności narodów i języków. Oto ludzkość po potopie oddala się coraz bardziej od Boga, dążąc do przekroczenia granic jej zakreślonych. Gigantyczna budowla jest ucieleśnieniem tych niezdrowych dążeń. (Archeologia dotąd odkryła w Mezopotamii wiele podobnych wież). Karą za rosnącą pychę jest rosnące nieporozumienie między narodami. Uwzględniając całość Objawienia biblijnego mamy w tym opisie pierwszy człon typologicznego tryptyku; jego antytypem historycznym będzie jedność przywrócenia narodom przez Chrystusa w Jego Kościele (symbolem jej jest dar języków w dniu Zesłania Ducha Świętego), trzecim zaś członem - antytypem eschatologicznym - jest jedność odkupionej ludzkości ukazana w wizji.
Teologia opowiadań o potopie (Rdz 6,5-9,17)
Fakt występujący jako katastrofa powszechna w tradycjach wielu ludów, nawet Ameryki i Australii, a więc datujący się sprzed epoki mezolitycznej. Powszechność opisaną w tekście biblijnym należy rozumieć w sensie moralnym: zasięg potopu odpowiada zasięgowi zepsucia moralnego opisanego w Rdz 6. Podobieństwo opowiadania biblijnego o potopie z opisem eposu babilońskiego o Gilgameszu tłumaczy się faktem monoteistycznego opracowania przez autora Rdz pradawnego podania. W typologii biblijnej potop to kara, której uchodzi część ludzi moralne zdrowa. Pierwszym antytypem potopu jest sakrament chrztu, ostatecznym zaś urzeczywistnieniem będzie Sąd Ostateczny.
Pierwsze to przymierze, tak zwane noachickie dotyczy całej ludzkości, następne zaś, zawierane z Abrahamem i Mojżeszem, mają węższy zakres. Dopiero Nowe Przymierze we Krwi Chrystusowej będzie powszechne i wieczne. Znakiem owego pierwszego jest naturalne i łatwo przez wszystkich dostrzegalne zjawisko - tęcza.
Teologia opowiadań o patriarchach (Rdz 12-50)
(Abraham, Izaak i Jakub; Józef Egipski – 12 pokoleń Izraela; Sodoma i Gomora, Przymierze, Abraham i Izaak, Ezaw i Jakub, Walka Jakuba z Bogiem, Józef w Egipcie i jego bracia)
Jest to religijne wytłumaczenie faktu zagłady miast leżących w południowej części doliny Jordanu, co nastąpiło wskutek wstrząsu tektonicznego. Archeologia potwierdza fakt uprzedniego zamieszkania okolic Morza Martwego. Opis widzi w tej zagładzie karę Bożą za zepsucie obyczajów. Echo Sodomy i Gomory powtarza się w całym Piśmie św.
Przymierze – Bóg zawiera z Abrahamem przymierze.
Abram - od Rdz 17,5 zaś Abraham - jako człowiek powołania jest wzorem wiary; od niej zawisła cała jego przyszłość i dalszy rozwój planu Bożego odkupienia. Nowy Testament ukaże nam rozszerzenie pojęcia potomstwa Abrahama na wszystkich wierzących.
"Obrzezanie" - zabieg ten, praktykowany przez wiele ludów starożytności jako wstęp do życia w małżeństwie i w klanie, tylko u Izraelitów ma charakter religijny, jest cielesnym znakiem i trwałą pamiątką przymierza przypieczętowanego własną krwią. Z nakazem tym wiąże się obietnica licznego potomstwa. Prorocy podkreślają obowiązki moralne płynące z tego znaku. Chrystus mu się podda jako Odkupiciel grzesznej ludzkości. Nowe Prawo zaś je zniesie.
Abraham i Izaak
Głównym celem opisu jest podkreślenie heroicznej wiary Abrahama, ubocznym - potwierdzenie zakazu składania ofiar z ludzi, gdyż pierworodni podlegają wykupowi. Ojcowie Kościoła w Izaaku widzą typ męki Chrystusa - jako Jednorodzonego, którego daje nam Ojciec.
Ezaw i Jakub
Ocena moralna samego czynu jest dziś jednoznaczna: podstęp. Okoliczności zmniejszające winę Rebeki i Jakuba. Jakub zapłacił za swój podstęp długimi latami trudów i tułaczki. Sam zaś fakt podstępu posłużył tajemniczo planom Boga, wolnego w wyborze do łaski. Ojcowie Kościoła widzieli tu zarysowane misterium odkupienia - zadośćuczynienie zastępcze Chrystusa za grzeszników.
Walka Jakuba z aniołem/Bogiem
Tajemniczy ten opis walki z Bogiem, zresztą wyraźnie tu nie nazwanym, wiąże się z "wyjaśnieniem" ludowym nazwy miejscowości Penuel ("oblicze Boga") i imienia Izrael ("Bóg walczy"). Patriarcha tutaj swą wytrwałością niejako zmusza Boga do błogosławieństwa. W ujęciu Ojców Kościoła jest to typ walki duchowej uwieńczonej zwycięstwem. Przypis do 32,28: Inni tłum.: "z istotą nadludzką". Imię Boga pozostaje nieujawnione aż do objawienia Mojżeszowi.
Józef w Egipcie i jego bracia
Cała historia Józefa, choć nie zawiera żadnych widzialnych objawień Bożych, jest w swym przebiegu ujawnieniem rządów Bożej Opatrzności. Przy czym Józef jest typem Chrystusa.
Tzn. postępek braci, jakkolwiek w sobie zły, posłużył zamiarom Opatrzności, która w ten sposób zapewniła ocalenie całej rodzinie, a następnie szczepowi. Cała rodzina Jakuba osiedla się w Egipcie.
KSIĘGA WYJŚCIA
Rozdziały 2 – 7 mówią o Mojżeszu, skąd pochodził, jak został uratowany. Mówi się o nim że oglądał Boga twarzą w twarz. Jest nazywany przyjacielem Boga, staje się on pośrednikiem zawartego przymierza. Bóg przez niego przekazał prawo – jest założycielem religii Izraela. Przypisywano mu autorstwo Pięcioksięgu. Zaczyna się historia, jakby Bóg stwarzał coś nowego. Tylko Biblia mówi o Mojżeszu. Powstaje pytanie, czy jest to postać historyczna? Eponimy. Była to postać prawdziwa, była postacią historyczną, skoro przetrwała w pamięci Izraelitów, musi coś w tym być.
Etymologia imienia Mojżesz – imię oznacza osobę, znajduje się tożsamość osoby. Mosze, Mosza – j. egipski – wyciągać, wydobywać go z wody lub ludu Izraelskiego.
Opis dzieciństwa Mojżesza jest wzorowany na opisach założycieli różnych kultów, które powstawały w Mezopotamii, Egipcie, Persji. Porównuje się go d biografii Sargona I.
Ks Wj dzieli życie Mojżesza na etapy:
- czas wzrastania na dworze egipskim
- od zabójstwa do ucieczki na pustynię
- od życia nomadycznego do spotkania z Bogiem
- wędrówka przez pustynię ku ziemii obiecanej
40 lat (trad. biblijna) żył na dworze faraona. Potrzebował tylu lat by dojrzeć, stać się odpowiedzialnym (40 – symbolika biblijna – ozn. „pełnię”). Po zabójstwie – nagle musi stać się inny, błąkać się (kolejne 40 lat). Mojżesz był gotowy by spotkać Boga pod górą Horeb. To Bóg do niego przyszedł; zadziwił go zjawiskiem „gorejącego krzewu”.
Wj 3, 14 – Jestem, który Jestem (Ehie Aszer Ehie אהיה אשר אהיה).
Kluczem do tego jest zrozumienie czasowników. Niektórzy mówią, że rdzeniem jest: hajah - żyć, być, czyli: Jestem Tym, który żyje, który ogarnia całą rzeczywistość. Bóg nie okazuje się Mojżeszowi jako teoria; jest Bogiem działającym; mówi co Mojżesz ma zrobić, nakłania go. Mojżesz ma iść do Izraelitów i obwieścić, że Bóg objawił się jemu. Rusza do faraona.
Wj 7 – 10 – plagi egipskie. Poprzez plagi Bóg ukazany jest jako ten, który wyzwala. Cud (w rozumieniu teol. ST) – to zdarzenie dokonane przez Boga, poprzez który objawia swoją dobroć i moc; poprzez to wydarzenie czł. poznaje Jego dobroć i moc Bożą. Jest to zaproszenie do dialogu z Bogiem. Plagi egipskie sprawiły, że Izraelici uświadomili sobie, że Bóg o nich nie zapomniał, że działa.
Teologia pustyni na podstawie Wj 11 –...
koni86