UNIWERSYTET IM. ADAMA MICKIEWICZA W POZNANIU SERIA HISTORIA NR 137 BRONIS�AW NOWACKI CZESKIE ROSZCZENIA DO KORONY W POLSCE W LATACH 1290-1335 POZNA� 1987SPIS TRE�CI WSt�P przez monarchi� czesk� tytu��w Rozdzia� I. Poj�cie Regnum Poloniae w �r�d�ach czeskich XIV wieku............................ Rozdzia� II. Podstawy prawne pretensji czeskich wobec Polski .............................' . . 1. Tytu�y prawne Przemy�lid�w.................. 2. Tytu�y prawne Jana Luksemburskiego .............. Rozdzia� III. Realizowanie prawnych do ziem polskich ............... 1. Zabiegi ostatnich Przemy�lid�w o koron� polsk� ........ 2. Realizacja roszcze� do korony w Polsce przez Jana Luksemburskiego............................ Zako�czenie ... ......................... Wykaz cz�ciej stosowanych skr�t�w ................ Bibliografia .... ....................... BOhmische AnsprfJche auf die polnische Krone in den Jahren 1290-1335 '(Zusaamenfassung).................- 5 13 28 29 74 82 82 88 112 116 117 124WST�P Zagadnienie czeskich roszcze� do korony w Polsce w latach 1290-1335 stanowi tylko fragment bada� nad stosunkami polsko-czeakimi. Jest to jednak fragment maj�cy Istotne znaczenie nie tylko dla zbadania wzajemnych kontakt�w obu pa�stw, lecz tak�e dla wyja�nienia tak wa�nego w naszych dziejach procesu, jakim by� proces odradzania pa�stwa polskiego po okresie rozbicia dzielnicowego. G��wnym zadaniem badawczym rozprawy jest ponowne przeanalizowanie informacji zawartych w przekazach �r�d�owych oraz poddanie krytycznej ocenie dotychczasowych osi�gni�� historiografii polskiej i czeskiej, dotycz�cych sformu�owanego w tytule pracy problemu. W szczeg�lno�ci zale�a�o na ustaleniu, czy roszczenia w�adc�w czeskich miaiy podstawy prawne, jaki mia�y charakter, Jakich dotyczy�y terytori�w ziem polskich oraz jak przebiega�a ich realizacja za panowania Wac�awa II i Jana Luksemburskiego. W ramach tak uj�tego kwestionariusza pyta� znalaz�y si� te� problemy bardziej szczeg�owe, takie Jak poj�cie �Regnum Poloniae" w rozumieniu �wczesnych czeskich akt�w dyplomatycznych oraz czeskich �r�de� narracyjnych. Tu tak�e wymieni� nale�y spraw� tytu�u �rex Poloniae" u�ywanego przez w�adc�w czeskich po wymarciu m�skiej linii dynastii Przemy�lid�w oraz pe�nionej przez ten tytu� funkcji. W szczeg�lno�ci chodzi� b�dzie o stwierdzenie czy u�ywanie tej tytulatury mia�o podstawy prawne, czy by�o tylko wyrazem ich roszcze� w stosunku do Polski. ��czy si� z t� spraw� kwestia powstania zale�no�ci lennej ksi���t �l�skich od w�adc�w czeskich i okoliczno�ci, w jakich ona dochodzi�a do skutku. U�yty w temacie pracy termin �roszczenia" w Jego prawniczym rozumieniu oznacza zg�oszenie praw lub pretensji do czego�, co zdaniem zg�aszaj�cego s�usznie mu si� nale�y. Sygnalizowany zatem w tytule problem czeskich roszcze� do korony w Polsce oznacza - wed�ug naszego rozumienia - ubieganie si� w�adc�w Kr�lestwa Czech o uzyskanie polskiej korony kr�lewskiej, kt�ra zdaniem strony czeskiej s�usznie im siq nale�y jako prawnym w�adcom na terytorium ziem polskich. Podnoszenie roszcze� do korony Jest zatem r�wnoznaczne z pretensjami kr�l�w czeskich do panowania na ziemiach polskich. Podstawy prawne czeskich roszcze� do korony polskiej s� osadzone �ci�le w realiach historycznych Polski ko�ca XIII wieku. Ma to decyduj�cy wp�yw na zakres terytorialny pretensji zg�aszanych przez w�adc�w Kr�lestwa Czech w stosunku do ziem polskich i ich w�adc�w. W roku 1290, w kt�rym zosta�a zapocz�tkowana czeska penetracja na ziemiach polskich, Polska by�a w okresie rozbicia dzielnicowego. Z tej przyczyny b��dem by�oby m�wi� o ekspansji czeskiej na Polsk�, gdy� faktycznie by�a ona skierowana na �l�sk,Ma�o-polsk� czy Wielkopolsk�. Tych te� terytori�w dotyczy� mog�y pierwotne tytu�y prawne Przemy�lld�w. Zdajemy sobie spraw�, �e rozwi�zanie problemu legitymizmu czeskich roszcze� do korony w Polsce stanowi tylko cz�� szerszej problematyki pol-sko-czeskich stosunk�w, na kt�re sk�adaj� si� zagadnienia narodowo�ciowe, gospodarcze, polityczne a tak�e kulturalne i spo�eczne. Nas interesuje w tej pracy g��wnie aspekt prawny pretensji kr�l�w czeskich wysuwanych wobec Polski i jej w�adc�w i przede wszystkim ta tre�� zawarta jest w tytule niniejszej pracy. Chronologicznie rozprawa zamyka si� w granicach 1290-1335 roku.Rok 1290 otwiera czeskie panowanie w ksi�stwie krakowsko-sandoaierskim, kt�re tym samym daje podstawy kr�lowi czeskiemu do stara� o uzyskanie polskiej korony, chocia� faktycznie Wac�aw II rozpocz�� je dopiero w 1293 roku.Rok 1335 - data zamykaj�ca ramy niniejszej pracy - zwi�zana Jest z umorzeniem czeskich pretensji do korony w Polsce na mocy um�w trenczy�sko-wyszehradzkich. Rozdzia� I - �Regnum Poloniae w �r�d�ach czeskich XIV wieku" - Jest kluczowy dla ustalenia znaczenia terytorialnego i ustrojowego terminu Regnum Poloniae, u�ywanego w czeskich �r�d�ach dyplomatycznych oraz narracyjnych. Drugim celem badawczym tego rozdzia�u Jest ustalenie chronologii zmian, jakie nast�powa�y w rozumieniu tego terminu i ich zwi�zku ze zmianami politycznymi zachodz�cymi na ziemiach polskich. Rozdzia� II- �Podstawy prawne pretensji czeskich wobec Polski" - podzielony zosta� na dwie cz�ci. W pierwszej analizuje si� tytu�y prawne Prze-my�lid�w, krytycznie odnosz�c si� do niekt�rych hipotez podnoszonych w dotychczasowych badaniach. Zgodnie z kolejno�ci� fakt�w analizujemy odr�bnie tytu�y prawne Przemy�lid�w do Ma�opolski, �l�ska, Wielkopolski,wreszcie do innych ziem polskich. W drugiej cz�ci zwr�cili�my uwag� na tytu�y prawne Jana Luksemburskiego Jako nast�pcy i spadkobiercy Przemy�lid�w na tronie czeskim. Celem badawczym tego rozdzia�u jest weryfikacja ustalonych Ju� w historiografii podstaw prawnych pretensji kr�la czeskiego Wac�awa II wobec Polski oraz wykazanie na ile te podstawy mia�y legalny charakter. Zale�e� nam b�dzie te� na okre�leniu stopnia ich dobrowolno�ci lub wymu��eni�.Dalszy cel zmierza do okre�lenia podstaw prawnych do korony w Polsce podnoszonych przez Jana Luksemburskiego jako spadkobiercy Wac�awa II. Rozdzia� III - �Realizowanie przez monarchi� czesk� tytu��w prawnych do ziem polskich" - ukaza� ma najpierw eskalacj� terytorialnej ekspansji Wac�awa II w Polsce oraz rozw�j Jego stara� w celu uzyskania korony polskiej. W drugiej cz�ci tego rozdzia�u zajmiemy si� wyja�nieniem zabieg�w Jana Luksemburskiego o koron� w Polsce. Jest to problem w polskiej historiografii traktowany ma�o krytycznie 1 bardzo Jednostronnie. Stworzone konstrukcje pozbawione s� tak dalece podstaw �r�d�owych, �e stanowi� wprost pre- aumpcj�. Interesowa� nas b�dzie w tym zakresie czas wszcz�cia tych zabieg�w oraz formy ich realizacji. Szuka� te� trzeba odpowiedzi na pytanie o zakres terytorialny roszcze� luksemburskich na ziemiach polskich, bowiem l w tej dziedzinie zdania badaczy s� podzielone. S�owem, chodzi� nam b�dzie o zbadanie czy roszczenia kr�la czeskitgo Jana dotyczy�y ca�ej Polski czy tylko Jej cz�ci. Z problemem tyn wi��e si� terytorialny zakres tytu�u rex Poloniae dodawany Janowi Luksemburskiemu do tytulatury czeskiej. Wreszcie wymaga� b�dzie wyja�nienia sprawa ho�d�w lennych sk�adanych przez ksi���t �l�skich kr�lowi czeskiemu w latach 1327/31 oraz ewentualnych zwi�zk�w tych akt�w homaglalnych z czeskimi roszczeniami do korony w Polsce. Podj�ty w rozprawie problem stosunk�w polsko-czesklch w �redniowieczu by� przedmiotem licznych bada� historyk�w polskich, czeskich,a tak�e niemieckich. Nie doprowadzi�y one jednak do . na�wietlenia problemu w spos�b kompleksowy, wobec czego wyniki ich s� bardzo zr�nicowane,a nadto wyst�puj� w nich do�� znaczne luki. Mimo tego problem czeskich roszcze� do korony w Polsce nie sta� si� dot�d przedmiotem odr�bnej analizy. W historiografii polskiej pocz�tk�w naszego stulecia oraz okresu mi�dzywojennego wi�ksza cz�� bada� historycznych dotyczy�a wewn�trznych stosunk�w w Kr�lestwie Polskim. Tylko na marginesie wyst�puj� tu zagadnienia dwustronnych stosunk�w polsko-czesklch. Szerzej zagadnieniem tym zaj�to si� Jedynie w aspekcie warunk�w odpadni�cia �l�ska od Polski w XIV wieku. Niemniej wszelkie uwagi na temat stosunk�w polsko-czeskich w XIV wieku odznaczaj� si� du�� trze�wo�ci� i nie narzucaj� opinii zdecydowanie anty-luksemburskich. Do nich nale�� opracowania czas�w W�adys�awa �okietka pi�ra S. Zakrzewskiego czy J. D�browskiego oraz ciekawe portrety Kazimierza Wielkiego nakre�lone przez 0. Haleckiego, J. D�browskiego czy Z. Kaczmar-czyka (Tytu�y prac podane w bibliografii). Fundamentalne znaczenie posiada praca Oswalda Balzera �Kr�lestwo Polskie 1295-1370", w kt�rej znajdujemy wnikliwe, aczkolwiek cz�sto dyskusyjne wyniki analizy prawnoustrojowej stosunk�w polsko-czeskich. Na wynikach tej analizy zaci��y� fakt, �e ca�a trzytomowa monografia jest w zasadzie odpowiedzi� na tezy S. Kutrzeby zamieszczone w �Historii ustroju Polski" (1905) a podtrzymane i rozwini�te przez S. K�trzy�skiego w rozprawach: �O kr�lestwie wielkopolskim" (1909) oraz �Zapis Kazimierza Wielkiego dla Kazimierza Bogu��awowicza" (1912). Zgodnie z tez� zaprezentowan� przez S. Kutrzeb�, kr�lestwo odnowione przez Przemy�la II w 1295 roku nie by�o kr�lestwem wszystkich ziem polskich.lecz tylko '.,'ielkopolski. Taki charakter zachowa�o ono a� do schy�ku dynastii piastowskiej, chocia� nast�powa�a powolna ewolucja w kierunku tworzenia kr�lestwa uniwersalnego. Py�a to teza niezwykle �mia�a i w warunkach podzielonej Polski rozbiorowej ze wzgl�d�w politycznych i ideologicznych nie mog�a znale�� szersze-o poparcia w�r�d .historyk�w, najbardziej zdecydowanie przeciwko niej, w obronie uniwersalnego Kr�lestwa Polskiego, wst�pi� w�a�nie 0.3alzer, pu-Likuj�c swoje dzie�o w latach 1920-1921. Mechaniczne podporz�dkowanie tezie o uniwersalnym charakterze Regnum Poloniae nie wp�yn�o Jednak korzy- 8 atole na analiz� pobocznego problemu tego dzie�a, Jakim by�y stosunki pol-sko-czeskie. Pe�n� analiz� problematyki stosunk�w polsko-czeskich w XIII i XIV w. przedstawi� B. W�odarski, t...
mykolas.uodas