Św. Augustyn (354-430)
Był najwybitniejszym myślicielem okresu patrystycznego. Pełne jego nazwisko to Aureliusz Augustyn. Urodził się w Tagaście (Północna Afryka), w prowincji rzymskiej Numidii (dzisiejsza Algieria). Ojciec Augustyna był poganinem, matka Monika – chrześcijanką. Matka starała się wychować syna w chrześcijaństwie, ale nie został on ochrzczony. Augustyn odznaczał się wysokimi zdolnościami intelektualnymi. Od młodości wykazywał swoją pracowitość i pasję w dziedzinie studiów, uczenia się. Jego życie charakteryzowało się swobodą w zakresie wymagań moralnych. Studiował najpierw w Tagaście, a później w Madaurze w Kartaginie. Studiował literaturę, interesował się literaturą rzymską i łacińską. Studiował również filozofię, ale głównym przedmiotem jego studiów była retoryka, która cieszyła się wielkim uznaniem. Mając 18 lat związał się z pewną kobietą, mieli syna – Adeodatusa. Związani byli ze sobą bez ślubu. Po studiach podjął pracę nauczyciela wymowy. Pracował w Kartaginie, Rzymie i Mediolanie. W okresie studiów Augustyn odsunął się od Boga. Często zmieniał swoje poglądy. Mając 20 lat związał się z sektą Manichejczyków (od nazwiska Manes, była to pewna odmiana Gnostycyzmu, głoszącego walkę dobra i zła oraz dużą swobodę seksualną). Dość szybko zniechęcił się Manicheizmem i przyjął poglądy sceptyków. W czasie pobytu w Mediolanie zetknął się z neoplatonizmem, który przybliżył go do chrześcijaństwa. Ostateczne nawrócenie Augustyna na chrześcijaństwo dokonało się w Mediolanie pod wpływem matki i biskupa Ambrożego. Św. Ambroży był doskonałym mówcą i Augustyn zaczął uczęszczać na jego kazania, ponieważ był mówcą i chłonął treść tych kazań. Również duży wpływ wywarła na Augustyna jego matka, która modliła się za niego i odwiedzała go. Bardzo trudno mu było zrezygnować z nałogów. Gdy się modlił, za natchnieniem wewnętrznym wziął list św. Pawła do Koryntian (1 Kor 6,9-11). Tekst tego listu sprawił, że definitywnie zerwał z nałogami. W 386 roku Augustyn nawrócił się, a Chrzest przyjął 23 kwietnia 387 roku, w Wielkanoc. Przyjął Chrzest jako człowiek dorosły, mając 33 lata, to nawrócenie był całkowite. Rezygnuje z pracy retora i wraca do Tagasty. Przygotowując się do powrotu w pobliżu Ostii z synem i matką, ta zachorowała i umarła, dlatego powrót się przedłużył. Do Tagasty wraca 388 roku. Sprzedaje większość majątku i wraz z przyjaciółmi prowadzi ascetyczny tryb życia, zbliżony do życia zakonnego. W 391 roku zostaje kapłanem, a w 396 roku zostaje biskupem Hippony i jest nim do końca życia. Jest gorliwym biskupem, wszystkie siły i czas poświęca dla duszpasterstwa, głosi wiele kazań, zajmuje się działalnością charytatywną.
Augustyn prowadził aktywną działalność pisarską. Napisał 100 prac. Większość z nich ma charakter teologiczny dotyczący zagadnień żywo nurtujących ówczesne chrześcijaństwo. Dużo miejsca zajmują prace ściśle filozoficzne. Prace są w formie dialogów na wzór Platona. Późniejsze prace są o charakterze teologicznym. Napisane przez niego pisma skierowane są przeciwko Manichejczykom. Augustyn zwraca uwagę, że zbawić się można tylko dzięki Łasce Bożej. Podkreśla też wolność, ale i grzeszność człowieka. Z grzeszności człowieka może wybawić tylko Łaska Boża.
Zachowało się 200 kazań i ponad 100 rozpraw filozoficznych i teologicznych.
Dialogi:
1. Contra academicos – Pismo skierowane przeciwko Akademii Platońskiej, głoszącej w tym czasie sceptycyzm.
2. Solliloqua – O sposobie poznawania prawd nadzmysłowych
3. De libero arbitio – O wolności człowieka
4. De Trinitate – O Trójcy Świętej (15 ksiąg)
5. De civitate Dei – O Państwie Bożym (22 księgi)
6. Confessiones – Wyznania. Wyznaje grzechy i swoją wiarę. Wyznaje wspaniałomyślność Boga. (13 ksiąg)
7. Retractiones – Sprostowania. Pisma skorygowane w duchu kościelnym
Prace Augustyna mają charakter bardzo osobisty. Wprowadza świadectwo własnego życia w odniesieniu do Pana Boga. Ten ciąg przerywany jest modlitwą. Augustyn wprowadza głębokie rozważania filozoficzne i teologiczne, które służą do poznania Pana Boga i siebie: Noverim Te, noverim Me.
Poglądy filozoficzne
W swoich poglądach filozoficznych Augustyn nawiązuje do Platona, Stoików, Sceptyków i do wcześniejszych myślicieli filozoficznych. Jego zagadnienia filozoficzne rozrzucone są po wszystkich pracach. Augustyn daje plan, jak powinna wyglądać synteza filozofii. Dzieli filozofię na trzy części:
1. Logika – to wszystko, co dotyczy poznania
2. Fizyka – to, co odpowiada metafizyce
3. Etyka – sens ogólnie przyjęty
Według niego te trzy działy powinny być poprzedzone wprowadzeniem epistemologicznym.
Św. Augustyn podkreśla, że celem ludzkich dążeń jest szczęście. Filozofia powinna pomagać człowiekowi w osiągnięciu szczęścia. Do osiągnięcia szczęścia potrzebne jest człowiekowi poznanie Boga i własnej duszy. Wykazuje, że poglądy Sceptyków są błędne. Trzeba ze Sceptykami zgodzić się, że nieraz ulegamy błędom, ale Sceptycy zbyt szybko wyciągnęli wniosek, że tym błędom ulegamy zawsze. Poza tym nasza wiedza nie jest zawsze zależna od poznania zmysłowego. Błędy powstają wtedy, gdy wypowiadamy sądy i twierdzenia o rzeczach. Błędy nie powstają wtedy, gdy wypowiadamy sądy o naszych przeżyciach wewnętrznych. Biurka ma barwę i tu mogę się mylić, ale fakt mojego widzenia nie ulega wątpliwości. Nie wątpię w to, że coś mnie boli, lub, że jestem smutny. Nie wątpię w swoje myślenie, lub w to, że ja wątpię.
Si enim fallor sum – nawet jeśli wątpię, to istnieję. W bardzo wielu pracach powraca ten wątek u św. Augustyna. Znalazł sposób na wykazanie błędności Sceptyków, że nie wszystko jest wątpliwe. Dla Augustyna jest to otwarcie możliwości na poznanie siebie, na poznanie Boga, na poznanie szczęścia:
Ø Nie mógłbym wątpić, gdybym nie istniał, nie mógłbym istnieć, gdybym nie wątpił.
Ø Nie wszystko jest wątpliwe, niewątpliwe jest moje istnienie.
Ø Ty, który chcesz poznać siebie, czy wiesz, że istniejesz? Nie wiem. Skąd wiesz? Nie wiem.
Augustyn uważa, że wśród twierdzeń, które uznajemy za prawdziwe, niektóre mają charakter konieczny i niezmienny. Są nimi prawdy dotyczące podstaw naszego poznania, pozwalające odróżnić prawdę od fałszu, dobro od zła, piękno od brzydoty. Niemożliwe jest, by dwie tezy ze sobą sprzeczne były prawdziwe. Są pewne twierdzenia, które zawsze są prawdziwe. Św. Augustyn nazywa je prawdami wiecznymi, które warunkują nasze poznanie. Nie są one zależne od poznania empirycznego. Prawdy wieczne nie są prawdami objawionymi przez Boga. Prawdami wiecznymi są prawdy niezmienne, dotyczące podstaw moralności, etyki, piękna. Nie są prawdami świadczącymi o istnieniu Boga. Według św. Augustyna człowiek jest zdolny do poznawania prawd niezmiennych. Skoro rzeczy, które poznajemy, są zmienne, to my też jesteśmy zmienni. Wobec tego źródłem prawd wiecznych nie mogą być ludzie lub umysł. Źródłem tych prawd musi być Pan Bóg. Tylko człowiek czuje się zobowiązany do przyjęcia tych prawd. Sposób poznawania świadczy o tym, że Bóg istnieje.
Wszystkie rozważania Augustyna odwołują się do Boga. Jest to rezultat jego refleksji filozoficznej. Te refleksje wykazują, że Bóg jest fundamentem poznania. Św. Augustyn zajmuje się Bogiem jako stwórcą całego świata, jako najwyższym dobrem i celem ludzkich dążeń.
Poznanie
W swoje refleksji na temat poznania św. Augustyn opiera się o poglądy Platona. Wyróżnia trzy stopnie poznania:
1. Zmysłowe – jest najmniej doskonałym. W nim najłatwiej jest o błędy, nie prowadzi ono do wiedzy pewnej, nie przekracza rangi opinii. Św. Augustyn jest przekonany, że jeśli w poznaniu biorą udział narządy ludzkie, to jednak poznanie zmysłowe jest funkcją duszy. Bodźce dotyczące narządów cielesnych wywołują w narządach pewne zmiany, przez które dusza uświadamia sobie to, co się dzieje w ciele.
2. Umysłowe dyskursywne – jest to poznanie pośrednie, polegające na wyciąganiu wniosków z przesłanek (poznanie sylogistyczne). Rezultatem tego poznania jest scientia (wiedza, nauka).
3. Umysłowe bezpośrednie – polega na bezpośrednim uchwyceniu prawdy bez rozumowania. Człowiek jest zdolny do takiego poznania. Rezultatem tego poznania jest mądrość (sapientia). Nie wszystko można poznawać w ten sposób, dotyczy to prawd wiecznych, których nie można rozumować. Polega ona na widzeniu intelektualnym (visio intellectualis).
Człowiek dochodzi do poznania prawd niezmiennych. Konieczne jest przed tym poznaniem poznanie dyskursywne. Człowiek poznaje w ten sposób, ale to poznanie jest możliwe dzięki specjalnej Bożej pomocy, dzięki Bożemu oświeceniu. Człowiek, żeby widział musi mieć światło, podobnie ludzki umysł jest zdolny do poznania, lecz potrzebne jest światło ze strony Boga, potrzebna jest iluminacja (illuminatio). Całe ludzkie poznanie jest warunkowane całym oświetleniem ze strony Boga. Stąd ta teoria nazywa się teorią iluminacji. W poznawaniu prawd wiecznych człowiek otrzymuje oświecenie ze strony Boga. Wiedza uzyskana w poznaniu intuicyjnym jest niezależna od poznania dyskursywnego. Św. Augustyn przyjmuje możliwość poznania apriorycznego. To poznanie dotyczy najbardziej fundamentalnych prawd, które warunkują poznanie.
Tok rozumowania św. Augustyna jest podobny do Platona, lecz są inne wnioski. Św. Augustyn traktuje idee jako myśli Boże, które tkwią w umyśle Bożym. Poznanie prawd wiecznych odnosi się do idei tkwiących w umyśle Bożym.
Natura rzeczywistości
Cały świat materialny i wszystkie byty zostały stworzone przez Boga. Z momentem stworzenia rzeczy materialnych zaczął istnieć świat i zaczął płynąć czas. Upływ czasu zaczął się od stworzenia rzeczy materialnych. Według św. Augustyna Bóg stworzył wszystko, wszystkie byty i ich własności jednym aktem stwórczym. Stworzył je w formie potencjalnej, w formie nasion, zarodków, i dał im zdolność do rozwoju. Św. Augustyn nazywa to rationes seminales. Z tych rationes seminales w miarę upływu czasu wyłaniają się byty i przechodzą w stan aktualny. Przez te byty można zaobserwować wzrost doskonałości. Według św. Augustyna to nie jest powstawanie czegoś nowego, jest to aktualizowanie, pewien rozwój (podobnie, jak z nasienia rozwija się drzewo), pewien postęp. Czy to można nazwać ewolucjonizmem? Jeżeli przez ewolucjonizm rozumie się rozwój, to te poglądy mają taki charakter. W sensie Darwinowskim nie ma przekształcania się gatunków. Jest to rozwój czegoś, co istniało, doskonalenie się tego. Pan Bóg jest stwórca wszystkiego i materii. Wszystko, co jest stworzone przez Boga, z natury jest dobre. Tutaj św. Augustyn przeciwstawia się Platonowi. Z tego wynika, że ciało ludzkie nie może być złym. Według św. Augustyna stworzenie polega na zapoczątkowaniu istnienia, lecz także na ciągłym podtrzymywaniu w istnieniu. To ma ten sam charakter, co zapoczątkowanie istnienia. Akt stwórczy, mimo że zaistniał w przeszłości, to nadal trwa. Podtrzymywanie w istnieniu jest ciągłym stwarzaniem (conservatio est continua creatio).
Człowiek
Według św. Augustyna człowiek jest konstytuowany przez ciało i dusze, a więc są od siebie zależne. Św. Augustyn uważa, że ciało i dusza są to dwa byty substancjalne, które łączą się ze sobą, są od siebie zależne, jednak mogą istnieć samodzielnie. Są one złączona naturalnie. Ciało jest mniej doskonałe niż dusza. Dusza w swoim działaniu jest niezależna od ciała, w duszy nie ma nic z cielesności, dusza też nie spełnia funkcji biologicznych ciała. Św. Augustyn z duszą łączy świadomość, pamięć. Funkcjami duszy są: zdolność do myślenia, pamięć, zdolność do introspekcji, do zwracania się ku samej sobie.
Natura każdego bytu ujawnia się w aktywności danego bytu. Natura ludzkiej duszy ujawnia się w aktywności człowieka, w tym do czego człowiek dąży, czego człowiek chce. Natura człowieka przejawia się bardziej w woli niż w rozumie. Ponieważ człowiek jest najdoskonalszym z bytów stworzonych, stąd św. Augustyn uważa, że w Bogu czynnikiem najważniejszym jest wola.
Poglądy etyczne
Wszystko, co istnieje, ze swojej natury jest dobre, ale zło na pewno istnieje. Według św. Augustyna zło jest brakiem dobra. Istoty wolne wtedy źle postępują, gdy nie realizują dobra, spośród wszystkich dóbr wybierają dobro mniejsze przed większym. Złem jest odwrócenie się od dóbr wyższych. Najwyższym dobrem jest Bóg. Złem jest zwracanie się do innych dóbr. Złymi są pycha i pożądliwość. Pycha polega na chęci poradzenia sobie bez Boga, a pożądliwość na nadmiernym upodobaniu w rzeczach materialnych, zabieganie o rzeczy przemijające, które odwracają człowieka od Boga. Zło jest potrzebne, by ujawniła się harmonia. Wolność jest czymś niezwykle cennym. Świat z bytami wolnymi, zdolnymi do czynienia zła, złych wyborów jest doskonalszy od świata bez zła, który nie byłby światem wolnym. Zło przyczynia się do doskonałości, do wolności. Źródłem zła jest złe wykorzystywanie wolności. Zło pochodzi więc od człowieka. Od Boga pochodzi tylko dobro. Św. Augustyn przeciwstawia się poglądom, według których źródłem zła byłoby ludzkie ciało. Wola ludzka jest słaba, stąd podkreśla konieczność Bożej pomocy w moralnym postępowaniu. Podkreśla wolność człowieka i słabość jego woli. Z wolnością człowieka związana jest zdolność do wybierania między dobrami. Św. Augustyn dzieli ludzkość na 2 kategorie:
1. Ludzie, którzy wybierają Boga, którzy swoje dążenia opierają na zjednoczeniu z Bogiem
2. Ludzie, którzy odwracają się od Boga przez wybór rzeczy doczesnych
Idących z Bogiem św. Augustyn nazywa państwem Bożym, a idących przeciwko Bogu – państwem ziemskim. Uważa, że między tymi państwami toczy się walka. To zmaganie się stanowi dzieje świata. Te dzieje św. Augustyn dzieli na 6 okresów. Szósty okres to przyjście Jezusa na ziemię. Po tym okresie nastąpi oddzielenie dobra i zła. Św. Augustyn dostrzega pewien cel dziejów ludzkości, według niego nie przebiegają one według przypadkowych wydarzeń. Przez tę koncepcję św. Augustyn zasłużył na miano pierwszego historiozofa.
Św. Augustyn jest myślicielem, który ogromnie oddziałał na późniejszych myślicieli. W średniowieczu jego poglądy były kultywowane w zakonach franciszkańskich. Do jego poglądów odwoływano się do XIII wieku. Oddziałał także na św. Tomasza z Akwinu.
Św. Tomasz z Akwinu (1225-1274)_______
Pochodził z rodziny hrabiów Akwinów. Urodził się w miejscowości Rocca Secca (południowa Italia). Jako dziecko został oddany na wychowanie do opactwa benedyktyńskiego na Monte Casino. Opatem tego klasztoru był krewny Tomasza. Tam Tomasz rozpoczął naukę. W wieku 14 lat opuścił klasztor i studiował na uniwersytecie w Neapolu na wydziale sztuk wyzwolonych. W 1243 roku wstąpił do zakonu Dominikanów wbrew woli rodziny. Rodzina nie była niechętna aby wstąpił do zakonu, lecz chciała, aby wstąpił do benedyktyńskiego. Przeciwstawiali się natomiast wstąpieniu Tomasza do zakonu franciszkańskiego czy dominikańskiego, gdyż ci zakonnicy uważani byli za „dziwaków". Tomasz przez pewien czas był więziony przez swoich braci. Przy pomocy siostry zostaje uwolniony i wstępuje do dominikanów, którzy, aby nie narażać się rodzinie, kierują Tomasza do Niemiec do Kolonii, aby tam studiował. Spotyka się tam z Albertem, który wywiera największy wpływ na Tomasza. Albert był tym, który rozpoznał zdolności Tomasza. Po tych studiach Tomasz zostaje przeniesiony do Paryża (w 1252r.), aby tam uzupełnił studia na wydziale teologicznym. W 1256 roku zostaje magistrem. W Paryżu wykłada do 1259 roku. Działalność naukowa Tomasza zaczyna się od ok. 1250 roku.
Jego działalność można związać z działalnością dydaktyczną. I tak można wyróżnić okresy jego działalności:
1252 - 1259 - w tych latach zostaje skierowany do Włoch, aby organizować studia dominikańskie, tam naucza w różnych miastach, m.in. w Rzymie. W tym czasie zetknął się z Wilhelmem z Mörbecke. Miało to znaczenie, gdyż Tomasz nie znał greki. Korzystał z jego tłumaczeń.
1268 -zostaje ponownie skierowany przez władze kościelne do Paryża, gdyż coraz większy wpływ odgrywali awerroiści łacińscy. Władze kościelne miały nadzieję, że przeciwstawi się tym wpływom.
1274 - Zostaje zaproszony przez papieża do udziału na Soborze w Lyonie. Jednak pod koniec 1273 r. następuje złamanie jego zdrowia. Zaprzestaje redagowania swoich dzieł. W wyniku postępującej choroby zatrzymuje się w opactwie cystersów w miejscowości Fossa Nova. Umarł w 7.IIl.l274r. By odwdzięczyć się cystersom za ich opiekę skomentował dla nich księgę Pieśni nad pieśniami. Dorobek pisarski św. Tomasza z Akwinu jest bardzo obfity. Większość jego prac jest o charakterze teologicznym. Jest też autorem prac czysto filozoficznych, są to komentarze do dzieł Arystotelesa O przyczynach. Różnie można grupować te pisma:
a) pisma filozoficzne - głównie do dzieł Arystotelesa, wśród nich do metafizyki i do fizyki Arystotelesa
b) pisma teologiczne - komentarze do Traktatu o Trójcy Świętej - Boecjusza, do pism św. Augustyna, Dionizego Areopagity O imionach Bożych, do Sentencji Piotra Lombarda, komentarze do ksiąg Pisma Świętego, do Credo (Wierzę w Boga).
c) dzieła synkretyczne - 3 najważniejsze dzieła:
Suma contra gentiles (Suma przeciwko poganom) - pisał je z myślą o misjonarzach arabskich, jako podręcznik dla misjonarzy, środek do nawiązywania kontaktu. 2/3 tego dzieła ma charakter filozoficzny, stąd z biegiem czasu przyjęło się nazywać je Sumą filozoficzną.
Suma theologiae (Suma teologii) - jest to najważniejsze dzieło Tomasza.
Dzieli się na 3 części:
/. pars prima — oznaczana I
2. pars secunda - podzielono ją, oznacza się ją I-II i II-II (prima secunda, secunda secundae)
3. pars tertia - jest ona niedokończona. Oznacza się ją III Te treści dzielą się na kwestie (rozdziały), a kwestie dzielą się na artykuły. Artykuły buduje w ten sposób, że najpierw zestawia poglądy, a później przedstawia swoje stanowisko.
d) pisma będące dyskusjami akademickimi, tzw. Quaestiones disputatae. Te dzieła mają charakter prac monograficznych
e) małe dziełka tzw. Opuscula
Tomasz rozróżnił filozofię od teologii, ale uważał, że teologia korzysta z wiedzy filozoficznej, stąd w tych wielkich dziełach Tomasz wprowadza wiele analiz filozoficznych. Wszystkie teologiczne pisma Tomasza można nazwać filozoficzno-teologicznymi z przewagą teologii. Chronologiczne powstawanie dzieł:
z I okresu (1252-1259) pochodzi: De ente et essentia (O bycie i istocie)-To
dzieło napisał, nim został magistrem teologii. Również napisał komentarz do
Sentencji Piotra Lombarda.
z II okresu (1268) pochodzi: Suma filozoficzna i I część Sumy teologicznej.
z III okresu (do 1272) pochodzi: II część Sumy Teologicznej, większość
komentarzy do pism Arystotelesa oraz De unitatae intellectus (O jedności
intelektu).
z IV okresu (koniec 1273) pochodzi: III część Sumy Teologicznej, komentarz
do wstępu Ewangelii św. Jana oraz do Pieśni nad pieśniami.
Geniusz św. Tomasza ukazywał się w umiejętności wykorzystywania różnych wątków z różnych poglądów filozoficznych i ich syntezie, jak również w syntezie filozofii i teologii, umiejętność uzyskania harmonii między filozofią a teologią, łączenia pracy naukowej z życiem modlitewnym, życiem Ewangelią. W swoich poglądach Tomasz nawiązuje do poglądów Arystotelesa, ale podejmuje ...
Sergio3