Pęd (turio)
Składa się z:
o Łodyga (Caulis) – częśc osiowa pędu, nadaje roślinie kształt i wygląd
o Liście – boczne twory osi pędu, mają zazwyczaj ograniczony wzrost
Funkcje pędu:
o Wytwarza liście i kwiaty
o Przewodzi asymilaty lub je gromadzą
o Fotosyntetyzuje
o Służy do rozmnażania wegetatywnego
o Są podstawową częścią surowca zw. Zielem (herba)
Szyja korzeniowa – strefa przejściowa pomiędzy pędem i korzeniem
Różnice
Pęd Korzeń
Geotropizm ujemny
Geotropizm dodatni
Stożek wzrostu bez czapeczki
Stożek wzrostu z czapeczką
Chlorofil
Brak chlorofilu
Obecne liście i pączki
Brak liści, rzadko obecne pączki
Rozgałęzienia regularne, pochodzenie egzogeniczne
Rozgałęzienia nieregularne, pochodzenie endogeniczne
Podział na węzły i międzywęźla
Brak węzłów i międzywęźli
Szeroki rdzeń
Wąski rdzeń lub jego brak
Rodzaje pędów:
o Pęd główny - Powstaje ze stożka wzrostu w trakcie kiełkowania nasienia
o Pędy boczne:
§ Wyrastają z pączków w katach liści (na węzłach)
§ W zależności od rozczłonkowania pędy dają rozgałęzienia I, II, III i dalszych rzędów
W zależności od wymiarów występują: krótkopędy i długopędy
Rozgałęzienia pędów:
§ Monopodialne
§ Sympodialne
§ Pseudodichotomiczne
§ Dichotomiczne
o Monopodialne (jednoroślowe):
§ Występują, gdy pęd jest prosty i wysoki, wykazuje nieograniczony wzrost w kierunku wierzchołkowym, Ośnie i grubieje silniej niż pędy boczne, które są cieńsze i krótsze
§ Świerk, kwiatostany groniaste
o Sympodialne (wieloroślowe):
§ Występuje, gdy pęd główny przestaje rosnąć i wydłużać się lub zamiera. Zamiast niego
z pączka położonego niżej wyrasta pęd boczny, który kontynie wzrost pędu głównego. Pęd boczny przestaje wzrastać, a z boku rozwija się następny pęd boczny itd. Powstaje pozorna oś główna: pęd jest rozłożysty, kształtu kolankowego
§ Drzewa owocowe, kwiatostany wierzchotkowate
o Pseudodichotomiczne:
§ Występuje, gdy pod pączkiem szczytowym wyrastają 2 naprzeciwległe pączki boczne, które dają początek nowym pędom, podczas gdy pączek szczytowy zanika
§ Jemioła
o Dichotomiczne (widlaste)
§ Typowe rozgałęzienia roślin niższych
§ Glony
Głąbik ma pęd nierozgałęziony. Ma bezlistną kwiatonośną łodygę, która wyrasta bezpośrednio z części podziemnych rośliny. Konwalia.
Pędy nadziemne:
§ Zielone lub zdrewniałe
§ Rośliny o pędach zielonych:
o Nie są trwałe
o Monokarpiczne i zamierają na zimę
o Rośliny roczne o okresie wegetacyjnym 1 roku, 2-letnie o okresie 2 lat i byliny
o Rozłogi nadziemne, wici, wąsy
o Byliny:
· Wieloletnie
· Tracą na zimę pędy nadziemne
· Pędy podziemne i korzenie są trwałe
o Wąsy:
· Modyfikacje liści lub przylistków
· Funkcja organów czepnych (groch)
§ Rośliny o pędach zdrewniałych:
o Drzewa, krzewy, gałęzie
o Polikarpiczne
o Drzewo składa się ze strzały pnia i rozgałęzionej korony (lipa)
o Pień nierozgałęziony to kłodzina (palma)
o Krzewy są niskie, nie mają głównego pnia i rozgałęziają się tuż przy ziemi na podobne sobie pędy (porzeczka)
o Półkrzewy lub krzewinki – mniejsze od krzewów, niekiedy o liściach zimotrwałych (barwinek)
o Specjalnym rodzajem roślin drzewiastych sa liany lub pnącza (bluszcz)
Pędy podziemne:
§ Cebula (bulbus)
§ Kłącze (rhizoma)
§ Bulwa (tuber)
§ Rozłóg (stolo)
o Cebula (bulbus):
· Silnie skrócony pęd
· Łodyga ma postać piętki, z której wyrastają drobne korzenie przybyszowe
· Z węzłów rozwijają się liście w postaci soczystych łusek, ściśle do siebie przylegających
· Wewnątrz cebuli jest pączek, z którego wyrasta łodyga, liście nadziemne i kwiaty
· A powierzchni cebuli są zmarniałe łuski, spełniające funkcję ochronną dla organu
o Kłącze (rhizoma):
· Pęd podziemny spichrzowy (kosaciec)
· Zbudowany z węzłów, międzywęźli i pączków, z których wyrastają pędy nadziemne
· Przypomina korzeń
· Liście są często łuskowate, zmarniałe lub pozostają po nich ślady
· Z kłącza wyrastają korzenie przybyszowe
o Bulwa (tuber):
· Skrócony pęd podziemny, bulwiasto zgrubiały
· Organ typowo spichrzowy
· Pokryty drobnymi łuskowatymi liśćmi, które często wcześnie odpadają (ziemniak)
· Swoistą bulwa, okrytą łuskami jest bulwo – cebula (szafran, mieczyk)
o Rozłóg (stolo):
· Płożący się i zakorzeniający pęd o stosunkowo długich międzywęźlach (poziomka).
Pączek (gemma):
§ Zawiązek pędu
§ Pokryty zwykle łuskowatymi liśćmi
§ Wewnątrz pączka jest stożek wzrostu, z którego powstają wszystkie stałe tkanki łodygi, tj.: skórka, kora pierwotna, wiązki przewodzące i rdzeń
§ Rodzaje pączków:
o Z pączków liściowych wyrastają liście
o Z pączków kwiatowych – kwiaty
o Mogą występować pączki liściowo – kwiatowe
§ Pączki są często używane w ogrodnictwie do wegetatywnego rozmnażania roślin (okulizacja)
§ Rodzaje pączków ze względu na położenie:
o Pączki szczytowe – na szczytach pędów głównych i bocznych. Są okryte zachodzącymi na siebie dachówkowato młodymi listkami
o Pączki kątowe (pachwinowe) – są w kątach między łodygą a liściem
§ Pączki śpiące – pozostają w spoczynku przez nieograniczony czas. Ich oś corocznie wydłuża się w miarę grubienia łodygi. W razie uszkodzenia rośliny rozwijają się one w pędy
§ Charakterystyczne dla roślin jest położenie pączków na łodygach i układ listków w pączkach
§ Rodzaje listków w pączkach:
o Pojedynczo sfałdowane (dąb)
o Obejmujące (róża)
o Podwójnie zwinięte (fiołek)
o Podwójnie podwinięte (szczaw)
o Wielokrotnie sfałdowane (ślaz)
Rozwój pędu:
o W dojrzałym są różne typy tkanek, spełniających funkcje przewodzące i wzmacniające
o Rozwój tkanek odbywa się stopniowo
o Od wierzchołka wzrostu pędu do jego podstawy jest szereg stref przechodzących jedna w drugą, odpowiedzialnych za przyrost
o Strefa inicjalna - Występujące w stożku wzrostu tkanki embrionalne (Promerystemy)
o Strefa determinacyjna (organogenezy) - przylega do strefy inicjalnej. W niej zostaje ustalony plan przyszłej budowy pędu (liście, pędy boczne)
o Strefa dyferencjacyjna tkanek (histogeneza) – tu jest podział na skórkę, korę pierwotną, wiązki przewodzące i rdzeń
o Z pierścienia merystematycznego powstają wcześnie pasma prokambialne, z których różnicują się elementy przewodzące
o W wyniku działalności prokambium formuje się Floem pierwotny (proto- i Metafloem) i ksylem pierwotny (proto – i Metaksylem)
o Z pramiękisz powstaje miękisz pierwotny
o Pęd stopniowo przechodzi ze strefy dyferencjacji w strefę wydłużona się, ale nie ma różnicy w budowie między pędami: nadziemnym i podziemnym.
Budowa łodygi roślin 1-liściennych:
o Zbudowana z tkanek pierwotnych
o Brak miazgi (kambium) i felogenu
o Brak przyrostu wtórnego
o Brak kory pierwotnej w łodygach nadziemnych, gdyż wiązki przewodzące bezpośrednio przylegają do hipodermy tuż pod warstwa skórki
o W łodygach podziemnych (kłącze) występuje zróżnicowanie na korę pierwotną i walec osiowy
o Niewielki grubienie następuje w skutek rozrostu komórek miękiszowych
o Wiązki sitowo – naczyniowe są nieregularnie rozrzucone w całym miękiszu łodygi – wynika to stąd, że liczne wiązki przewodzące przebiegają w łodydze do liści w różnych odległościach od obwodu
o Skórka (epiderma):
§ Tkanka okrywająca, 1-wartstwowa, pokryta kutykulą
§ Pod nią jest 1 lub kilkurzędowa hipoderma, zbudowana z kolenchyma lub sklerenchymy (włókna), pozbawiona przerostów międzykomórkowych
o Miękisz:
§ W łodygach nadziemnych wypełnia całą częśc centralną aż do obwodu
§ Zbudowany z komórek cienkościennych z przestworami międzykomórkowymi
§ Pełni funkcje spichrzową
o Wiązki sitowo – naczyniowe:
§ Rozrzucone w miękiszu zasadniczym
§ Wiązki kolateralne zamknięte (brak miazgi) otoczone pochwą wiązkową, złożona z komórek miękiszowych lub włókien sklerenchymatycznych
...
emilia.ula