• Nowotwory - wykład 1 część 1
1. Zaburzenia dojrzewania i różnicowania tkanek
2. Stany przedrakowe
3. Rozrosty rzekomonowotworowe
Naturalna historia nowotworu jest procesem wieloetapowym, o różnym czasie trwania;
• pod wpływem różnych czynników (środowiskowych i patologicznych) następuje niszczenie i następowa odnowa tkanek;
• jeżeli te procesy trwają długo i nawzajem po sobie następują, mogą prowadzić do różnych zmian - także do nowotworów.
• Okres latencji może być różnie długi, a wczesny rozwój przebiega na poziomie komórkowym i mikroskopowym.
Naturalna historia raka:
1. Tk. normalna Þ stan przedrakowy Þ ca in situ Þ rak (carcinoma)
2. Zmiana w kariotypie Þ euploidalna populacja kom. Þ aneuploidia
3. Inicjacja Þ promocja Þ progresja: inwazja i przerzuty
è Nieprawidłowe różnicowanie i dojrzewanie prowadzi do szeregu zmian patologicznych, stanów przedrakowych, a w konsekwencji do nowotworu !!!
` Różnicowanie -differentiatio
- jest to uzyskanie przez komórki macierzyste zdolności do przekształcenia się jedynie w komórki o cechach morfologicznych i czynnościowych typowych dla danej tkanki (np. nabłonek paraepidermoidalny jamy ustnej, szyjki macicy)
Różnicowanie komórek w trakcie rozwoju osobniczego jest wynikiem różnej informacji genetycznej zawartej w ich genomie.
Określone typy komórek mają także zdetermonowaną liczbę podziałów ( np. komórki macierzyste krwi dzielą się co kilka godzin, podczas gdy komórki nerwowe bardzo rzadko lub w ogóle)
a Dojrzewanie - maturatio
- jest to przybieranie przez komórki macierzyste cech morfologicznych i czynnościowych typowych dla danej tkanki ( np. zdolności do wydzielania śluzu, keratohialiny, melaniny itp.. - dzięki wykształceniu systemu enzymatycznego, syntetyzującego i wydzielniczego)
è Komórki, które utraciły zdolności samokontroli nad procesami różnicowania dojrzewania i wzrostu, stają się komórkami nowotworowymi !!!
W organizmie człowieka proliferacja komórek jest równoważona ich śmiercią.
Czasami równowaga ta jest zakłócona i komórki zróżnicowane, które znajdują się poza cyklem komórkowym w fazie G0, zwanej stanem spoczynkowym komórki - zaczynają się dzielić w sposób niekontrolowany.
W komórki nowotworowe mogą się przekształcić prawie wszystkie komórki zróżnicowane!
Mówimy o nowotworach dojrzałych i zróżnicowanych lub niedojrzałych i niezróżnicowanych.
Komórki niezróżnicowane są morfologicznie jednorodne lecz czynnościowo wieloważne !
Komórki zróżnicowane są morfologicznie wielopostaciowe lecz potencjalnie ograniczone
Metaplazja - przemiana
• Jest to przekształcenie tkanki w pełni dojrzałej i zróżnicowanej w inną, również w pełni dojrzałą i zróżnicowaną, czyli pojawienie się komórek odmiennych morfologicznie i czynnościowo od swojej macierzy.
Warunkiem metapazji jest utrata przez komórki nabytej uprzednio dojrzałości i odróżnicowanie;
• pod wpływem patologicznych bodźców, zniszczony zostaje nabłonek właściwy dla danej okolicy, z zachowaniem warstwy podstawnej - podczas odrostu mnożą się komórki tworzące początkowo tkankę niedojrzałą, z której powstaje tkanka odmienna od macierzy.
Przyczyny metaplazji:
1. Ogólnoustrojowe:
a) niedobór witaminy A;
b) genetycznie uwarunkowana dysfunkcja
gruczołów zewnętrznego wydzielania;
2. Miejscowe:
a) przewlekłe zapalenia;
b) nadmiar hormonów np. estrogenów;
c) inne czynniki;
I. Metaplazja tkanki nabłonkowej:
1. płaskonabłonkowa - zachodzi w nabłonku pokrywnym:
X typu walcowatego, rzadziej gruczołowego
X typu przejściowego
2. Gruczołowa
X szczególną postacią jest metaplazja w nabłonku pęcherza moczowego w nabłonek gruczołowy z licznymi komórkami kubkowymi
X jelitowa (intesinalis) - w żołądku (przewlekłe zapalenia)
X przewlekłe zapalenie jelita cienkiego w chorobie Crohna - metaplazja krypt jelitowych w gruczoły typu odźwiernikowego lub gruczoły dwunastnicze (Brunnera)
3. Apokrynowa
4. ”Adaptacyjna” - tzw. przełyk Barreta
II. Metaplazja tkanki łącznej:
- jest to tzw. metaplazja osteo- lub chondroplastyczna;
- tkanka łączna może przekształcić się w tkankę kostną lub chrzęstną, bądź tłuszczową i śluzowatą;
przykłady: H blizny, H miażdżyca tętnic,
H tracheobronbopathia osteoplastyczna;
H nowotwory
H myossitis ossificans traumatica
H myossitis ossificans progressiva tło genetycznie
uwarunkowane;
ç w dzieciństwie, obejmuje wszystkie mięśnie;
ç objawia się obrzękiem mięśni Þ do rozrostu tkanki łącznej Þ zwapnieniami z wytworzeniem kości w postaci płaskich płytek Þ mięsień niezdolny do wykonania swojej funkcji;
ç równocześnie wady w układzie kostnym;
Przykłady metaplazji w macicy:
1. Metaplazja pośrednia - metaplasia indirecta
ý komórki subcylindryczne nabłonka kanału szyjki różnicują się w nabłonek płaski;
2. Metaplazja bezpośrednia - metaplasia directa
ý w endometrium przy hyperestrogenizmie
3. Metaplazja w nowotworach trzonu macicy
ý carcinoma cum metaplasia plana v. squamosa (adenoacanthoma vel adenocancroid) - nabłonek płaski nierakowy w dość znacznej proporcji w stosunku do raka gruczołowego;
ý carcinoma mixtum vel adenosquamosum - utkanie gruczołowe i płasko nabłonkowe nosi cechy anaplazji; rokuje gorzej niż rak gruczołowy; stanowi 15% przypadków raka endometrium;
Metaplazja płaskonabłonkowa w endometrium - najczęściej związana z hyperestrogenizem.
Metaplazja jasnokomórkowa w endometrium - należy ją różnicować z rakiem jasnokomórkowym (brak atypii)
Przykłady metaplazji w jajniku
Mezodermalny nabłonek pokrywający jajnik ma dużą możliwość metaplazji - co daje początek różnym nowotworom:
1. Rakom surowiczym - nabłonek jajowodowy
2. Rakom śluzowym - nabłonek typu szyjkowego lub jelitowego
3. Rakom endometrioidalnym- nabłonek typu endometrioidalnego
Kataplazja
• Oznacza niezdolność komórek do wykonania czynności mimo swojego podobieństwa do komórek prawidłowych; np. fibroblasty nie wytwarzają kolagenu lub proteoglikanów
Prozoplazja
• Oznacza sprawę polegającą na przekroczeniu przez tkankę zakresu różnicowania; np. nabłonek pareepidermoidalny ulega rogowaceniu
Dysplazja
• Jest to odbiegający od normy, ale jeszcze nienowotworowy rozrost, cechujący się zaburzeniami ich struktury oraz układu w tkance
• w obrazie morfologicznym dysplazję obrazują cechy opóźnionego i spaczonego różnicowania pojedynczych komórek
Pojęcia dysplazji:
• Dysplazja komórkowa
• Dysplazja nabłonkowa
• Dysplazja narządowa
Dysplazja komórkowa
• Dotyczy zmian struktury komórki - dyskariosis (dys- zaburzenie; karyos - jądro)
• do cech cytologicznych dysplazji należą:
a) macrocytosis - powiększenie całej komórki, bez zmian strukturalnych z zachowaniem stosunku N/C
b) heterocytosis - nieregularny kształt komórki (rozmazy)
c) vacuolosatio -zmiany wodniczkowe dookoła jądra
d) polynucleosis - 2 lub > jąder (czasem „bukietowate”)
e) macronucleosis - powiększenie jądra; N/C > cecha ta przemawia za młodym charakterem komórek
f) hyperchromatosis - nadbarwliwość jądra dotyczy silnego wysycenia jądra barwnikami zasadowymi, grudkowe zagęszczenie chromatyny oraz wysycenie błon jądrowych -zwiększenie DNA ; jest poważnym zaburzeniem struktury jądra;
g) hypernucleosis - jest to macronucleosis i hyperchromatosis
Podana kolejność zmian w komórce odpowiada coraz to większemu uszkodzeniu komórek;
Zaburzenia w budowie jądra świadczą zawsze o poważnym procesie, które może doprowadzić do raka.
Cytodiagnostyka nowotworów
• Jest metodą rozpoznawania nowotworów na podstawie cech morfologicznych izolowanych komórek nowotworowych
• dzieli się na:
a) złuszczeniową (deskwamacyjną)
b) aspiracyjną (bac)
Diagnostyka złuszczeniowa
• Twórcą jest Papanicolau - ocena rozmazów szyjki
• można stosować ją masowo; jest tania i powtarzalna
• w diagnostyce nowotworów powstających w obrębie błon śluzowych lub surowiczych (złuszczanie do jam ciała i naturalnych przewodów)
v rozmazy z odkrztuszonej plwociny
v bronchoskopia z wymazem szczoteczkowym
v gastroskopia
v cytologiczne badanie osadu moczu na kom. noe
v osady z płynów zaaspirowanych z jam ciała
v tzw. imprinty „z odbicia”
Diagnostyka aspiracyjna (bac)
• Nakłucie strzykawką 10-20cm, igłą 0,6-0,8mm
• wykorzystuje się zmniejszoną łączność międzykomórkową
• niewyczuwalne guzy nakłuwa się pod kontrolą rtg, USG, TK
• działem diagnostyki aspiracyjnej jest diagnostyka szpiku kostnego - diagnostyka hematologiczna
Dysplazja nabłonkowa
• W obrazie mikroskopowym stwierdza się:
è komórki o różnym stopniu uszkodzenia jąder i o różnym stopniu rozrostu
è upośledzone jest dojrzewanie komórek
è zachwiany jest układ osiowy komórek w nabłonku
è warstwowość w pewnym stopniu zachwiana, chociaż zachowana
Ocena stopnia dysplazji
• Dysplasia epithelii gradus minoris (levioris) - stwierdza się liczne komórki o małym nasileniu zmian lub pojedyncze komórki o dość znacznym uszkodzeniu;
• dysplasia epithelii gradus mediocris - zmiany są bardziej nasilone, warstwowość zachowana, ale może być zachwiana przez rozrost komórek;
• Dysplasja epithelii gradus maioris - poważne zmiany w jądrze komórkowym, występują w dużej liczbie komórek, komórki są ułożone chaotycznie, osie długie nie są równoległe, warstwowość zachwiana (glikogen w szyjce macicy <<<)
Zajęcie przez komórki dysplastyczne i atypowe nabłonka na całej grubości określamy terminem nowotworzenia śródnabłonkowego -intraepithelial neoplasia
• CIN I0 - cervical intraepithelial neoplasia -w szyjce macicy oznacza dysplazję nieznacznego stopnia, a pojedyncze komórki atypowe pojawiają się w 1/3 dolnej nabłonka
• CIN II0 - zmiany morfologiczne zajmują 2/3 grubości nabłonka
• CIN III0 - określa dysplazję dużego stopnia, a zmiany wypełniają nabłonek na całej grubości
• CIN III0 określa również raka przedinwazyjnego!
Określenia dysplazji w innych narządach:
• VIN - vulvar intraepithelial neoplasia
• VaIN - vaginal intraepithelial neoplasia
• PIN - prostatic intraepithelial neoplasia
Międzynarodowe Towarzystwo Patologów i Ginekologów do CIN III0 zalicza:
• erytroplazję Queyerata
• dysplazję przerostową z atypią
• chorobę Pageta
Dysplazja nabłonka gruczołowego:
• różnego stopnia dyskarioza, zwłaszcza hiperchromazja
• jądra występują na różnej wysokości, co stwarza błędne wrażenie nawarstwiania się komórek
• zagęszczenie komórek i jąder z hiperchromazją (komórki stają się bardzo wąskie)
• ujednolicenie komórek oraz zanik cech morfologicznych ich czynności (np. brak komórek głównych, okładzinowych, zanik wydzielania śluzu itp..)
• brodawkowaty rozrost powierzchownej warstwy błony śluzowej.
Spaczenie procesów metaplazji ma swój wyraz w dysplazji, a odróżnienie dysplazji od raka przedinwazyjnego jest często bardzo trudne!!!
è Dysplazja jest stanem przedrakowym;
è może się cofnąć - ok. 6% przypadków;
è może prze jakiś czas zatrzymać się w swoim rozwoju;
è w 50% przypadków przechodzi w raka in situ w ciągu 5 lat;
Dysplazja narządowa
Z Dotyczy zmian proliferacyjno-zanikowych (dysplasia fibrosa cystica)
Z występuje w:
è sutku i tkance kostnej
Z zaburzenia hormonalne
Anaplazja
• Jest skrajnym wyrazem niezdolności do różnicowania i dojrzewania, przy zachowaniu zdolności do rozrostu
• jest charakterystyczna dla nowotworów złośliwych
Zestawienie zaburzeń różnicowania i dojrzewania
6
MMikulicz