HISTORIA MEDIÓW 23.02.2011
· „Historia mediów”, Zbigniew Bajka
Determinizm technologiczny
Marshall McLuhan, autor książki „Galaktyka Gutenberga” twierdził, że wioska plemienna to najlepsza sytuacja komunikacyjna dla człowieka. W „Galaktyce Gutenberga” opisany został zespół zjawisk będących implikacjami pojawienia się druku: wszyscy czytamy po cichu, książka jest pierwszym towarem masowym, zmiana myślenia na temat umiejętności czytania, pojawienie się języków narodowych.
„The medium is the message” – nabieramy wiary w to, że czas jest linearny dzięki wynalezieniu druku. Pojawia się abstrakcyjność, gdy powstają języki narodowe. Alfabet dał narzędzie do myślenia abstrakcyjnego, coś może być niepodobne do rzeczywistości, kodowane za pomocą znaków.
Deprecjonowanie euklidesowego myślenia przestrzennego – zdaniem McLuhana jest ono fałszerstwem, bo nie jest adekwatne do rzeczywistości. Za pomocą alfabetu jesteśmy w stanie przenieść abstrakcyjny pomysł do języka. Przechodzimy jednak od kultury oralnej (mówionej) do cichej (czytanej).
Twardy determinizm – myślenie na dużą skalę, analiza na poziomie mentalnym. McLuhan uważał, że jesteśmy bezradni w stosunku do procesów technologicznych, nie mamy wpływu na to, co się dzieje z naszym pojęciem rzeczywistości.
Miękki determinizm technologiczny
Paul Levinson uważał, że McLuhan ma rację, ale wszystko nie ma tak bezwzględnego charakteru, mamy pewno kontrolę nad rzeczywistością – jesteśmy w stanie zmieniać, powstrzymywać media, udoskonalać technologię.
„To ludzie są mediami dla idei” – Levinson zakłada, że wynosimy jako cywilizacja ludzka pewne idee. Od zawsze nosimy w sobie takie idee, jednak aby je rozpowszechniać potrzebujemy medium, które będzie z nimi korespondować.
Podział mediów według McLuhana:
· media gorące – np. radio; rozpalają jeden zmysł
· media zimne –działają na płaszczyźnie kilku zmysłów, częściowo są rozproszone.
HISTORIA MEDIÓW 2.03.2011
Tempo rozwoju mediów wg F. Williamsa
Od powstania mowy artykułowanej do roku 2000 uznajemy za odpowiednik pełnej doby:
· Północ, czyli 360 stuleci temu człowiek porozumiewa się za pomocą gestów, mimiki i słów
· Ósma rano – malowidła naskalne
· Ósma wieczorem – pierwsze systemy zapisu mowy
· 20.40 – hieroglify egipskie; 21.38 – alfabet; 22.05 – pierwsze zapisane utwory literackie; 23.35 – Gutenberg i druk; 23.53 – prasa drukarska napędzana parą, telegraf; 23.55 – telefon i gramofon
· 23.55.47 – radiotelegrafia; 23.57.04 – kino; 23.57.50 – kserografia; 23.57.52 – tranzystor
· Ostatnie dwie minuty przed północą (określona liczba sekund do północy):118 – telewizja kolorowa; 104 – zostaje wystrzelony pierwszy sztuczny satelita Ziemi, 100 – radio stereofoniczne, 61 – magnetowid, 49 – komputer osobisty i odtwarzacz laserowy, 40 – Internet, 25 – telefon komórkowy.
Gen, mowa, obrazki i alfabet
200 tysięcy lat temu pojawia się FOXP2 – gen, który odpowiada za zdolności językowe u ludzi. Mowa, w przeciwieństwie do pisma, jest organicznie niezbędna.
Verba volant, scripta manent – mowa ulatuje, pismo zostaje. (organiczność mowy, sztuczność pisma)
· Petroglify przedstawiają wydarzenie (są to najstarsze malowidła, np. indiańskie).
· Piktogramy opowiadają o wydarzeniu (w odróżnieniu do petroglifów istnieją również dziś – na przykład piktogramem jest znak dziewczynki i chłopczyka na drzwiach toalety J, ale także wszelkiego rodzaju znaczki w Internecie – np. obraz kosza).
· Pismo ideograficzne – ideogramy obecnie istnieją tylko w piśmie chińskim (wcześniej: hieroglify egipskie, pisma plemion indiańskich w Ameryce Północnej i Środkowej, plemion polinezyjskich i australijskich, a także pismo klinowe).
Ideogramy reprezentują pojęcia, a nie głoski. Pismo ideograficzne jest oparte na ideogramach, czyli znakach reprezentujących semantyczne jednostki językowe, niezależnie od ich fonetycznej postaci.
Pismo ideograficzne wykształciło się ok. 3400 p.n.e. Na Bliskim Wschodzie Sumerowie posługiwali się pismem klinowym, w którym każdy znak był ideogramem. Początkowo miało ok. 2000 znaków, później pojawił się zapis kreskowy, ostatecznie pojawiło się pismo sylabowe.
Sumeryjskie pismo klinowe było używane w językach: sumeryjskim, akadyjskim, huryckim i ugaryckim. Około 3300 p.n.e. Pojawiło się pismo hieroglificzne (wg legendy podarowane Egipcjanom przez boga Totha). Powstają dwie uproszczone wersje: hieratyczne (kapłańskie, handlowe, 3000 pne) i demotyczne (ludowe, 600 pne)
Około 2000 pne. Semici w Egipcie nadają hieroglifom nowe nazwy i przyłączają samogłoski. Fenicjanie tworzą alfabet składający się z 22 znaków – początkowo był on spółgłoskowy, samogłoski zaczęli wprowadzać Hebrajczycy, a skończyli Grecy. Dalej powstał alfabet etruski, z niego rzymski (ok. 600 pne), a z rzymskiego łaciński.
HISTORIA MEDIÓW 16.03.2011
Skrybowie i materiały piśmiennicze przed wynalezieniem druku
Do wynalazku druku pisano ręcznie. Skrybami byli: niewolnicy, kapłani, zakonnicy-kopiści, w państwie Sumerów urzędowi pisarze. W starożytnym Rzymie i średniowieczu miejsce dla pisarzy określano jako skryptoria (także warsztat, czyli specjalny pulpit). Zakonnicy specjalizowali się albo w kaligrafii, albo w iluminacji (ilustrowanie książek). Skryptoria w średniowieczu istniały na dworach królewskich i możnowładczych oraz w siedzibach biskupstw. Najwcześniej (VI w.) zajmowali się przepisywaniem ksiąg dominikanie i benedyktyni. Książka mogła mieć wtedy równowartość jednej wsi! Początek IX wieku – powstają świeckie firmy zajmujące się przepisywaniem książek.
Formaty: in folio (1/2 arkusze); in quarto (1/4) 25x35 cm – najpowszechniejszy; in octavo (1/8).
Przeciętnie kopista zapisywał 3-6 “czwórek” dziennie, aby przepisać Biblię, potrzebował roku.
Na początku pisano teksty w formie zwojów (przetrwały w papieskich dokumentach do XI wieku), miały od 15 do 20 cm. Czytając rozwijano zwój z prawej do lewej, pisano na nich więc poziomo, w blokach. W czasach rzymskich już zaczęto ciąć arkusze na mniejsze części, dla robienia notatek. Pierwszym, który kazał pociąć zwój pergaminu na karty był Gajusz Juliusz Cezar – tak powstał kodeks (alternatywna historia – wyewoluował z powiązanych tabliczek). Ten zwyczaj upowszechnił się w średniowieczu. Kodeks do 400 roku n.e. wyparł zwoje.
Książka powstawała w kilku fazach:
· przygotowanie materiału do pisania
· przygotowanie narzędzi
· poliniowanie
· planowanie, gdzie będą ilustracje
· iluminowanie
· wysuszenie stron i wyrównanie formatu
· wysłanie do oprawy introligatorskiej.
U schyłku średniowiecza pojawia się „Biblia pauperum” – wyciąg z Biblii, adresowany do studentów i niższego duchowieństwa; w drugiej wersji składała się z ilustracji drzeworytniczych.
W XIII wieku pojawiają się korporacje kopistów, które miały charakter cechów (7 lat terminowania i egzamin). Aby skopiować książkę, należało uzyskać egzemplarz od upoważnionego księgarza. Do czasów renesansu prawie wszystkie książki powstawały w języku łacińskim.
Narzędzia i materiały do pisania
· Kamień – wykorzystywany w starożytnym Egipcie i krajach Bliskiego Wschodu, później w starożytnej Grecji i Rzymie. Był to przeważnie piaskowiec, który po wydobyciu był miękki i twardniał z czasem. Przy świątyni Horusa w Edfu został wykuty katalog biblioteczny (37 tytułów); ponad 2 tysiące lat temu.
· Glina – w międzyrzeczu Tygrysu i Eufratu, stosowano ją także jako materiał budowlany. Wyciskano w niej znaki za pomocą rylców trzcinowych i suszono na słońcu. Piszący w alfabecie sumeryjskim (klinowym) stosowali trzy rodzaje rylców: trójkątne, wyżłobione i zaokrąglone. Stosowano je także w Rzymie między IV i I w. pne.
· Papirus – 3 tys. lat pne., pojawia się w Egipcie, z rośliny rosnącej przy brzegach Nilu. Towar eksportowy do Grecji i Rzymu. Krojono na paski, które układano na krzyż, ubijano młotkiem, sok sklejał warstwy. Arkusze (20) sklejano ze sobą, żeby powstał zwój. Pisano jednostronnie za pomocą łodyg trzciny. Mankamenty: kruchość, mógł przetrwać tylko w suchym klimacie. Ptolemeusz zakazał eksportu i dlatego pojawił się pergamin.
· Jedwab – powstał w efekcie przetwarzania kokonów jedwabnika morwowego. Pisano nanim cienką bambusową rurką lub pędzelkiem. Bardzo szybko wchłaniał atrament. Gładki i elastyczny, ale bardzo drobi. Chińskie znaki jednak marszczyły materiał.
· Pergamin – nazwa od Pergamonu, miasta w Azji Mniejszej; wyrabiany ze skóry zwierzęcej, którą moczono w wodzie wapiennej, usuwano sierść, garbowano substancjami roślinnymi, naciągano na ramę i suszono.
Wada – był drogi. Zalety – trwalszy od papirusu, można było zapisać go dwustronnie, iluminować, surowiec dostępny w każdym kraju. Przełom w rozpowszechnieniu pergaminu – wprowadzenie kodeksu (bo skór nie dało się łączyć na zwoje).
· Papier – III w. pne, zaczęto produkować w Państwie Środka ze słomy ryżowej, pszenicznej, wodorostów, kokonów jedwabników, włókien bambusów, bawełny i pulpy drzewnej (celulozy). Papier początkowo (produkowany z lnu i jedwabiu) był dość gruby, później, produkowany z drzewa morwowego był cienki, gładki, nie żółknący i nadawał się do dwustronnego zapisu.
W Azji produkowano także – prócz papieru czerpanego papier lany (Produkowano go z łyka roślin z rodziny wawrzynkowatych, które moczono i gotowano w ługu z popiołu drzewnego. Wygotowane łyko wlewało się do specjalnej formy i rozprowadzano po całej powierzchni. Z niego powstawał arkusz, który suszono na słońcu i zdejmowano z formy.)
W III wieku tajemnice produkcji papieru przedostały się do Korei, potem do Japonii i Indii. Arabowie stoczyli w 751 roku z Chińczykami bitwę nad rzeką Taraz w centralnej Azji, wzięli do niewoli papierników, którzy rozpoczęli produkcję papieru w Bagdadzie i Damaszku. Do Europy papier trafia ok. 1120 roku, Arabowie zdobywają półwysep Iberyjski.
HISTORIA MEDIÓW 23.03.2011
Początki druku
Za początki druku można uważać starożytny Babilon i Egipt, gdzie wypalano stemple, służące do wielokrotnego odbijania wzorów. Następnie technika trafiła do Chin i Grecji (tkaniny w IV wieku). W VII wieku używano w Chinach drzeworytów do drukowania tekstów biblijnych. W VIII wieku w Korei pojawił się pierwszy tekst drukowany, buddyjski zwój z zaklęciami. Inne ważne daty:
· Japonia, 764 r., epoka Nara, buddyjska sutra, 1 mln egzemplarzy
· Chiny, 868, Diamentowa Sutra (chińskie tłumaczenie z sanskrytu), zwój 17,5 stopy (533 cm x 26 cm)
· 1041 r. – Phi Sheng wprowadza ruchomą czcionkę
W Chinach funkcjonowała ksylografia, czyli metoda stemplowa (dla każdej strony drewniana matryca). W Europie metoda stemplowa była stosowana do drukowania kwitów kupieckich na tkaninie.
Z Korei umiejętność drukowania przeniosła się do Japonii. Druk ksylograficzny rozwijał się w Europie.
Wynalazek Gutenberga
Warto zwrócić uwagę, że przed wynalazkiem druku w Europie było ok. 30 tys. książek, 50 lat później liczba wzrasta do 9 milionów
Jan Gutenberg był złotnikiem i grawerem – odlewał czcionki, które pozwalały na produkcję książek. Najważniejszym jego dziełem była drukowana Biblia. Nad Biblią praca trwała ponad 4 lata, Gutenberg wydrukował 180 egzemplarzy na papierze i pergaminie. Biblia nie była jednak pierwszą książką Gutenberga. Wprawiał się na „Ars minor” Donata (podręcznik do łaciny) oraz na małych modlitewnikach (były to najpopularniejsze wówczas książki).
Trzy odkrycia Gutenberga: – urządzenie do odlewania czcionek, wielokrotnego użytku, – stworzenie zwartej matrycy kolumny druku, – wymyślenie prasy do tłoczenia stron z jednego składu.
Do przygotowania Biblii trzeba było 290 różnych czcionek. Na każdej stronie było 2600 liter. Biblia Gutenberga (42-wierszowa) powstawała w latach 1453–1455. Jest znana jako „Biblia Mazarona”, ponieważ z biblioteki tego kardynała pochodzi pierwszy opisany egzemplarz. Jan Gutenberg zmarł w 1468 roku.
Rozpowszechnienie wynalazku druku
Prasa wynaleziona przez Gutenberga przetrwała 350 lat, około roku 1800 wprowadzono zamiast śruby dźwignię. W drugiej połowie XV wieku powstawały drukarnie w Niemczech, Szwajcarii, Włoszech, Polsce (Polska była 7 z kolei na świecie). Do końca XV w. drukarnie istniały już w 250 miastach Europy.
W Polsce ważne jest nazwisko Kaspra Straube, był to pierwszy polski drukarz. W 1475 roku ukazuje się książka „O odszkodowaniach, lichwie i klątwach kościelnych”. W Polsce początkowo drukowano w języku narodowym przede wszystkim modlitewniki, np. „Raj duszny”, wydrukowany w Krakowie, w 1513 roku.
Reformacja i renesans
W czasie protestanckiej reformacji druk był nazywany prochem dla myśli. Uważano, że rozpowszechnienie tego wynalazku nie przyniesie niczego dobrego (do tej pory w Kościele tylko duchowni mieli dostęp do Biblii). Do 1523 roku w druku był 180 książek Lutra na 493 niemieckich.
W 1493 ukazała się pierwsza 8-stronicowa broszura o wyprawie Kolumba do Nowego Świata – był to bestseller wydawniczy.
Kościół wobec wynalazku druku
· 1487 – Kościół powołuje cenzurę prewencyjną.
· 1515 – kolejna bulla nakazuje palenie wszystkich ksiąg wydanych bez zgody Kościoła.
· Od tej pory każdy druk musi być zatwierdzony pieczątką „Imprimatur” (niech będzie wydrukowane).
· 1616 – Paweł V umieścił na indeksie ksiąg zakazanych „O obrotach ciał niebieskich” Kopernika (dzieło to zostało wydrukowane w całości w Norymberdze, w 1543 – już po śmierci Kopernika), z indeksu zostało usunięte w 1828.
· Indeks ksiąg zakazanych został zniesiony dopiero w 1966 roku.
HISTORIA MEDIÓW 30.03.2011
Komunikowanie na odległość – telegrafy optyczne
Telegrafy optyczne w starożytności składały się z pochodni i zegara wodnego. Popularne były aleksandryjskie wieże z pochodniami (najbardziej monumentalna – 130-metrowa latarnia morska na Faros, która powstała w III w. p.n.e., a runęła w roku 1302). Duże znaczenie w popularyzacji telegrafu miały militaria – sygnały ogniowe służyły wojskom. W XVII w. we Francji natomiast funkcjonowała komunikacja wiatrakowa.
W roku 1753 Charles Morrison zaproponował elektryczne powiązanie stacji nadawczej i odbiorczej za pomocą 25 drutów (każdy dla innej litery).
Pod koniec XVIII w. we Francji bracia Claude i Ignacy Chappe pracowali nad telegrafem optycznym. Ich projekt został przyjęty przez Zgromadzenie Narodowe w 1793. Rok później powstała pierwsza linia między Paryżem a Lille: długość 225 km, 20 stacji, 2 minuty.
domatorkaaa