Farmakognozja - surowce.doc

Nazwa: Agar

Roślina: Krasnorost

Opis surowca: Surowcem jest stężały i wysuszony żel pochodzący z krasnorostów.

Właściwości: W zimnej wodzie pęcznieje, rozpuszcza się we wrzącej wodzie.

Zastosowanie: Stosuje się w TPL-u jako środek powodujący rozpad tabletek w przewodzie pokarmowym. W mikrobiologii służy jako pożywka dla bakterii.

Działanie: Środek łagodnie przeczyszczający. Wchodzi w skład niektórych preparatów przeczyszczających np. Neonormacol.

Nazwa: Amylum Solani – Skrobia ziemniaczana

Roślina: Ziemniak

Zastosowanie: Stosowana do produkcji pudrów, zasypek, przysypek, tabletek

Właściwości: Obojętna chemicznie

Nazwa: Amylum Tritici – Skrobia pszenicza

Roślina: Pszenica

Zastosowanie: Stosowana do produkcji pudrów, zasypek

Nazwa: Cx. Quercus – Kora dębu

Roślina: Quercus sessiliflora Salisibur- Dąb bezszypłkowy Quercus robur L. (pedunculata) - Dąb szypułkowy  

Rodzina: Fagaceae

Opis surowca: Surowcem jest kora z młodych pni i gałęzi wyżej wymienionych gatunków dębu, zebrana na wiosnę, przed rozwojem liści. Kora ta nie może zawierać mniej niż 9,0% garbników.

Związki czynne: Garbniki pochodne katechiny i kwasu elagowego. Oprócz tego kwasy: elagowy i galusowy, katechina i epikatechina. Małe ilości trójterpenów. W starszej korze występują flabadeny nie mające własności garbników.

Działanie: Antidiarrhoicum, antisepticum, antihaemorrhagicum. W wyniku działania garbników po podaniu doustnym surowiec ma właściwości zapierające i przeciwbiegunkowe. Surowiec wykazuje także działanie bakteriobójcze (o szerokim spektrum) na drobnoustroje w jamie ustnej, przewodzie pokarmowym i na skórze. Surowiec hamuje krwawienia z drobnych naczyń.

Stanowiska: Występuje niemal w całej Europie. W Polsce powszechny na niżu. Surowiec pochodzi ze stanowisk naturalnych.

Nazwa: Cx. Salicis – Kora wierzby

Roślina: Salicis purpurae - Wierzba purpurowa
Opis surowca: Surowcem jest kora 2-3 letnich gałązek wierzby

Związki czynne: salicylany (do 10%), garbniki, flawonoidy, katechiny, kwas elagowy, sole mineralne
Działanie: antyseptyczne, szczególnie silne przeciwgrzybiczne, przeciwłupieżowe

Nazwa: Flos Callunae – Kwiat wrzosu

Roślina: Wrzos

Opis surowca: Surowcem jest kwiat wrzosu.

Związki czynne: Surowiec zawiera 0,5-1% glikozydów.

Działanie: Antyseptyczne.

Nazwa: Flos Sambuci – Kwiat bzu czarnego

Roślina: Sanbucus nigra - Bez czarny 

Rodzina: Caprifoliaceae

Opis surowca: Surowcem są kwiaty bzu czarnego zebrane w początkowym okresie kwitnienia.

Związki czynne: Surowiec zawiera flawonoidy, glikozydy kwercetyny i kemferolu, rutynę oraz kwasy fenolowe, trójterpeny i sterole, oraz mniejsze ilości garbników i olejku eterycznego.

Działanie: Diureticum, diaphoreticum, vasotonicum. Surowiec wykazuje działanie moczopędne, związane z obecnością flawonoidów. Ma także właściwości napotne, które wywołane są pobudzeniem ośrodka odpowiedzialnego za obniżenie temperatury ciała i wydzielanie potu. Surowiec powoduje zwiększenie elastyczności ścian naczyń włosowatych i zmniejszenie ich przepuszczalności. Jest to działanie charakterystyczne dla związków z grupy witaminy P, której przedstawicielem jest występująca w surowcu rutyna.

Stanowiska: W Polsce bez czarny jest pospolitą rośliną występującą w zaroślach i na brzegach lasów. Surowiec zbiera się ze stanu naturalnego.

Nazwa: Flos Ulmariae – Kwiat wiązów

Roślina: Filiendula ulma – Wiązówka błotna

Rodzina: Rosaeae

Opis surowca: Surowcem jest kwiat wiązów.

Związki czynne: Surowiec zawiera glikozydy fenolowe (spirepozyd), monotropitozyd, flawonoidy, olejek eteryczny.

Działanie: Napotne i ściągające. Wchodzi w skład niektórych mieszanek ziołowych.

Nazwa: Flos Verbasci – Kwiat dziewanny

Roślina: Verbascum thapsiforme- Dziewanna wielkokwiatowa Verbascum phlomoides- Dziewanna kutnerowata  

Rodzina: Scrophulariaceae

Opis surowca: Surowiec stanowią korony dziewanny wraz z przyrośniętymi do nich pręcikami obu gatunków rodzaju Verbascum, zebrane w pełni kwitnienia.

Związki czynne: Zawiera saponiny (werbaskosaponina), flawonoidy(glikozydy: kwercetyny, luteoliny), oprócz tego irydoidy: aukubinę i katalpol. Występują także śluzy i karotenoidy.

Działanie: Surowiec ma działanie osłaniające i wykrztuśne. Wykazuje także właściwości przeciwwirusowe. Stosowany jest w mieszankach ziołowych. Niestety, ze względu na małą trwałość surowca jest on obecnie rzadko stosowany w lecznictwie. Może być stosowany w stanach zapalnych górnych dróg oddechowych z utrudnionym odksztuszaniem wydzieliny i grypie.

Stanowiska: Rośliny w Polsce dość powszechnie spotykane.

Nazwa: Fol. Betulae – Liść brzozy

Roślina: Betula pubescens Ehrart - Brzoza omszona Betula verrucosa Ehrart - Brzoza brodawkowata  

Rodzina: Betulaceae

Opis surowca: Surowcem są liście wymienionych wyżej gatunków brzóz.

Związki czynne: Surowiec zawiera flawonoidy takie jak, hiperozyd, 3-digalaktozyd mirycetyny). Ponadto występują garbniki, trójterpeny, olejek eteryczny (u młodych roślin), kwas askorbinowy.

Działanie: Diureticum, sudorificum. Surowiec ma działanie moczopędne, charakteryzujące się zwiększeniem ilości wydalanych jonów sodowch, chlorkowych i kwasu moczowego. Wydalanie tego ostatniego związku ma znaczenie w leczeniu kamicy nerkowej (jako środek pomocniczy). Surowiec wykazuje także działanie napotne. U niektórych osób jest ono jednak bardzo słabe. Jest stosowany w chorobie gośćcowej.
Wskazania: Wyciąg z liści może być stosowany pomocniczo w przewlekłych schorzeniach dróg moczowych ze zmniejszonym wydzielaniem moczu, skazie moczanowej, kamicy nerkowej, w obrzękach pochodzenia sercowego lub nerkowego, w chorobie gośćcowej i niektórych chorobach skóry.

Stanowiska: Roślina występuje pospolicie w Polsce. Surowiec pochodzi z stanowisk naturalnych.

Nazwa: Fol. Farfarae – Liść podbiały

Roślina: Tussilago farfara L. - Podbiał pospolity 

Rodzina: Compositae / Asteraceae

Opis surowca: Surowcem są liście podbiału zebrane wiosną i wysuszone w cieniu.

Związki czynne: Surowiec zawiera śluz o charakterze kwaśnym (około 8% ), garbniki, flawonoidy. Ponadto gorycze, sterole i alkaloidy z grupy pirolizydyny, które podejrzewane są o działanie rakotwórcze. Badania wykazują jednak bardzo małą zawartość tych ostatnich związków w polskiej populacji podbiału.

Działanie: Expectorans, spasmolyticum. Surowiec jest wykorzystywany do przyrządzania wyciągów o działaniu powlekającym błony śluzowe. Powodują także zmniejszenie napięcia mięśni gładkich górnych dróg oddechowych i ułatwiają odksztuszanie. Dzięki obecności garbników wyciągi te mają także pewne działanie ściągające i przeciwzapalne. Liście stosowane są także zewnętrznie w okładach na wrzody. Obecnie ze względu na obecność alkaloidów pirolizydowych o działaniu kancerogennym, odchodzi się od zastosowania wewnętrznego surowca.
Wskazania: Lekkie nieżyty górnych dróg oddechowych z bólami gardła, utrudnionym przełykaniem i odksztuszaniem. Pomocniczo przy przewlekłym zapaleniu oskrzeli.

Stanowiska: Jest to roślina powszechna na półkuli północnej. Występuje na wilgotnej glebie. Surowiec zbiera się ze stanowisk naturalnych.

Nazwa: Fol. Rubi fruticosi – Liść jeżyny

Roślina: Jeżyna

Rodzina: Rosaeae

Opis surowca: Surowcem są liście jeżyny.

Związki czynne: Surowiec zawiera 8% garbników skondensowanych i hydrolizujących.

Działanie: Ściągające i przeciwbiegunkowe.

Nazwa: Fol. Uvae ursi – Liść mącznicy lekarskiej

Roślina: Arctostaphylos uva ursi Sprengel- Mącznica lekarska 

Rodzina: Ericaceae

Opis surowca: Surowcem są liście mącznicy lekarskiej zebrane późną jesienią. Zawierające nie mniej niż 6% arbutyny.

Związki czynne: Glikozydy fenolowe: arbutyna i metyloarbutyna. Oprócz tego garbniki hydrolizujące, flawonoidy, trójterpeny, kwasy fenolowe.

Działanie: Urodesinficiens, adstringens, diureticum. Stosowany jest jako środek odkażający drogi moczowe. Działanie to jest związane z obecnością w surowcu glikozydów fenolowych, które hydrolizują w moczu i uwalniają hydrochinon - związek o działaniu przeciwbakteryjnym. Hydroliza arbutyny występuje tylko w zasadowym środowisku moczu - powyżej 7,5 pH. Takie podwyższone pH jest najczęściej wywołane obecnością bakterii w drogach moczowych. Surowiec w nieznacznym stopniu zwiększa ilość wydalanego moczu. Liście mącznicy zawierają również pewną ilość garbników, w związku z tym obserwuje się także pewne działania związane z ich obecnością w surowcu.
Wskazania: Zakażenia dróg moczowych szczególnie u młodzieży i osób starszych, źle znoszących długotrwałą antybiotykoterapię. Pomocniczo w zachowawczym leczeniu kamicy moczanowej.
Uwagi: Podczas stosowania surowca powinien być utrzymywany zasadowy odczyn moczu pH = 7,0 – 7,8. Długotrwałe stosowanie surowca może prowadzić do wystąpienia objawów przewlekłego zatrucia hydrochinonem. Jednorazowo podane duże dawki wyciągu mogą podrażniać żołądek (garbniki).

Stanowiska: Mącznica rośnie na stanowiskach naturalnych i jest pod częściową ochroną.

Nazwa: Fol. Vitis idaeae – Liść borówki brusznicy

Roślina: Vaccinium vitis idaea L. - Borówka brusznica 

Rodzina: Ericaceae

Opis surowca: Surowcem są liście zebrane późną jesienią, zawierające nie mniej niż 4% arbutyny.

Związki czynne: Zawiera glikozydy fenolowe w ilości 5-7% : arbutyna, 6-acetyloarbutyna (pirozyt). Zawiera także hydrochinon, garbniki katechinowe (10%), flawonoidy i trójterpeny - kwas ursulowy. Witaminy.

Działanie: Urodesinficiens, antiphlogisticum, adstringens, diureticum. Jest stosowany jako surowiec dezynfekujący drogi moczowe. Ma o połowę słabsze działanie niż mącznica lekarska. Stosowany jest jako środek odkażający drogi moczowe. Działanie to jest związane z obecnością w surowcu glikozydów fenolowych, które hydrolizują w moczu i uwalniają hydrochinon - związek o działaniu przeciwbakteryjnym. Hydroliza arbutyny występuje tylko w zasadowym środowisku moczu - powyżej 7,5 pH. Takie podwyższone pH jest najczęściej wywołane obecnością bakterii w drogach moczowych. Surowiec w nieznacznym stopniu zwiększa ilość wydalanego moczu. Liście borówki brusznicy zawierają również małą ilość garbników i wykazują słabe działanie ściągające.
Wskazania: Zakażenia dróg moczowych szczególnie u młodzieży i osób starszych, źle znoszących długotrwałą antybiotykoterapię. Pomocniczo w zachowawczym leczeniu kamicy moczanowej. Surowiec hamuje w pewnym stopniu rozwój bakterii w przewodzie pokarmowym, co prowadzi do zmniejszenia stanów zapalnych. Działanie ściągające ze względu na małą zawartość garbników jest słabe.
Uwagi: Podczas stosowania surowca powinien być utrzymywany zasadowy odczyn moczu pH = 7,0 – 7,8. Długotrwałe stosowanie surowca może prowadzić do wystąpienia objawów przewlekłego zatrucia hydrochinonem. Jednorazowo podane duże dawki wyciągu mogą podrażniać żołądek (garbniki).

Stanowiska: Roślina występuje w strefie klimatu umiarkowanego na naszej półkuli. W Polsce jest powszechna w lasach iglastych. Surowiec zbiera się ze stanu naturalnego.

Nazwa: Fruc. Ammi majoris – Owoce aminka większego

Rodzina: Apiaceae /Umbelliferae/

Opis surowca: Surowcem są owoce aminka większego.

Związki czynne: Surowiec zawiera furanochromony.

Działanie: Fotouczulające przy bielactwie, łuszczycy.

Stanowiska: Uprawiany w Polsce.

Nazwa: Fruc. Ammi visnagae – Owoce aminka egipskiego

Roślina: Ammi visnaga Lamarck

Rodzina: Apiaceae /Umbelliferae/

Opis surowca: Surowcem są owoce aminka egipskiego zawierające nie mniej niż 1% keliny.

Związki czynne: Surowiec zawiera furanochromony: kelinę, kelol, kelozyd, wisnaginę. Dla działania surowca znaczenie mają również piranokumaryny: wisnagan, wisnadyna i samidyna. Surowiec zawiera także flawonoidy, fenolokwasy i olejek eteryczny.

Działanie: Spasmolyticum. Surowiec zmniejsza napięcie mięśni gładkich oskrzeli (można stosować w astmie), jelit, moczowodów i pęcherza. Na naczynia krwionośne działa wybiórczo, zwiększając przepływ krwi w naczyniach wieńcowych. Kelina jest izolowana i bywa stosowana dożylnie.

Stanowiska: Aminek egipski rośnie w Basenie Morza Śródziemnego. W Polsce jest uprawiany.

Nazwa: Fruc. Myrtilii – Owoce borówki czenicy

Roślina: Vaccinium myrtillus L. - Borówka czernica

Rodzina: Ericaceae

Opis surowca: Surowiec stanowią dojrzałe i wysuszone owoce wymienionego gatunku borówki.

Związki czynne: Surowiec zawiera głównie związki garbnikowe (garbniki katechinowe - ok. 7%), barwniki antocyjanowe (pochodne delfinidyny, cyjanidyny, i malwdyny ), cukry, kwasy organiczne i witaminę C.

Działanie: Antidiarrhoicum, anticepticum, antihaemorrhagicum. Surowiec jest znanym środkiem przeciwbiegunkowym (dzięki działaniu garbników). Poza tym ma również działanie przeciwkrwotoczne, przeciwzapalne (antocyjany) i przeciwbakteryjne. Ze względu na obecność antocyjanów surowiec wykazuje działanie polegające na poprawie zdolności widzenia, szczególnie w nocy.

Stanowiska: Roślina jest powszechna w Polsce, zwłaszcza w lasach iglastych. Surowiec pochodzi ze stanowisk naturalnych.

Nazwa: Fruc. Rubi idaei – Owoce maliny

Roślina: Rubi idae - Malina

Opis surowca: Surowiec stanowią owoce maliny.

Związki czynne: Zawiera od 1-2% kw. owocowych (najwięcej jest kw. cytrynowego), witaminę C oraz kw. salicylowy.

Działanie: Przeciwgorączkowe np. Rubital (syrop).

Nazwa: Fruc. Sambuci – Owoce bzu czarnego

Roślina: Sambucus nigra L. - Bez czarny 

Rodzina: Caprifoliaceae

Opis surowca: Surowcem są dojrzałe jagody bzu czarnego.

Związki czynne: Surowiec zawiera barwniki antocyjanowe (heterozydy cyjanidyny), garbniki, pektyny, cukry oraz witaminy i kwasy organiczne.

Działanie: Haemodepurativum, diaphoreticum, analgeticum, laxativum. Owoce bzu czarnego są uznawane za skuteczne środki usuwające szkodliwe produkty przemiany materii. Wywołują także wzmożona transpiracje skóry, zwiększają ilość wydalanego moczu oraz łagodnie przeczyszczają. Napar ma słabe właściwości przeciwbólowe.

Stanowiska: Roślina jest krzewem występującym w Europie i Azji. W Polsce powszechna w zaroślach i na bzregach lasów. Surowiec pochodzi ze stanu naturalnego.

Nazwa: Fruc. Sylibi marini – Owoce ostropestu

Roślina: Sylibum marianum – Ostropest plamisty

Rodzina: Compositae / Asteraceae /

Opis surowca: Surowiec stanowią owoce ostropestu zbierane od września do października.

Związki czynne: Zawiera sylimarynę, flawonoidy, karotenoidy, olejek eteryczny.

Działanie: Odtruwające i regenerujące wątrobę, kapsułki, tabletki np. Silvit, Silymarin.

Stanowisko: Surowiec pochodzi ze stanowisk naturalnych, jest powszechnie uprawiany w Europie, na Bliskim Wschodzie, na Wyspach Kanaryjskich, w Ameryce Pn i Płd, w Australii.

Nazwa: Galla - Dębianka

Roślina: Dąb

Opis surowca: Surowcem są kalusy powstałe przez nakłucie liścia dębu przez samicę galasownika.

Związki c...