WYBRANE POJĘCIA Z ORTOPEDII,TRAUMATOLOGII I REUMATOLOGIIOrtopedia i trumatologia narządów ruchu Ortopedia (z greckiego orthos = prosty, prawidłowy) i traumatologia (z greckiego trauma = rana, uraz) zajmuje się rozpoznawaniem i leczeniem zabiegowym chorób i urazów narządów ruchu: szkieletu (z wyjątkiem kości czaszki), układu więzadłowo-stawowego oraz uszkodzeń mięśni, nerwów i naczyń.Reumatologia
Reumatologia (z greckiego rheuma = prąd) zajmuje się rozpoznawaniem i leczeniem zachowawczym chorób wywołujących długotrwały ból albo zapalenie stawów lub tkanek miękkich wchodzących w skład narządów ruchu (mięśni, ścięgien, więzadeł, powięzi, kaletek maziowych, itd.). Przedmiotem zainteresowania reumatologii są m.in. choroby zapalne i zwyrodnieniowe stawów, pozastawowe zespoły bólowe związane z narządami ruchu, niektóre zaburzenia metaboliczne (np. dna moczanowa) i choroby układowe tkanki łącznej (kolagenozy).
Narządy ruchu
Do narządów ruchu zalicza się kości, stawy, więzadła i mięśnie. Stanowią one ściśle związaną ze sobą całość czynnościową.
<<< Powrót Kości
Ryc.9-1 Szkielet człowieka
Szkielet (Ryc.9-1), na który składają się wszystkie kości człowieka, stanowi konstrukcję nośną narządów ruchu i jest miejscem przyczepów ścięgien (połączeń mięśniowo-kostnych zbudowanych z tkanki łącznej) i więzadeł (połączeń kostno-kostnych zbudowanych z tkanki łącznej). Szkielet pod względem czynnościowym tworzy kościec osiowy i kościec obwodowy. Na kościec osiowy składają się kości czaszki, kręgosłup z kością krzyżową i części kostne klatki piersiowej, natomiast na obwodowy - kości kończyn górnych wraz z kośćmi obręczy barkowej oraz kości kończyn dolnych wraz z kośćmi obręczy biodrowej.Każda dojrzała kość ma strukturę blaszkową o warstwowym ułożeniu. Ta struktura blaszkowa kości jest odmienna w tzw. warstwie korowej (zbitej) i warstwie gąbczastej (beleczkowej). Warstwa korowa utworzona jest z cylindrycznie ułożonych blaszek, które pod mikroskopem przypominają system przylegających do siebie rurek. Warstwa gąbczasta zbudowana jest z blaszek, które układają się w trójwymiarową, nieregularną sieć beleczek. Przestrzenne ułożenie elementów kostnych jest gęstsze w warstwie zbitej aniżeli w warstwie gąbczastej. Rozmieszczenie i ilość każdej z wymienionych struktur w kości zależne są od jej kształtu, a ten warunkowany jest z kolei funkcją jaką spełnia poszczególna kość w szkielecie.Cała zewnętrzna powierzchnia kości, z wyjątkiem tej, która tworzy stawy (na powierzchniach stawowych kość pokryta jest chrząstką stawową) otoczona jest ścisle przylegającą do kości błoną włóknistą - okostną. Okostna jest bogato unaczyniona i unerwiona. Dzięki okostnej, w której znajdują się komórki podobne do osteoblastów (patrz dalej), następuje zgrubienie kości poprzez odkładanie się nowych warstw kości na jej powierzchni.Ze względu na kształt kości szkieletu można je podzielić na:- Kości długie - (np. kość ramienna, udowa, kości przedramienia, podudzia, śródręcza, śródstopia i palców) zbudowane są prawie wyłącznie z istoty korowej. Na obu końcach trzonów kości długich znajdują się naturalne maczugowate zgrubienia - nasady, wypełnione przez warstwę gąbczastą. Między nasadami i trzonem kości wyróżnia się dodatkowo tzw. przynasady. Jest to miejsce, gdzie odbywa się wzrost kości na długość. W okresie wzrostu, nasada oddzielona jest od przynasady chrząstką, noszącą nazwę chrząstki wzrostu lub nasadowej. Jama szpikowa w trzonie kości długich i przestrzenie międzybeleczkowe nasad wypełnione są szpikiem.- Kości płaskie - (np. kości czaszki, mostek, żebra, kości miednicy) utworzone są przez blaszki zewnętrzne i wewnętrzne mające strukturę warstwy korowej, które przedzielone są cienką warstwą kości gąbczastej.- Kości różnokształtne - (np. kości nadgarstka, stępu, kręgi) otoczone są warstwą istoty korowej podobnie jak kości długie, z reguły jest ona jednak cieńsza. Wypełnione są prawie wyłącznie warstwą gąbczastą.Składnikami tkanki kostnej w 70% są elementy nieorganiczne (głównie hydroksyapatyt) i w 30% organiczne. Część organiczna składa się z komórek i macierzy kostnej utworzonej z włókien kolagenu oraz innych białek niekolagenowych. Podstawowymi typami komórek kostnych są:- Osteocyty - są ostateczną formą komórek dojrzałej kości, powstają z przemiany osteoblastów w trakcie mineralizacji macierzy kostnej.- Osteoblasty - są komórkami tworzącymi kość (kościotwórcze), występującymi w miejscach, gdzie odbywa się wzrost lub przebudowa tkanki kostnej. Osteoblasty wytwarzają część organiczną macierzy kostnej, w której następnie odkładają się kryształy fosforanów wapnia (hydroksyapatyt).- Osteoklasty - są komórkami resorbującymi kość (kościogubnymi), uczestniczącymi w prawidłowym procesie przebudowy tkanki kostnej. Przy nadmiernej przewadze aktywności osteoklastów względem osteoblastów dochodzi do patologicznego procesu utraty masy kostnej.
<<< Powrót Mięśnie szkieletowe
Ryc.9-2 Mięśnie szkieletowe człowieka
Częścią dynamiczną narządów ruchu są mięśnie szkieletowe (Ryc.9-2), czyli te, które są zależne od naszej woli. Pod względem budowy histologicznej (tkankowej) nazywane są mięśniami poprzecznie prążkowanymi. Przedłużeniem mięśni (brzuśców mięśniowych) są ścięgna zbudowane z tkanki łącznej, za pomocą których mięśnie łączą się z kośćmi. Specjalna budowa tkankowa mięśni powoduje, że mają one zdolność kurczenia się. Na staw działają grupy mięśni o przeciwnych kierunkach działania (grupy antagonistyczne). Dzięki różnicy napięcia między zginaczami i prostownikami lub przywodzicielami i odwodzicielami możliwy jest ruch w stawach, czasami bardzo złożony.
<<< Powrót Stawy
Stawy są to ruchome połączenia między kośćmi. Powierzchnie stawowe kości pokryte są chrząstką stawową i są względem siebie odpowiednio dopasowane (np. głowa kości udowej i panewka stawu biodrowego). W obrębie stawów mogą istnieć także dodatkowe elementy chrzęstne, dopasowujące powierzchnie stawowe podczas ruchu w stawie np. łąkotki w stawie kolanowym (Ryc.9-3). Stałym elementem budowy stawu jest torebka stawowa utworzona z tkanki łącznej, w obrębie której znajduje się jama stawowa wypełniona mazią stawową. Strukturami, które dodatkowo stabilizują staw są więzadła - połączenia kostno-kostne z tkanki łącznej. Mogą one znajdować się pozastwawowo - często ściśle łącząc się z torebką stawową, a także w jamie stawowej.
Ryc.9-3 Budowa stawu na przykładzie stawu kolanowego
Venuss20