Frankowska Maria - Frazeologia i metaforyka w tekstach politycznych lat 1989-1993.pdf - Polityka - himen303

M ARIA F RANKOWSKA

Frazeologia i metaforyka

w tekstach politycznych

lat 1989–1993 Frazeologi a i met aforyka w t ekstach polit ycznych lat 1989–1993

Zmiany, jakie zaszły w Polsce po 4 VI 1989, wpłyn ˛ ły tak˙e na kształt j ˛ zykowy

tekstów o tematyce politycznej. Autorów przestał kr ˛ powa´ gorset cenzury i nowo-

mowy, moga ˛ teraz swobodnie wypowiada´ swoje przekonania i pogla ˛ dy.

Pierwsza i podstawowa ró˙nica wia˛˙e si˛ z samym przebiegiem procesu ko-

munikacji j˛zykowej. Do 1989 r. miał on w zasadzie charakter jednostronny.

Nadawca kierował teksty do odbiorcy, który oficjalnie nie mógł reagowa´ na nie

w sposób autentyczny. Dopuszczany był do głosu tylko wtedy, gdy mówił takim

samym tonem jak nadawca. Prawa głosu nie miały zwłaszcza osoby i ´rodowiska

atakowane przez ówczesna ˛ władz ˛ .

Po r. 1989 mamy ju˙ nie jednego, oficjalnego – lecz wielu, mówia ˛ cych ró˙-

nymi głosami nadawców, a odbiorcy zyskali takie samo prawo do wypowiedzi,

jak i oni. Cecha˛ tekstów o polityce jest wi˛c teraz polifoniczno´´, ˙eby nie po-

wiedzie´ – kakofonia.

Artykuł ma za zadanie pokaza´ niektóre skutki tych zmian w sferze frazeolo-

gii i metaforyki. Obserwacji dokonano na tekstach dotycza ˛ cych polityki 1 , odno-

sza ˛ cych si ˛ do szeroko rozumianej sytuacji w Polsce 2 i produkowanych przez:

– oficjalnych przedstawicieli władz,

1 Słownik j˛zyka polskiego pod red. W. Doroszewskiego (t. 6, s. 890) tak obja´nia słowo

polityka: „ogół spraw pa´stwowych; działalno´´ rza˛du, partii, organizacji itp. zmierzaja˛ca do

osia˛gni˛cia okre´lonych celów, zrealizowania zamierzonych planów w dziedzinie społecznej, woj-

skowej, gospodarczej i innych, moga˛ca dotyczy´ spraw wewn˛trznych pa´stwa lub jego stosunków

z innymi krajami, jak równie˙ wzajemnych stosunków klas społecznych”. A oto definicja sformułowana

przez jednego z czołowych polityków ostatnich lat, Bronisława Geremka: „Polityka jest – z definicji –

gra˛ konfliktów, która poprzez nieuchronne kompromisy prowadzi do zrobienia tego, co mo˙liwe,

pomimo sprzecznych – a niekiedy wzajemnie si˛ wykluczaja˛cych – interesów grupowych. Partie poli-

tyczne artykułuja˛ owe sprzeczno´ci i wyst˛puja˛ jako strony w konflikcie” (GW 1–2 I 1992).

2 O polityce innych krajów tak˙e wcze´niej mówiono i pisano w ró˙nych tonacjach, zale˙nie

od aktualnych sympatii i antypatii ekip rza˛dza˛cych.

MARIA FRANKOWSKA

– działaczy politycznych,

– dziennikarzy.

Wyró˙nikiem analizowanych tekstów jest wi ˛ c t e m a t y k a i t y p n a-

d a w c y. Czasami tylko – dla pokazania, ˙e teksty te wpływaja ˛ na sposób wi-

dzenia zjawisk politycznych przez osoby zawodowo z polityka˛ nie zwia˛zane

– uwzgl˛dnia si˛ cytowane w prasie wypowiedzi czytelników i osób ankietowa-

nych.

Uderzaja ˛ cy jest fakt, ˙e zmienił si ˛ przede wszystkim sposób ukazywania

działalno´ci politycznej. Do niedawna – w tekstach pierwszego obiegu – działa-

nia polityczne były przedstawiane wyła ˛ cznie jako poczynania m ˛ ˙ów stanu za-

troskanych o losy kraju i społecze´ stwa, bezinteresownych i nie zabiegaja˛cych

o władz˛, dzier˙a˛cych ster rza˛dów z woli ludu i wskutek nieuniknionych prze-

mian historycznych.

Obecnie o polityce nie mówi si ˛ z takim namaszczeniem. Jest ona postrzegana

jako działalno´´ przypominaja ˛ ca inne – i to bardzo ró˙norodne – dziedziny ˙ycia.

Przyjrzyjmy si ˛ skojarzeniom najcz ˛ stszym i najbardziej charakterystycznym.

1. Teatr

Polityka jako wielki teatr – z podziałem na aktorów działaja˛cych na scenie i ob-

serwatorów siedza˛cych na widowni – to uj˛cie bodaj najcz˛stsze. W takim obra-

zie polityki znajdziemy wszystkie niezb˛dne wyznaczniki teatralno´ci.

Jest wi˛c tak charakterystyczny element teatru jak KURTYNA . Ju˙ w trakcie

obrad Okra˛głego Stołu ówczesny rzecznik KC PZPR Jan Bisztyga zapewniał:

(1) Chcemy działa´ przy otwartej kurtynie (ExW 15 IV 1989). A po przeszło

4 latach znów si˛gni˛to po to samo sformułowanie: (2) My si˛ opowiadamy za

prywatyzacja˛ , [ale] za prywatyzacja˛ robiona˛ przy otwartej kurtynie (TVP 1,

25 VIII 1993).

Jako lejtmotyw jednego z artykułów wykorzystało kurtyn˛ czasopismo

„Wprost”. Opisano tam wiec zorganizowany przez zwolenników premiera Olsze-

wskiego jako spektakl teatralny w kilku odsłonach: (3) [Akt pierwszy] Brawa,

wiwaty, kurtyna. Akt drugi. [...] Brawa, kurtyna. I akt trzeci . Tytuł reporta˙u:

Kurtyna w gór˛ . Natomiast artykuł, w którym próbowano przewidzie´ wyniki

wyborów 19 IX 1993, „Polityka” zatytułowała: (4) Przed podniesieniem kurtyny

(10 VII 1993).

A gdy ju˙ kurtyna pójdzie w gór˛, mo˙na swobodnie obserwowa´ SCENE˛

POLITYCZNA˛. Jest to jedno z najcz˛stszych wyra˙e´, za pomoca˛ których mówi

si˛ o polityce. Niemal si˛ ju˙ zleksykalizowało, cho´ niekiedy metafory sa˛ bar-

dzo przejrzyste i niezwykle konkretne.

Np. wiosna˛ 1990 r. zaniepokojony dziennikarz pytał Aleksandra Halla:

(5) Czy spojrzenie na dzisiejsza˛ ´wie˙o malowana˛ scen˛ polityczna˛ t ak z˙e i pana

napawa obawa˛, z˙e nie uda si˛ nam zdoby´ [...] na nowoczesny model polityczny?

Frazeologia i metaforyka w tekstach politycznych lat 1989–1993

(Polit 14 IV 1990). Inny dziennikarz zwrócił si ˛ do b. wicepremiera Leszka

Balcerowicza z pytaniem: (6) Jak ocenia Pan scen˛ polityczna˛? (TygPow 24/93).

A „ ˙ ycie Warszawy” zauwa˙yło: (7) Je´li [kto´] utrzyma si˛ na scenie politycz-

nej przez jaki´ czas, ma szans˛ zostania autorem ksia˛z˙ki opisuja˛cej jego ˙yciowe

perypetie lub zawieraja˛cej przemy´lenia, je´li takowe mu si˛ przydarzyły

( ˙ W 19 XI 1992). W tym samym numerze gazety napisano te˙: (8) gdyby [...]

bez takiego sentymentalizmu spojrze´ na obecna˛ scen˛ polityczna˛, to rysuje si˛

mniej wi˛cej nast˛puja˛cy obraz [...]

Tadeusz Mazowiecki o nowo powstałym BBWR wypowiedział si ˛ nast ˛ pu-

ja ˛ co: (9) słysz˛, ˙e [...] jest to próba zasta˛pienia dotychczasowej sceny politycznej

nie do ko´ca okre´lona˛ struktura˛ korporacyjna˛ . A dziennikarza tego czasopisma

zainteresowało, czy (10) dla Bronisława Geremka i Tadeusza Mazowieckiego nie

ma ju˙ miejsca na scenie politycznej? (Wprost 11 VII 1993). Z kolei dziennikarz

telewizyjny stwierdził: (11) polska˛ scena˛ polityczna˛ wstrza˛sa wiele konfliktów

(TVP 1, 27 XII 1993).

Przykłady mo˙na by mno˙y´, bo scena polityczna wyst ˛ puje w wi ˛ kszo´ci

wypowiedzi dotycza˛cych polityki. O ró˙norodno´ci u˙y´ (i skojarze´ ) niech

wi˛c ´wiadcza˛ jeszcze takie oto cytaty:

(12) W tym sensie skład rza˛du moz˙e nie prowadzi´ do dobrej konstrukcji

sceny politycznej (TVP 2, 17 X 1993).

(13) Ja jego prawa do bycia na scenie politycznej b˛d˛ bronił do ko´ca

[A. Michnik o J. Kaczy´skim], (TVP 2, 16 X 1993).

(16) Do głosowania ju˙ tylko nieco ponad 70 dni. W´ród ludzi władzy i ob-

serwatorów sceny politycznej narasta przedwyborcza gora˛czka (Polit 10 VII

1993).

(17) Polska scena polityczna staje si˛ coraz bardziej niespokojna (BBC,

16 XII 1993).

(18) Pan prezydent przygotowuje formowanie prawej nogi i porza˛dk ow ani e

sceny politycznej (PR 3, 8 XII 1993).

(19) Pój´cie UD i liberałów oddzielna˛ droga˛ spowoduje, ˙e prezydent zechce

odkopa´ podział sceny politycznej z okresu PRL (Wprost 10 X 1993).

(20) Ordynacja wyborcza, której celem było zracjonalizowanie i uporza˛dko-

wanie polskiej sceny politycznej, da taki efekt, ˙e dwie partie, które w sumie

zdobyły ok. 35 proc. głosów, b˛da˛ miały ponad 60 proc. mandatów w Sejmie

(GW 27 IX 1993, cyt. z Polit).

(21) Po czterech latach liberałowie stali si˛ formacja˛, która jest nie do wy-

parcia z polskiej sceny politycznej (PR 3, 13 XI 1993).

(22) Stabilno´´ to nie jest najmocniejsza cecha polskiej sceny politycznej

(PR 3, 11 VII 1993).

(23) Polska ma scen˛ polityczna˛ bardzo ruchliwa˛, niestabilna˛ i niewykształ-

cona˛ (PR 3, 22 VIII 1993).

(24) Staram si˛ zrobi´ polska˛ sc ene˛ polityczna˛ czytelna˛, a BBWR to najlepszy

z pomysłów, który mo˙e uporza˛dkowa´ polska˛ scen˛ (L. Wał ˛ sa).

MARIA FRANKOWSKA

(25) Ten pomysł Wał˛sy na cztery litery ma zamaza´ scen˛ polityczna˛ (Stefan

Kurowski – TVP 1, 6 VII 1993).

(26) Solidarno´´ odzyskuje swoje osobne miejsce na scenie ˙ycia publicznego

(TygS 27 IV 1990).

(27) Scena polityczna nie bardzo si˛ rozja´niła (TVP 1, 19 IX 1993).

(28) „Zapalniczka” podpaliła polska˛ scen˛ polityczna˛? [tytuł]. To „Zapalni-

czka” sprowokowała i próbowała skompromitowa´ wiele osób z ˙ycia politycz-

nego Polski, oskar˙aja˛c ich o współprac˛ z UB i SB [...] „Zapalniczka” to pseu-

donim agenta (DW 15 VI 1992).

(29) Aby unikna˛´ [...] zgubnej fascynacji procentami, „Polityka” wraz z „ ˙ y-

ciem Warszawy” postanowiły uzupełni´ informacj˛ o przedwyborczych rankin-

gach pogł˛bionymi analizami kształtu polskiej sceny politycznej (Polit 10 VII

1993).

(30) Polska scena polityczna jest płaska, a wyborcy si˛gaja˛ po co´ najbar-

dziej, a zarazem programowo „płaskiego” [...] to znaczy BBWR. (KTT, tam˙e).

(31) Przez dwa miesia˛ce nie zrobi si˛ partii, kiedy scena polityczna jest tak

podzielona; (32) proponuj˛ Pa´stwu mały sprawdzian ze znajomo´ci sceny poli-

tycznej III Najja´niejszej . [...] Kto odpowie na wszystkie te pytania, mo˙e ´miało

uwa˙a´ si˛ za znawc˛ sceny politycznej (KP 28 VIII 1993).

(33) Działacze PC wła´nie w młodych ludziach i ich radykalnym antykomu-

nizmie widza˛ du˙a˛ szans˛ powrotu na scen˛ polityczna˛ (Wprost 10 X 1993).

(34) Nie chodzi tu o potrzeb˛ przejrzenia lustracyjnego polskiej sceny polity-

cznej ( ˙ W 30 V 1992).

(35) Nie brakuje [...] wierno´ci frazesom. Powtarza si˛ wi˛c do znudzenia te

o interesie narodu, dobru Polski [...] A tak naprawd˛ po co si˛ to robi: dla swojej

partii czy mo˙e ju˙ tylko dla zaznaczenia własnej indywidualnej obecno´ci na

scenie politycznej. Ci˛˙ko gra si˛ drugoplanowe role, a jeszcze trudniej z tej

sceny schodzi (GPom 25 II 1993).

Polska scena polityczna dzieli si˛ na stron˛ prawa˛ i lewa˛:

(35) Widzimy teraz do´´ sztuczna˛ prób˛ scalania prawej strony sceny polity-

cznej (PR 1, 27 IX 1993).

(36) Brak koalicji UD-KLD i wewn˛trzne animozje o przywództwo sa˛ jednak

niczym w porównaniu z zadufaniem i utrata˛ realizmu polityków z prawej strony

sceny politycznej (Wprost 25 VII 1993).

(37) Aleksander Hall uzyskał wszelkie niezb˛dne błogosławie´stwa na rozum-

ne „posklejanie sp˛kanej prawicy” . Wydaje si˛ te˙, ˙e z polityków działaja˛cych

po prawej stronie polskiej sceny politycznej ma on najwi˛ksze ku temu szanse

(Wprost 10 X 1993).

(38) Je´li prawa strona b˛dzie si˛ zachowywa´ jeszcze gorzej ni˙ teraz i je´li

dojdzie do strajków, to czy jest dla mnie wygodnie mie´ ministra spraw we-

wn˛trznych i wysyła´ ludzi do pałowania w obronie SLD? (tam˙e).

(39) Sytuacja po lewej stronie sceny politycznej pozostaje jednak bardzo

skomplikowana (tam˙e).

Frazeologia i metaforyka w tekstach politycznych lat 1989–1993

Czasem mówi si ˛ o podziale na cz ˛ ´´ solidarno´ciowa ˛ i niesolidarno´ciowa ˛ :

(40) Podział sceny politycznej na cz˛´´ solidarno´ciowa˛ i niesolidarno´ciowa˛?

(tam˙e).

Niekiedy zamiast sceny politycznej wyst ˛ puje samo słowo scena , bez ˙adnego

dodatkowego okre´lenia. Np. Leszek Balcerowicz stwierdził, ˙e (41) trzeba jednak

ostrzec przed aroganckim powrotem na scen˛ [...] ludzi starego układu (GW

226/93).

Z rzadka pojawiaja ˛ si ˛ okre´lenia scena ˙ycia publicznego : (42) Wi˛kszo´´

dziennikarzy – polskich – [...] starała si˛ usuna˛´ wszelki ´lad „tradycjonalisty-

cznego Ko´cioła polskiego” ze sceny ˙ycia publicznego (Słowo 9 VIII 1993),

scena partyjna (por. ni˙ej przykład 48) czy scena powyborcza : (43) Dla obser-

watorów sceny powyborczej było jasne, ˙e je´li Unia Pracy wejdzie od ra-

zu w skład koalicji, to tym samym wyrazi zgod˛ na odgrywanie wyła˛cznie roli

listka figowego, którego PSL i SLD bardzo przecie˙ potrzebuja˛ (Wprost 24

X 1993).

Do´´ cz ˛ sto natomiast scenie politycznej i wyra˙eniom podobnym towarzy-

szy przymiotnik polski lub zaimek nasz , które lokalizuja˛ opisywane wydarzenia

polityczne na mapie ´wiata: (44) Udana inicjatywa Ryszarda Bugaja stworzenia

koalicji PSL-Unia Pracy jest pierwszym elementem porza˛dkuja˛cym polska˛ scen˛

polityczna˛ po wyborach ( ˙ W 27 IX 1993). Por. te˙ przykłady (24), (29), (30),

(45), (46), (52), (63) oraz (53), (54), (55), (66).

O niezwykłej popularno´ci wyra˙e´ scena polityczna , scena i podobnych

niech ´wiadczy fakt, i˙ z jednego tylko artykułu, zatytułowanego Przed podnie-

sieniem kurtyny (Polit 10 VII 1993) wynotowałam nast˛puja˛ce u˙ycia:

(45) Wybory 93: co si˛ dzieje na polskiej scenie politycznej .

(46) Ludzie całkiem dobrze orientuja˛ s i e˛, które ugrupowanie jest bli˙sze,

a które dalsze ich interesom. Dzieje si˛ tak mimo cia˛głych niezwykle szybkich

zmian na polskiej scenie politycznej, pojawiania si˛ i znikania partii i całych

obozów politycznych .

(47) W miar˛ upływu czasu podziały gospodarcze i zwia˛zane z rola˛ K o ´cioła

nabierały coraz wi˛kszego znaczenia. To wła´nie wedle nich dzielił si˛ w roku

1991 obóz Wał˛sy po załamaniu prób przekształcenia go w parti˛ dominuja˛c a˛ na

scenie politycznej.

(48) Jesienia˛ roku 1991 istniało kilka istotnych politycznie podziałów społe-

cznych wyznaczaja˛cych kształt sceny partyjnej.

(49) Porozumienie Centrum zepchni˛te do opozycji zacz˛ło szuka´ elektoratu

w innej cz˛´ci sceny.

(50) Jak wygla˛da scena polityczna dzisiaj?

(51) Układ partii na scenie jest podobny do tego sprzed roku.

(52) Pi˛´ rysunków ilustruja˛cych tekst pokazuje, rzecz jasna w ogromnym

uproszczeniu, kształt polskiej sceny politycznej w latach 1989–1993.

(53) Gdy partie znajduja˛ si e˛ na naszej scenie blisko siebie – ich elektoraty sa˛

podobne, gdy daleko – rozbie˙ne .

Frankowska Maria - Frazeologia i metaforyka w tekstach politycznych lat 1989-1993.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: