Dodaję swoją część prezentacji, niestety pierwszej o historii i metodologii nie mam. Z tym do Łukasza M. się zgłaszać ;)
Wasza oddana przyszła archeolożka
Aleksandra Neumann
Wyniki i analiza
Najprostszą i najdłużej stosowaną przez malakologów metodą do identyfikacji mięczaków jest metoda konchiologiczna, oparta na charakterystycznych cechach morfologicznych muszli. Analiza oparta jest na kilku ważnych punktach, które w skrócie można przedstawić tak:
- Identyfikacja gatunkowa – do jakiej rodziny należy dany gatunek
- Określenie „właściciela muszli” – do kogo należała, czy był to ślimak, czy małż
- Wypisanie synonimów i nazw zwyczajowych – angielskich i polskich, jeśli istnieją
- Ustalenie występowania gatunku – obszar, środowisko
- Opis muszli – cechy charakterystyczne takie jak kształt, ubarwienie, wielkość, wiek i inne
- Kontekst archeologiczny w którym znaleziono muszlę – sposób eksploatacji muszli przez człowieka, ocena archeologicznego znaczenia tego materiału, dokładne zbadanie kontekstu znalezisk w powiązaniu z artefaktami wykonanymi z innych materiałów
- Bibliografia – czyli książki, z których się korzystało
Należy pamiętać, aby analiza malakologiczna była uzupełniona wynikami innych badań np. palinologicznymi lub innych makroszczątków, które współwystępowały w badanym materiale.
Po co nam archeomalakologia?
Obecność szczątków mięczaków na stanowiskach archeologicznych możemy podzielić na dwa rodzaje. Pierwszy z nich to naturalna akumulacja skorupek. Jest to nagromadzenie muszli ślimaków lądowych oraz małży i ślimaków słodkowodnych w warstwach naturalnych i kulturowych stanowisk archeologicznych. Są one głównie bioindykatorami w rekonstrukcji lokalnego środowiska, dzięki ich stosunkowo dużemu przywiązaniu do określonych środowisk. Tą rekonstrukcję ułatwia nam podział gatunków ze względu na miejsca ich występowania, oraz znajomość współczesnych siedlisk mięczaków, gdyż są obecne w prawie każdym środowisku życiowym na Ziemi – na mokradłach, stepach i skałach, oraz w wodach słodkich i słonych.
Dzięki tym skupiskom można także określić sporadycznie wiek osadów, a także dzięki rozróżnieniu gatunków lądowych i wodnych długość formowania się danego stanowiska, lub dawny zasięg zbiorników wodnych.
Ważniejszym dla archeologii jest drugi rodzaj pochodzenia szczątków – rezultat działalności człowieka. Są to wszystkie pozostałości mięczaków, oraz muszle, które zostały przyniesione przez człowieka na stanowisko archeologiczne. Najczęściej znajdowane są pod postacią śmietnisk muszlowych, czyli dużych skupisk szczątków mięczaków, które powstały za pośrednictwem ludzi. Jamy te nie zawsze zawierają w 100% same muszle, często znajduje się tam też fragmenty ceramiki i kości. Ważne jest, aby ustalić skład gatunkowy wypełniska, oszacować ilość mięczaków, a także skąd były pozyskiwane i w jaki sposób wykorzystywane przez ludzi (pożywienie, ozdoby).
Mięczaki odgrywały ważną rolę jako pożywienie ludzi i zwierząt. Były spożywane już w środkowym i górnym paleolicie, znane są też śmietniska muszlowe z młodszego mezolitu. Jadano głównie sercówki, ostrygi i omułki jadalne. Starożytni Rzymianie jadali ślimaki winniczki, natomiast na terenach Polski znaleziono pozostałości muszli małży z rodziny Unionidae z różnych epok. Uważa się, że służyły one za pożywienie trzody chlewnej, a ludzie jadali je jedynie w okresach głodowych.
Muszle mięczaków były wykorzystywane także jako przedmioty codziennego użytku takie jak na przykład lampy, pojemniki, narzędzia, trąbki. Robiono z nich liczne ozdoby –koraliki, zawieszki, bransolety, naszyjniki.
Przedmioty tego typu stanowią odrębny rodzaj badań, który skupia się na muszlach zmodyfikowanych przez człowieka. Mogły one oprócz spełnianej funkcji ozdób czy przedmiotów codziennego użytku mieć znaczenia społeczne, społeczno-ekonomiczne, magiczne, czy rytualne. Na przykład muszle porcelanek były kojarzone z kultem płodności i znajduje się je tylko i wyłącznie w grobach żeńskich.
Ponadto takie zabytki często odzwierciedlają konkretne wzorce kulturowe, ramy czasowe i geograficzne
- Kultura ceramiki wstęgowej rytej – pierwsze dyskoidalne paciorki z lokalnych muszli małży słodkowodnych
- Ludność lendzielska – paciorki, zawieszki i bransolety z muszli spondylusa
Tu dla przykładu możemy pokazać tzw. Grób księżniczek znaleziony na terenie Polski, a który możemy oglądać w naszym Muzeum Archeologicznym w Poznaniu. Kobietę i dziewczynkę wyposażono w pasy biodrowe zrobione z kilku sznurów paciorków z muszli Spondylus, a także bransolety z muszli małży morskich.
- Kultura złocka – paciorki i zawieszki z muszli kopalnych i morskich
- Kultura mierzanowicka – paciorki dyskoidalne i zawieszki z muszli morskich
- Kultura pomorska – urny twarzowe, które pierwotnie miały w uszach kolczyki z porcelanek
Przegrzebki, czyli muszle św. Jakuba były symbolem pielgrzymów udających się do położonej w północno-zachodniej Hiszpanii miejscowości Santiago de Compostela, w której znajduje się domniemany,grób Jakuba Apostoła "Większego". Sam Jakub przedstawiany jest często z pielgrzymim kijem, sakwą, i muszlą.
Ponadto muszle często wykorzystywano do uzyskiwania barwnika – purpury. Służyły także przez długi czas jako waluta w niektórych rejonach świata (głównie dwie odmiany porcelanek)
Jak to wygląda w Polsce?
W Polsce badania malakologiczne opierają się głównie na badaniach geologów, którzy skupiają się na pozostałościach mięczaków z osadów czwartorzędowych. Osobą, która się tym zajmuje w Polsce jest prof. Alexandrowicz z Instytutu Ochrony Przyrody PAN w Krakowie. Zajmują się tym także biolodzy, chociaż oni kładą nacisk na morfologię i ekologię, środowisko życia mięczaków – prof. Dzięczkowski Instytut Archeologii i Etnologii PAN w Poznaniu. Badania typowo archeologiczne są w Polsce niestety mało znane. Archeolodzy posługują się właśnie badaniami przyrodniczymi, korzystając ze szkoły geologicznej, naturalnie na młodszych warstwach, skupiając się na zabytkach archeologicznych, czyli tego co z muszli zostało wykonane, oraz na śmietniskach muszlowych. Jedynym specjalistą w tej dziedzinie na terenie Polski jest mgr Aldona Kurzawska z Instytutu Archeologii i Etnologii PAN w Poznaniu.
Muszaki