Materiały dla uczestników Grantu ,, „Diagnozowanie i korygowanie zaburzonych zachowań uczniów i wychowanków”- Gdańsk 17,18,19 października 2008 roku
Moduł III
Korygowanie zaburzonych zachowań ucznia wychowanka – programy profilaktyki szkolnej i programy terapeutyczne dla uczniów.
Profilaktyka – w odniesieniu do dzieci i młodzieży powinna „wynikać ze świadomości zagrożeń prawidłowego procesu wychowawczego” (Gaś Z. B., 2003, s. 30) i gotowości do współdziałania w zmianie istniejącej sytuacji wychowawczej. Działania profilaktyczne (zapobiegawcze, korekcyjne) tworzą więc warunki do sprawnej realizacji procesu wychowawczego. Profilaktyka uzależnień w szkole powinna znaleźć się w opracowanym przez placówkę oświatową Szkolnym Programie Profilaktyki (obowiązek opracowania i realizowania przez szkołę Programu Profilaktyki (Dz.U. Nr 51, poz. 458 z 2002 r.).
SPP to „projekt systemowych rozwiązań w środowisku szkolnym, uzupełniających wychowanie i ukierunkowanych na: wspomaganie ucznia w radzeniu sobie z trudnościami zagrażającymi prawidłowemu rozwojowi i zdrowemu życiu; ograniczanie i likwidowanie czynników ryzyka (jednostkowych, rodzinnych, rówieśniczych, szkolnych, środowiskowych), które zaburzają prawidłowy rozwój ucznia i dezorganizują jego zdrowy styl życia; inicjowanie i wzmacnianie czynników chroniących (jednostkowych, rodzinnych, rówieśniczych, szkolnych, środowiskowych), które sprzyjają prawidłowemu rozwojowi ucznia i jego zdrowemu życiu.”(Gaś Z. B., 2003, s. 168).
WYCHOWAWCZY KONTEKST PROFILAKTYKI
„LEPIEJ ZAPOBIEGAĆ NIŻ LECZYĆ”
Wychowanie
- jest to proces wspomagania dziecka w rozwoju, ukierunkowanym na osiągnięcie pełnej dojrzałości w czterech obszarach:
fizycznym
psychicznym
społecznym
duchowym
Profilaktyka
- jest to proces wspomagania człowieka, w radzeniu sobie z trudnościami zagrażającymi prawidłowemu rozwojowi i zdrowemu życiu, a także ograniczanie i likwidowanie czynników, które blokują prawidłowy rozwój i zaburzają zdrowy styl życia.
P R O F I L A K T Y K A P I E R W S Z O R Z Ę D O W A
(realizowana w szkołach i placówkach na zasadzie np.: szczepionki,
człowiek jest zdrowy a my mu dajemy wiedzę)
to działania mające na celu:
z jednej strony
promocję zdrowia i przedłużanie życia człowieka,
zaś z drugiej
zapobieganie pojawianiu się problemów związanych
z zachowaniami dysfunkcyjnymi.
Szczególnie wyraźnie akcentuje się tutaj budowanie i rozwijanie różnorodnych umiejętności radzenia sobie z wymogami życia, albowiem deficyty w tym zakresie są powszechnie spotykane w populacji osób dysfunkcjonalnych. Równie ważne jest dostarczanie rzetelnych informacji, dostosowanych do specyfiki odbiorców.
P R O F I L A K T Y K A D R U G O R Z Ę D O W A
(może wyrastać ze świadomości zagrożeń w środowisku szkolnym i pozaszkolnym. obowiązuje tu metoda przesiewowa, obejmuje niektóre dzieci z grupy ryzyka - zastosowanie wczesnych programów profilaktycznych)
ma na celu
ujawnianie osób o najwyższym ryzyku dysfunkcyjności
oraz
pomaganie im w redukcji tego ryzyka
(a więc zapobieganie rozwojowi zaburzeń).
P R O F I L A K T Y K A T R Z E C I O R Z Ę D O W A
( prowadzona tylko przez instytucje specjalistyczne)
rozumiana jest jako interwencja po wystąpieniu dysfunkcji.
Ma ona na celu:
- przeciwdziałanie pogłębianiu się procesu chorobowego,
- umożliwienie osobie objętej terapią i rehabilitacją powrotu do społeczeństwa, prowadzenia z nim satysfakcjonującego i społecznie akceptowanego trybu życia, wolnego od patologii.
Szkolny Program Profilaktyki należy tworzyć na każdy etap edukacyjny
Tworzyć odpowiedni klimat
Zaczynać od tego co w szkole jest dobre
Wyjściowe uwarunkowania formalne do szkolnego programu profilaktyki
1. Szkolny program wychowania – istotny dla określenia celu
i zadań szkolnego programu profilaktyki.
2. Szkolny program nauczania – istotny dla określenia struktury i zawartości treściowej szkolnego programu profilaktyki.
3. Szkolny program oceniania – istotny dla określenia planowanych metod i form realizacji szkolnego programu profilaktyki.
Czynniki związane z kierownictwem szkoły
Kierownictwo szkoły sprzyja profilaktyce, gdy:
- dyrektor jest kompetentny – ma wiedzę, umiejętności, doświadczenie w zakresie organizacji i zarządzania oraz podstaw profilaktyki,
- dyrektor promuje doskonalących się nauczycieli,
- sprzyja pozytywnym relacjom interpersonalnym,
- zachęca młodzież do udziału w działaniach profilaktycznych,
- wspiera finansowo i technicznie działania w zakresie profilaktyki.
Szkolny specjalista sprzyja profilaktyce, gdy:
- jest kompetentny w wychowaniu i profilaktyce
- skutecznie współpracuje z rodzicami,
- dostarcza konstruktywnych wzorców funkcjonowania intrapsychicznego, interpersonalnego i społecznego,
- doskonali się osobowo i profesjonalnie,
- propaguje treści i program profilaktyczny.
Czynniki związane z zespołem pedagogicznym szkoły
Nauczyciel sprzyja profilaktyce, gdy:
- utrzymuje osobowe relacje z uczniem – szacunek, godność, podmiotowość, kontakt, komunikacja (bariery – m. in.: ocenianie, krytykowanie, moralizowanie, dawanie dobrych rad),
- wzorcowo zachowuje się dostarcza konstruktywnych wzorów zachowania,
- umie pozyskiwać uczniów i rodziców do udziału w działaniach profilaktycznych,
- konstruktywnie współpracuje w zespole pedagogicznym szkoły.
Diagnoza problemów dzieci i młodzieży
Cel – oszacowanie przejawów funkcjonowania uczniów, nauczycieli i rodziców, które są ważne dla zrozumienia istoty problemu i zaprojektowania działań.
Kogo należy badać ?
Co chcemy się dowiedzieć ?
W jaki sposób chcemy zbierać informacje ?
Jakiego rodzaju informacje uzyskaliśmy ?
Co z tego wynika dla szkolnego programu profilaktyki ?
Wspólne grupy czynników:
- słaba więź ze szkołą , rodziną i Kościołem,
- niepowodzenia szkolne,
- przynależność do problemowych grup rówieśniczych,
- spostrzeganie aprobaty rówieśników i dorosłych dla ZP.
- czynne uczestnictwo w życiu szkoły, rodziny, Kościoła, instytucji prospołecznych
- właściwe monitorowanie przez rodziców,
- brak akceptacji dla zachowań odbiegających od norm,
Konstrukcja programów profilaktyki IO
Czynne uczestnictwo w życiu szkoły i społeczności lokalnej – (budowanie nowych więzi ze szkołą i instytucjami społecznymi).
Właściwe „monitorowanie” ze strony rodziców – (włączanie rodziców do aktywnego udziału w programach profilaktycznych).
Spostrzeganie dezaprobaty dla zachowań problemowych u rówieśników i dorosłych – (edukacja „normatywna” – wzmacnianie norm i wartości przeciwnych ZP).
Konstrukcja programów profilaktyki IIO
Niepowodzenia szkolne – (wyrównywanie szans, działania korekcyjne).
Przynależność do „problemowych” grup rówieśniczych – (praca klubowa i „alternatywy” dla grup ryzyka).
Przejawianie zachowań problemowych – (działania interwencyjne: szkoła-dom-specjaliści, ew. terapia).
Kumulowanie zachowań problemowych sprawia, że stanowią one funkcjonalną całość w życiu młodego człowieka
Przedmiotem działań profilaktycznych są raczej syndromy zachowań problemowych, a nie ich pojedyncze przejawy.
Konstrukcja programów profilaktyki IO IIO
Zadania rozwojowe okresu dojrzewania – (uczenie umiejętności życiowych).
„Spożytkowanie buntu młodzieży w społecznie akceptowany sposób” – (tworzenie miejsc, klubów, zajęć pozalekcyjnych, angażowanie młodzieży (liderzy) itp.).
♦ Rozwijanie umiejętności, które umożliwiają:
- pozytywne przystosowanie,
- radzenie sobie z zadaniami rozwojowymi,
- radzenie sobie z wyzwaniami życia codziennego,
Uczenie:
♦ podejmowania decyzji,
♦ radzenia sobie ze stresem i lękiem,
♦ umiejętności społecznych,
♦ rozwijania samoświadomości,
♦ stawiania sobie celów życiowych i wartości,
♦ samokontroli.
Są niezgodne ze społecznymi oczekiwaniami, normami, standardami
Dezaprobata społeczna
Zagrożenia dla zdrowia i rozwoju
♦ Używanie substancji psychoaktywnych,
♦ przedwczesna inicjacja seksualna,
♦ zachowania agresywne – przemoc, wyłudzanie,
♦ przestępstwa, udział w grupach przestępczych,
♦ ...
alicja2106