Benedict Ruth - Wzory kultury.pdf - Benedict Ruth - ssaaggaa

RUTH BENEDICT

WZORY KULTURY

Przełożył Jerzy Prokopiuk

Comp.ver. by Yth.

2001

SPIS TREŚCI

WSTĘP

Nauka o zwyczajach

Różnorodność kultur

Integracja kultury

Indianie Pueblo z Nowego Meksyku

Dobu

Północno-zachodnie wybrzeże Ameryki

Istota społeczeństwa

Jednostka i wzór kultury

WSTĘP

W ciągu naszego stulecia pojawiło się i rozwinęło wiele nowych sposobów podejścia do

problemów antropologii społecznej. Stara metoda konstruowania dziejów kultury ludzkiej na

podstawie cząstkowych danych doświadczalnych, wyrwanych ze swych naturalnych

związków i pochodzących z wszystkich epok i wszystkich części świata, straciła wiele na

znaczeniu. Potem nastąpił okres gorliwych prób rekonstruowania historycznych powiązań

opartych na studiach nad występowaniem szczególnych cech kultury, uzupełnionych danymi

archeologicznymi. Coraz to więcej obszarów badano pod tym kątem widzenia. Próbowano

ustalić trwale związki między różnymi cechami kulturowymi i korzystano z tego przy próbach

uchwycenia szerszych powiązań historycznych. Zaprzeczono możliwości niezależnego

rozwoju analogicznych cech kulturowych, co zawsze było postulatem ogólnej historii kultury,

a w najlepszym razie możliwości tej przyznano mało istotną rolę. Zarówno metoda

ewolucyjna, jak i analiza niezależnych kultur lokalnych były nastawione na odkrycie

następujących po sobie kolejno form kulturowych. Podczas gdy z pomocą pierwszej

spodziewano się skonstruować jednolity obraz historii kultury i cywilizacji, zwolennicy drugiej,

a przynajmniej najbardziej konserwatywni spośród nich, rozpatrywali każdą kulturę jako

odrębną jednostkę i jako indywidualny problem historyczny.

Intensywna analiza kultur dostarczyła silnego impulsu w kierunku nieodzownej kolekcji

faktów odnoszących się do różnych form kulturowych. Zbierany w ten sposób materiał

stwarzał obraz życia społecznego, które miało się jakoby składać ze ściśle wyodrębnionych

kategorii, jak życie gospodarcze, technologia, sztuka, organizacja społeczna, religia itp.,

natomiast trudno było znaleźć łączącą je więź. Postawa antropologa przypominała postawę

wyśmianą już przez Goethego:

Gdy poznać i opisać chce się coś żywego,

To naprzód trzeba ducha wygnać z niego,

A wnet się części w ręku trzyma,

Tylko, niestety, spójni ducha nie ma.

Zajęcie się kulturami żywymi wzbudziło silniejsze zainteresowanie całością kultury. Coraz

jaśniej zdajemy sobie sprawę, że nie można zrozumieć żadnej cechy kulturowej, jeżeli wyrwie

się ją z jej ogólnego kontekstu. Próba zrozumienia kultury jako całości kierowanej przez

jednorodny zespół warunków nie daje rozwiązania tego problemu. Czysto

antropogeograficzne, ekonomiczne czy jakiekolwiek inne formalistyczne podejście daje

zniekształcony obraz rzeczywistości.

Pragnienie uchwycenia znaczenia jakiejś kultury jako całości zmusza nas do potraktowania

opisów znormalizowanego zachowania jedynie jako odskoczni prowadzącej do innych

problemów. Musimy pojmować jednostkę jako żyjącą w swej kulturze, kulturę zaś jako

przeżywaną przez jednostkę. Zainteresowanie tymi socjopsychologicznymi problemami

absolutnie nie jest sprzeczne z podejściem historycznym. Przeciwnie, odstania procesy

dynamiczne wpływające na zmiany kulturowe i pozwala nam właściwie ocenić dane

uzyskane ze szczegółowego porównania związanych ze sobą kultur.

Ze względu na charakter materiału problem życia kulturowego okazuje się często

problemem wzajemnych związków między różnymi aspektami kultury. W pewnych przy-

padkach badanie tych związków prowadzi do lepszej oceny spójności lub braku integracji

danej kultury. Wydobywa ono w sposób przejrzysty te formy integracji w różnych typach

kultury, które dowodzą, że związki między różnymi aspektami kultury układają się według

najbardziej różnorodnych wzorów i nie poddają się jakimś pochopnym uogólnieniom.

Jednakże badanie takie prowadzi rzadko i tylko pośrednio do zrozumienia związku między

jednostką a kulturą.

Wymaga to głębokiego wniknięcia w geniusz kultury i w wiedzę o postawach kierujących

zachowaniem jednostki i grupy. Dr Benedict geniuszem kultury nazywa jej konfigurację. W

książce tej postawiła przed nami ten właśnie problem i zilustrowała go przykładem trzech

kultur, z których każdą przenika jedna dominująca idea. To podejście różni się od tak

zwanego podejścia funkcjonalnego do zjawisk społecznych o tyle, że chodzi w nim raczej o

odkrycie fundamentalnych postaw niż o funkcjonalne związki każdego elementu kulturowego.

Nie jest to podejście historyczne, jeśli nie brać pod uwagę, że ogólna konfiguracja, póki trwa,

ogranicza kierunki zmian, które pozostają pod jej oddziaływaniem. W porównaniu ze

zmianami treści kultury konfiguracja posiada często wysoki stopień trwałości.

Jak wykazuje autorka, nie każda kultura charakteryzuje się jakimś dominującym zespołem

cech, ale wydaje się prawdopodobne, że im głębsza będzie nasza wiedza o tendencjach

kulturowych, które wpływają na zachowanie jednostki, tym wyraźniej wystąpi na jaw

dominacja pewnego typu kontroli uczuć, pewnych ideałów postępowania, tłumacząca to, co z

punktu widzenia naszej cywilizacji wydawało się postawą nienormalną. Względność tego, co

uważamy za społeczne czy aspołeczne, normalne czy anormalne, pokazana tu jest w nowym

świetle.

Skrajne przypadki wybrane przez autorkę uwypuklają znaczenie tego problemu.

Franz Boas

Motto:

Na początku Bóg dał każdemu

Ludowi po glinianym kubku,

Aby pił z niego wodę życia.

Przysłowie indiańskie Nauka o zwyczajach

Antropologia to nauka o ludziach żyjących w społeczeństwie. Koncentruje ona swą uwagę

na tych cechach fizycznych i technikach wytwórczych, na tych konwencjach i wartościach,

które odróżniają daną społeczność od wszystkich innych, posiadających różne od niej

tradycje.

Cechą wyróżniającą antropologię spośród innych nauk społecznych jest to, że bierze ona

za przedmiot gruntownych swych studiów społeczeństwa inne niż nasze. Dla jej celów są

jednakowo ważne wszystkie społeczne zasady małżeństwa i rozmnażania, nawet jeśli

dotyczą one np. Dajaków nadmorskich i których społeczeństwo nie posiadało historycznych

powiązań z naszą cywilizacją. Dla antropologa nasze zwyczaje i np. zwyczaje jakiegoś

plemienia z Nowej Gwinei stanowią dwa możliwe schematy społeczne, tyczące jednego

wspólnego problemu, a jako antropolog winien on unikać deprecjonowania jednego na

korzyść drugiego. Antropolog interesuje się zachowaniem ludzkim, ale nie takim, jakie

ukształtowała nasza tradycja, lecz ukształtowanym przez wszelką tradycję. Interesuje się on

szeroką gamą zwyczajów, które znaleźć można w różnych kulturach, a jego zadaniem jest

zrozumienie, jak kultury te zmieniają się i różnicują, w jak różnorodnych formach wyrażają się

oraz w jaki sposób zwyczaje danego ludu funkcjonują w życiu poszczególnych, składających

się nań jednostek.

Otóż zwyczaj nie był na ogół uznawany za przedmiot o istotnym znaczeniu. Jedynie

wewnętrzna praca naszych własnych mózgów wydaje nam się godna badania, natomiast

zwyczaj to, zgodnie z naszym przekonaniem, tylko najpospolitsza forma zachowania. W

rzeczywistości jest wręcz odwrotnie. Tradycyjny zwyczaj rozpatrywany w perspektywie

całego świata stanowi masę aktów zachowania bardziej zadziwiających od tego, co

pojedyncza osoba może kiedykolwiek wyprodukować w indywidualnym działaniu, jakkolwiek

byłoby ono dziwaczne. Ale to jest raczej banalny aspekt sprawy. Faktem o pierwszorzędnym

znaczeniu jest przemożna rola, jaką zwyczaj odgrywa w doświadczeniu i przekonaniach, oraz

ogromna różnorodność jego przejawów.

Żaden człowiek nie patrzy nigdy na świat absolutnie czystym wzrokiem. Odbiera go za

pośrednictwem określonego zespołu zwyczajów, instytucji i sposobów myślenia. Nawet w

dociekaniach filozoficznych nie jest w stanie wyjść poza te stereotypy; pojęcia prawdy i fałszu

będą się ciągle dla niego wiązały z określonymi tradycyjnymi odrębnościami. John Dewey

twierdził, że rola zwyczaju w kształtowaniu zachowania się jednostki pozostaje do wpływu tej

jednostki na zwyczaj tradycyjny w takim samym stosunku, jaki zachodzi między pełnym

słownictwem jej mowy ojczystej a tymi słowami z jej dziecięcego języka, które weszły w skład

mowy potocznej jej rodziny. Kiedy bada się gruntownie systemy społeczne, które miały

możność rozwinąć się autonomicznie, ta przenośnia zamienia się w dokładną i rzeczową

obserwację. Historia życia każdej jednostki jest przede wszystkim procesem przystosowania

się do wzorów i zasad przekazanych przez tradycję społeczności, w której żyje. Zwyczaje

społeczeństwa kształtują doświadczenia i zachowania jednostki od chwili narodzin. Zanim

nauczy się mówić, jest już małym tworem swojej kultury, a zanim dorośnie i stanie się zdolna

do brania udziału w jej działalności, zwyczaje właściwe tej kulturze są już jej zwyczajami,

wierzenia jej wierzeniami, trudności nie do pokonania jej trudnościami. Każde dziecko

urodzone w danej grupie społecznej dzieli z nią to wszystko, ale żadne, urodzone w

społeczeństwie z innej części świata, nie zdoła nigdy uzyskać nawet tysięcznej tego części.

Nie istnieje problem społeczny, którego zrozumienie byłoby obowiązkiem tak ważkim, jak

obowiązek zrozumienia roli zwyczaju. Póki nie uświadomimy sobie jego praw i odmian, pod-

stawowe, najbardziej złożone sprawy życia ludzkiego muszą pozostać niezrozumiałe.

Badanie zwyczaju może przynieść korzyści tylko w wypadku przyjęcia pewnych tez

wstępnych, z których część była dotąd przedmiotem gwałtownych sprzeciwów. Przede

wszystkim każde badanie naukowe wymaga, by nie traktować w sposób uprzywilejowany

tego czy innego elementu spośród tych, które badanie bierze pod uwagę. We wszystkich

mniej spornych dziedzinach, takich jak badanie kaktusów czy terminów lub natury mgławic,

konieczną metodą badania jest zebranie i uporządkowanie odpowiedniego materiału i

zwrócenie uwagi na wszystkie możliwe odmiany form i kombinacji. W ten sposób

dowiedzielibyśmy się wszystkiego - co nauka ustaliła - na przykład o prawach astronomii czy

zwyczajach żyjących społecznie owadów. Jedynie nauki społeczne badając człowieka

ograniczyły się do badania jednej odmiany lokalnej, to jest cywilizacji zachodniej.

Istnienie antropologii było ex definitione niemożliwe tak długo, jak długo tkwiły w umysłach

ludzkich rozróżnienia między nami a ludami prymitywnymi, między nami a barbarzyńcami,

między nami a poganami. Trzeba było najpierw osiągnąć ten stopień dojrzałości, który nie

pozwala już przeciwstawiać naszych własnych przekonań przesądom naszych bliźnich.

Konieczne było uznanie, że instytucje, które opierają się na tych samych przesłankach, dajmy

na to nadnaturalnych, trzeba rozpatrywać razem, nie wyłączając z nich i naszych instytucji.

W pierwszej połowie dziewiętnastego wieku ten elementarny postulat antropologii nie

przyszedł na myśl nawet najświatlejszym ludziom cywilizacji zachodniej. Człowiek na

przestrzeni całych dziejów bronił swej jedyności i obronę tę uważał za punkt honoru. W

czasach Kopernika owa pretensja do supremacji była tak wielka, iż obejmowała nawet

Ziemię, na której żyjemy, a czternaste stulecie odrzucało z pasją myśl, że planeta nasza ma

określone miejsce w układzie słonecznym. W czasach Darwina, oddawszy system słoneczny

na pastwę wroga, człowiek wszystkimi środkami, jakie miał do dyspozycji, walczył o jedyność

swej duszy, uważał ją bowiem za nie dający się pojąć rozumem atrybut dany mu przez Boga i

przeczący temu, jakoby człowiek wywodził się ze świata zwierzęcego. Ani brak ciągłości w

argumentacji, ani wątpliwości co do natury tej „duszy", ani nawet fakt, że dziewiętnasty wiek

nie miał zamiaru bronić się przed braterstwem z jakąś grupą „obcą" - żaden z tych faktów nie

liczył się wobec ogromnego oburzenia na zniewagę, jakiej dopuszczała się teoria ewolucji,

kwestionując pojęcie jedyności człowieka.

Obie te bitwy możemy uznać właściwie za całkowicie wygrane - jeśli nie już, to wkrótce;

tylko że ciężar walki przesunął się na inny front. Dziś jesteśmy już gotowi zgodzić się, że

obrót Ziemi dokoła Słońca czy zwierzęce pochodzenie człowieka nie odbiera ludzkim

osiągnięciom charakteru czegoś jedynego w swoim rodzaju. Jeśli zamieszkujemy jedną

przypadkową planetę spośród niezliczonych systemów słonecznych, tym większy jest nasz

tytuł do chwały, a jeśli rasy ludzkie, tak różne, powiązane są ewolucyjnie ze zwierzętami,

wówczas dające się dowieść różnice między nami a nimi są tym głębsze, a jedyność naszych

instytucji tym bardziej znamienna. Ale nasze osiągnięcia, nasze instytucje są rzeczywiście

czymś jedynym; należą do innego rzędu niż osiągnięcia i instytucje ras niższych i trzeba je

chronić za wszelką cenę. Tak więc dziś, czy chodzi o zagadnienie imperializmu, czy

uprzedzeń rasowych, czy też zrównania między chrześcijaństwem a pogaństwem, ciągle

jeszcze jesteśmy zaabsorbowani pojęciem jedyności - nie tyle zresztą jedyności ludzkich

instytucji na całym świecie, o co nigdy nikomu nie szło - ale jedyności naszych instytucji i

osiągnięć naszej cywilizacji.

Cywilizacja zachodnia, wskutek przypadkowych okoliczności historycznych, rozprzestrzeniła

się szerzej niż kultura jakiejkolwiek innej grupy lokalnej z dotąd nam znanych. Narzuciła ona

swe wzory większej części kuli ziemskiej i dlatego to skłonni jesteśmy uwierzyć w jednolitość

zachowania ludzkiego, do której w innych okolicznościach by nie doszło. Nawet bardzo

prymitywne ludy bywają bardziej od nas świadome roli cech kulturowych i mają po temu

racje. Miały bezpośrednie doświadczenia z innymi kulturami. Zetknęły się z ich religiami, z

systemem ekonomicznym, z zakazami w dziedzinie małżeństwa i widziały, jak zacierają się

one w obliczu kultury białego człowieka. Ludy te porzuciły jedne cechy kulturowe i przyjęły

inne, często w sposób nie dość uświadomiony, ale zupełnie dobrze zdają sobie sprawę z

istnienia różnorodnych form ludzkiego życia. Niekiedy za dominującą cechę białego

człowieka uznają jego skłonność do współzawodnictwa handlowego lub jego praktyki

wojenne, podobnie jak to czyni antropolog.

Biały człowiek ma doświadczenia innego rodzaju. Nigdy nie spotkał się z „outsiderem",

chyba że był to „outsider" już zeuropeizowany. Jeśli podróżował, mógł objechać świat dokoła,

mieszkając tylko w kosmopolitycznych hotelach. Mato wie o innych sposobach życia niż

własny. Jednolitość obyczaju i widoków, którą widzi wokół siebie, wydaje mu się dość

przekonywająca i kryje przed nim fakt, że w końcu jest ona tylko rezultatem historycznego

przypadku. Przyjmuje bez większych trudności równoznaczność natury ludzkiej i swych

standardów kulturowych.

Jednakże wielka ekspansja cywilizacji białych nie jest odosobnionym wypadkiem w historii.

Grupa polinezyjska we względnie niedawnym czasie rozprzestrzeniła się od Ontongu i Jawy

do Wyspy Wielkanocnej, od Hawajów do Nowej Zelandii, a plemiona mówiące językiem baniu

rozciągnęły swą ekspansję od Sahary do południowej Afryki. Ale w żadnym z tych wypadków

nie traktujemy owych ludów jako coś więcej niż rozrośniętą nadmiernie lokalną odmianę

rodzaju ludzkiego. Wielkiemu rozprzestrzenieniu

się cywilizacji zachodniej pomogły wszystkie jej zdobycze w dziedzinie transportu i szeroko

rozgałęzione stosunki handlowe, dlatego łatwo jest zrozumieć, jak do tego doszło.

Psychologiczne konsekwencje rozprzestrzenienia się kultury białych nie pozostają w

żadnej proporcji do konsekwencji natury materialnej. Ta dyfuzja kulturowa na światową skalę

utrudniła nam, jak nikomu dotąd, poważne traktowanie cywilizacji innych ludów; nadała

naszej kulturze imponującą uniwersalność, którą dawno już przestaliśmy tłumaczyć

historycznie i którą interpretujemy raczej jako coś koniecznego i nieuniknionego. Zależność

jednostek w naszej cywilizacji od współzawodnictwa ekonomicznego traktujemy jako dowód,

że jest to pierwotna motywacja natury ludzkiej, a zachowanie małych dzieci kształtowane w

naszej cywilizacji i notowane w klinikach dziecięcych uważamy za właściwą psychologię

dziecka lub sposób, w jaki młoda istota ludzka winna się zachowywać. Podobnie gdy chodzi

o naszą etykę lub organizację rodziny. Bronimy nieuchronności każdej znanej nam

motywacji, usiłując zawsze utożsamić własne lokalne sposoby zachowania z zachowaniem

jako takim czy też przyjęte w naszym społeczeństwie nawyki z naturą ludzką.

Benedict Ruth - Wzory kultury.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: