Historia Rosji w pigułce.pdf

Historia Rosji w pigułce

Skrypt przedstawia historię Rosji od narodzin Rusi do 1990 r. Napisany jest

chronologicznie, w sposób popularny i zwięzły. Może być pomocny w nauce historii,

zwłaszcza dla uczniów szkół średnich. Posiada 12 rozdziałów, ilustrowanych portretami

władców i przywódców państwowych.

Narodziny Rusi (774-1240) - Najazdy Pieczyngów, Ruś Kijowska, Dynastia

Rurykowiczów, Złota Orda, Aleksander Newski.

Księstwo Moskiewskie (1240-1340) - Uzależnienie od mongolskiej Złotej Ordy, Iwan

Kalita.

Wielkie Księstwo Moskiewskie (1340-1500) - Uwolnienie spod Złotej Ordy, zbieranie ziem

ruskich.

Rosja w XVI wieku - Wchłonięcie tatarskich chanatów po Złotej Ordzie, wojny o dostęp

do Bałtyku, kolonizacja Zachodniej Syberii.

Rosja w XVII wieku - Czasy wielkiej smuty (1605-1613), wojny z Polską i Turcją, unia

perejasławska z Ukrainą, ekspansja kolonialna w północnej Azji, reformy państwowe.

Rosja w XVIII wieku - II wojna północna (1700-1721), uzyskanie dostępu do Bałtyku i

Morza Czarnego, interwencja przeciwko rewolucyjnej Francji.

Rosja w XIX wieku - Wojny Napoleońskie, Kongres Wiedeński (1815), wielkie

mocarstwo zewnętrzne, wojna krymska (1853-1856), penetracja Azji Środkowej,

problemy wewnętrzne

Rosja w XX wieku - Wojna rosyjsko-japońska, rewolucja 1905, I wojna światowa,

Rewolucja Październikowa, wojna domowa, wojna z Polską 1920, ZSRR do 1939 r, II

wojna światowa, mocarstwo światowe do 1990 r.

1. Narodziny Rusi (774-1240)

Najazdy Pieczyngów, Ruś Kijowska, Złota Orda, Aleksander Newski.

Najazdy Pieczyngów - czarnomorskie plemiona tureckie.

Ziemie wschodniej Europy między Bałtykiem a Morzem Czarnym zamieszkałe były w VIII

w. przez rozproszone plemiona wschodniosłowiańskie. Należeli do nich Drewlanie,

Dregowicze, Krywicze, Siewierzanie, Radymicze, Wiatycze, Tywiercy, Dulebowie, Ulicze i

in. Zorganizowane były w federacjach i księstwach. Ludność słowiańska trudniła się

rolnictwem, paląc i karczując lasy pod grunty orne, oraz hodowlą bydła rogatego, świń, kóz i

koni, a w mniejszym stopniu także łowiectwem, rybołówstwem i bartnictwem. Dlatego

skupiała się przede wszystkim na lesistych terenach od środkowego Dniepru na północ.

Natomiast stepowe obszary, bliżej Morza Czarnego i Kaspijskiego, zasiedlone były w VI, VII

w. przez koczownicze plemiona Awarów, którzy później odeszli nad środkowy Dunaj i

Bułgarów, którzy wywędrowali na Półwysep Bałkański i nad środkową Wołgę i Kamę. Ich

miejsce w VIII, IX w. zajęły, przybyłe z głębi Azji, koczownicze plemiona pasterskie,

pochodzenia tureckiego, Pieczyngów i Połowców.

Pieczyngowie najeżdżali w celach łupieżczych sąsiednie księstwa słowiańskie, co zmusiło je

o zwrócenie się o pomoc wojskową do Waregów, jak nazywała miejscowa ludność

szwedzkich Wikingów. Penetrowali oni szlaki wodne rzek Dźwiny, Wołchow oraz Dniepru, a

nawet Wołgi i Donu, przepływając na swych statkach-łodziach ze Skandynawii aż na Morze

Czarne. Trudnili się handlem i rozbojem i byli bitnymi wojownikami. Grupy Waregów

osiedlały się także na stałe na terenach, zamieszkałych przez Słowian, przyjmując od nich

język, wierzenia i obyczaje.

Waregowie przejęli więc władzę w poszczególnych księstwach. Pierwszym księciem

Nowogrodu Wielkiego w 862 r. został Ruryk, który dał początek dynastii panujących. .

Ruś Kijowska

Po śmierci księcia Ruryka, jego następca, Oleg Mądry (879-912) zdobył gród Kijów nad

Dnieprem i utworzył Księstwo Ruś Kijowską przez zjednoczenie ziem kijowskich z

Nowogrodem w 882 r. Podporządkował też księstwu plemiona Siewierzan, Radymiczów,

Drewlan, Tywierców i Uliczów.

Od początku swego istnienia Ruś Kijowska miała ożywione kontakty, głównie handlowe, z

Cesarstwem Bizantyjskim. Następca Olega, książę Igor (912-945), próbował w 941 i 944 r.

podbić i zająć Konstantynopol, ale jego flota inwazyjna, złożona z przybrzeżnych łodzi,

została zmuszona do odwrotu. Igor zginął w trakcie buntów chłopskich, będących

następstwem szybko wzrastających danin, jakie zmuszona była płacić ludność wiejska władcy

kijowskiemu. Jego syn, Światosław (945-972), powiększył znacznie terytorium Rusi

Kijowskiej, walcząc zwycięsko z Bułgarami nadwołżańskimi, Pieczyngami nad Morzem

Czarnym i Chazarami na stepach nadwołżańskich.

Kolejny władca Rusi Kijowskiej, Włodzimierz I Wielki (980-1015) poślubił księżniczkę

bizantyjską Annę, siostrę cesarza Bazylego II Bułgarobójcy, po czym w 989 r. dokonana

została chrystianizacja Rusi przez greckich duchownych z Konstantynopola. Kijów stał się

odtąd siedzibą metropolity i centrum religijnym Rusi. Oprócz wiary chrześcijańskiej Rusini

przejęli również z Bizancjum zasady powiązania religii i władzy, natomiast zastosowali

własny, nieco odmienny, porządek liturgiczny, wzorowany na staro-cerkiewno-słowiańskiej

liturgii, rozpowszechnionej w Bułgarii. Ruś za Włodzimierza I powiększyła swe terytorium

na północnym-wschodzie do źródeł rzeki Oki, a na zachodzie do Bugu, przez zajęcie grodów

Przemyśla, Czerwienia i in.

Syn Włodzimierza, Światopełk, utrzymał się na tronie książęcym tylko 3 lata. Wystąpił

przeciwko niemu książę Nowogrodu, Jarosław, który zdobył Kijów. Igor zwrócił się wówczas

o pomoc do swego teścia, króla polskiego, Chrobrego. Wojska polskie w 1018 r. zdobyły

Kijów, a Świętopełk odzyskał tron. Lecz po roku zginął w bitwie z wojskami nowogrodzkimi,

zaś władzę na Rusi przejął ponownie Jarosław nowogrodzki.

Za panowania księcia Jarosława Mądrego (1019-54) jego wojska w wyprawach wojennych

docierały na Mazowsze, Litwę i ziemie Estów (Estonię). Książę dbał o rozwój miast,

rozwijała się bujnie kultura chrześcijańska, głównie piśmiennictwo w języku

starocerkiewnym. W Kijowie wybudowany został sobór św. Zofii - Sofijski, bogato zdobiony

malowidłami i mozaikami, zwieńczony 15 kopułami. Duże znaczenie w życiu duchownym

miały klasztory, najznamienitszy był w Kijowie, zwany Ławrą Pieczarską, który powstał w

pieczarach nabrzeżnych Dniepru.

Jarosław podzielił w testamencie państwo między swych pięciu synów przy zachowaniu

senioratu. Oni sami i ich następcy prowadzili jednakże własną politykę i zwalczali się

wzajemnie. Na Rusi Kijowskiej miały też miejsce rozruchy społeczne, grabienie majątków

kupieckich i bojarskich. Uspokojenie nastąpiło po objęciu tronu przez księcia

perejasławskiego, Włodzimierza Monomacha (1113-25) i jego syna Mścisława (1125-32).

Wprowadzili oni pewne swobody dla chłopów, ograniczyli spekulację solą i lichwę kupiecką.

Wraz z ich rządami zakończył się okres jedności Rusi Kijowskiej. W XII w. w wyniku

rozdrobnienia feudalnego, tendencji separatystycznych wśród bojarów i nieustannych wojen

domowych Ruś rozpadła się na kilkanaście księstw. Najważniejszymi były: Halicko-

Wołyńskie, Włodzimiersko-Suzdalskie i Nowogrodzko-Siewierskie. Natomiast Kijów stracił

swe znaczenie jako stolica całej Rusi, zwłaszcza po spaleniu przez Tatarów w 1240 r.

Złota Orda - państwo Mongołów nad Wołgą i Kamą

Na początku XIII w. w Azji Środkowej powstało wielkie imperium mongolsko-tureckie

Czyngis-chana, sięgające Iranu i Chin. W celu rozpoznania możliwości opanowania także

wschodniej Europy, wysłał on na Kaukaz i na stepy czarnomorskie 30-tys. armię, która nad

Morzem Azowskim, nad rzeką Kałką rozgromiła w 1223 r. połączone siły Połowców i wojsk

księstw ruskich, jakie przyszły im na pomoc. Najeźdźców nazwano w Europie Tatarami, od

nazwy jednego z plemion tureckich, wchodzących w skład imperium.

Tatarzy po zwycięskiej bitwie zawrócili do Azji, ale po kilkunastu latach, już po śmierci

Czyngis-chana, ruszyli znacznie większymi siłami, pod wodzą Batu-chana, na podbój

wschodniej Europy. Przede wszystkim opanowali wtedy Bułgarię Nadwołżańską, państwo

utworzone w IX w. w dorzeczu Kamy przez plemiona Bułgarów. Stało się ono następnie bazą

wypadową dla podboju księstw ruskich, które Tatarzy sobie kolejno podporządkowali.

Wszędzie po sobie zostawiali zgliszcza miast i osad i tysiące zabitych. Niektóre księstwa

ruskie, jak Perejasławskie, Czernichowskie i Siewierskie, po straszliwych zniszczeniach i

pogromach, przestały w ogóle istnieć. Większość księstw ruskich, z Kijowskim i

Nowogrodzkim na czele, znalazła się pod zwierzchnictwem mongolskim i musiała płacić

wysokie trybuty, zaś zachodnie księstwa ruskie dostały się pod panowanie Wielkiego

Księstwa Litewskiego. Władza książąt ruskich została utrzymana, lecz na ich dworach

przebywali namiestnicy chana, bakakowie, którzy pilnowali poboru podatków i rekrutów do

mongolskiej armii Złotej Ordy. Konsekwencją panowania mongolskiego były upadek

gospodarczy, wyludnienie kraju, także zerwanie kontaktów prawosławnej Rusi z Bizancjum

(Cesarstwem Łacińskim) i jej izolacja od Europy Zachodniej.

Po 1260 r. środkowo-azjatyckie imperium Mongołów zaczęło się stopniowo rozpadać.

Natomiast na terenach wschodniej Europy, w rejonie rzeki Kamy i środkowej Wołgi,

Mongołowie założyli państwo Złotą Ordę, ze stolicą w Seraju u ujścia Wołgi do Morza

Kaspijskiego. W połowie XV w. uległo ono podziałowi na kilka oddzielnych chanatów:

Kazański, Krymski, Astrachański i Syberyjski. Najdłużej z nich, bo aż do 1774 r., przetrwał

Chanat Krymski ze stolicą w legendarnym Bakczyseraju. Państwo to utrzymywało się

głównie z łupieżczych wypraw czambułów mongolsko-tatarskich na sąsiednie ziemie nad

Donem, Dnieprem i Dniestrem.

Aleksander Newski (ur.1220-1263) - wielki książę Rusi Włodzimiersko-suzdalskiej.

Od połowy XII w. nastąpiła ekspansja Niemców, Szwedów i Duńczyków na terytoria

przybałtyckie między Zatokami Ryską i Newską. Na terytorium Inflant w 1202 r. utworzony

został przez papieża Innocentego III niemiecki Zakon Kawalerów Mieczowych, który siłą

nawracał pogańską ludność na wiarę chrześcijańską. Natomiast w okresie najazdów

mongolskich na wschodnie i południowe księstwa ruskie, w Zatoce Newskiej wylądowali

Szwedzi z zamiarem zajęcia Rusi Nowogrodzkiej. W 1240 r. zostali jednakże sromotnie

pokonani w bitwie nad Newą przez wojska młodego księcia włodzimierskiego, Aleksandra

Newskiego, stąd przydomek.

2. Księstwo Moskiewskie (1240-1340)

Po rozbiciu przez Tatarów w 1240 r. Rusi Kijowskiej, zachodnią jego część zajęło, jakby przy

okazji, Wielkie Księstwo Litewskie. Poczym Litwini, w sojuszu i równolegle z Tatarami,

kontynuowali podbój rozległych terytoriów, obejmujących dorzecze Dniepru, aż po

Smoleńsk, Wiaźmę, Nowogród Siewierski i Morze Czarne, co zajęło im ponad sto lat.

Zasłużyli się w tym wielkim dziele zwłaszcza wielki książę Giedymin (1316-1341), jego syn

Olgierd (1345-1377) i Witold (1392-1430).

Istniejące na pozostałych terenach ziem słowiańskich wschodniej Europy księstwa ruskie

popadły w lenną zależność od chana Złotej Ordy. Były to księstwa: Pskowskie,

Nowogrodzkie, Twerskie, Włodzimierskie, Suzdalskie, Moskiewskie i Riazańskie.

Najważniejszym z nich było Księstwo Moskiewskie, wyłonione w 1276 r. z Księstwa

Włodzimiersko-suzdalskiego, Jego stolicą było początkowo miasto Włodzimierz, a od czasu

panowania Iwana I Kality miasto Moskwa, założone w 1147 r., nad rzeką Moskwą,

dopływem Wołgi.

Władcy Księstwa Moskiewskiego wywodzili się z dynastii Rurykowiczów Księstwa

Kijowskiego, a w bezpośredniej linii od Aleksandra Newskiego (1252-63), panującego w

Księstwie Włodzimiersko-suzdalskim. Byli to: Daniel (1276-1303), Jerzy (1303-25), Iwan I

Kalita (1325-40), Siemion Dumny (1340-53), Iwan II Piękny (1353-59), Dymitr Doński

(1360-89).

Poczynając od Iwana I Kality, władcy księstwa zapoczątkowali długotrwały proces

jednoczenia księstw wschodnioruskich, dokonywany w drodze dobrowolnych fuzji, bądź

podbojów. Za panowania Iwana I w 1340 r. Księstwo Moskiewskie przekształciło się w

Wielkie Księstwo Moskiewskie i jako pierwsze, podjęło walkę z dominacją mongolską.

Walkę tę kontynuował jego wnuk Dymitr, któremu udało się zebrać pod swym dowództwem

wojska wszystkich księstw ruskich. Poczym odmówił zapłacenia trybutu lennego chanowi

Złotej Ordy, Mamajowi, prowokując w ten sposób karną wyprawę Tatarów na Moskwę.

Armia ruska zastąpił im drogę i w 1380 r. doszło do wielkiej bitwy na Kulikowym Polu nad

Donem. Wojska Dymitra odniosły walne zwycięstwo nad czambułami Mamaja, była to w

ogóle jedna z największych bitew rozegranych w średniowiecznej Europie.

Zwycięstwo na Kulikowym Polu miało wielki wpływ na późniejszą integrację ziem ruskich i

zmianę układu politycznego w Europie wschodniej. Natomiast bezpośrednio klęska Tatarów

spowodowała przejęcie władzy w tatarskiej Złotej Ordzie przez nowego wielkiego chana

Tochtamysza. Nie zamierzał on zrezygnować z lennych powinności Rusi i już w 1382 r.

zorganizował nową jeszcze większą wyprawę na Moskwę. Tym razem nie było woli wspólnej

walki i przy zdradzie księstw Riazania i Niżnego Nowogrodu, Tatarzy doszli do Moskwy,

grabiąc i paląc miasto oraz mordując i biorąc w jasyr ludność. Ruś z powrotem dostała się pod

jarzmo chanów tatarskich.

3. Wielkie Księstwo Moskiewskie (1340-1500)

Po ponownym zajęciu Moskwy w 1382 r. przez Tatarów Wielkie Księstwo Moskiewskie i

większość księstw ruskich znajdowały się w pełnej zależności od chanów Złotej Ordy. Starali

się oni nie dopuścić do jednoczenia się księstw ruskich, podsycali separatyzm i antagonizmu

miedzy nimi. Moskwa obciążona została największymi daninami. Mimo to utrzymała ona swą

dominację wśród innych księstw. Uznały jej supremację nawet księstwa Riazania i Niżnego

Nowogrodu, które wcześniej wsparły tatarskiego chana Tochtamysza w wyprawie na

Moskwę. Zresztą w Złotej Ordzie rozpoczęły się wówczas wojny domowe i jej nacisk na Ruś

zelżał.

Dzieło zjednoczenia kontynuował intensywnie zwłaszcza książę Iwan III Srogi, przyłączając

do swej domeny księstwa Tweru i Nowogrodu. W 1472 r. poślubił on bratanicę ostatniego

cesarza bizantyjskiego Paleologa, w związku z czym, wobec upadku Cesarstwa

Bizantyjskiego, uważał się potem za dziedzica całego Kościoła Prawosławnego. Iwan III

uniezależnił się też całkowicie od dominacji tatarskiej Złotej Ordy (1480). Przestał

mianowicie płacić podatki lenne chanowi tatarskiemu, a następnie odparł kilka jego

odwetowych wypraw. Złota Orda upadła ostatecznie w 1502 r., pobita przez krymskich

Tatarów.

Przez cały czas istnienia Księstwa Wielkomoskiewskiego panowali w nim książęta dynastii

Rurykowiczów . Byli to: Siemion Dumny (1340-1353), Iwan II Piękny (1353-1359),

Dymitr Doński (1359-1389), Wasyl I (1389-1425), Wasyl II Ślepy (1425-1462) i Iwan III

Srogi (1462-1505). Za Iwana III księstwo powiększone zostało o księstwa Jarosławskie oraz

Nowogrodzkie i stało się jednolitym państwem narodowym, została rozbudowana Moskwa,

jako stolica, a także Kreml, jako rezydencja władcy. Równocześnie państwo zaczęto nazywać

grecką nazwą Rusi: Rossija - Rosja .

4. Rosja w XVI wieku

Zbieranie ziem ruskich, wojny o dostęp do Bałtyku, rozbicie i wchłonięcie tatarskich

chanatów po Złotej Ordzie, obrona przed Tatarami krymskimi,BR> Władcy: Wasyl III (1505-

1533), wielki książę moskiewski, Iwan IV Groźny (1533-1584), od 1547 car Rosji; Fiodor I

(1584-98)

Wasyl III(1505-1533) - wielki książę moskiewski, syn Iwana III Srogiego (1462-1505).

W pierwszych dziesięcioleciach XVI w. książę moskiewski Wasyl III, kontynuując, po swym

ojcu Iwanie III Srogim, dzieło zespolenia ziem ruskich, wdał się w wojny z Litwą i Koroną

(1507-1508 i 1512-1522) i zdobył w 1510 r. Psków, a w 1514 r. Smoleńsk. W 1521 r.

przyłączył do swojej domeny Księstwo Riazańskie. Umocnił też swą władzę kosztem

bojarów, to jest wielkich feudalnych właścicieli ziemskich na Rusi. Bojarowie nadal jednak

sprawowali władzę administracyjną w kraju, ściągali daniny, zasiadali w Dumie Bojarskiej,

będącej organem doradczym wielkiego księcia, potem cara. W feudalnych strukturach

księstwa najniższą warstwę społeczną stanowiło chłopstwo pańszczyźniane, przypisane do

ziemi, będącej własnością bojarów lub księcia.

Za Wasyla III zakończona została rozbudowa Kremla, który otoczony został murem

ceglanym ze słynnymi wieżami kremlowskimi. Zaznaczyło się również ożywienie kulturalne,

piśmiennictwa, malarstwa, po okresie mongolskich zniszczeń i upadku. Wielki książę Wasyl

III zmarł w 1533 r.

Iwan IV Groźny (1533-1584) - od 1547 car Rosji, syn Wasyla III (1505-1533).

W 1533 r,. gdy zmarł wielki książę moskiewski Wasyl III, jego prawowity następca, syn Iwan

miał 3 lata. Władzę regencyjną sprawowała jego matka Helena Glińska wespół ze specjalnie

powołaną radą regencyjną. Przez cały okres regencji istniały w Rosji tendencje

separatystyczne, spiski i walka o wpływy i władzę pomiędzy poszczególnymi rodami

bojarskimi. W latach 1534-1537 odbyła się kolejna wojna litewsko-rosyjska, zainicjowana

przez Litwinów, którzy chcieli wykorzystać okres niepokojów w Rosji dla odzyskania

utraconych wcześniej terytoriów. Nie przyniosła ona efektów żadnej ze stron, a jedynie

pogromy i zniszczenia przygranicznych terytoriów. Po długich rokowaniach w Moskwie,

zakończona została 5-letnim rozejmem.

Osobiste rządy Iwan IV zaczął sprawować po koronacji na cara w 1547 r. W tymże roku

ożenił się z Anastazją Zachariną, z bogatego rodu bojarskiego i miał też miejsce wielki pożar

Moskwy. Już na samym początku swego panowania nowy władca rozprawił się

zdecydowanie i krwawo ze swymi bojarskimi rywalami, utwierdzając swą absolutną władzę.

Równocześnie w pierwszych 10 latach rządów Iwan IV przeprowadził w państwie szerokie,

nowoczesne reformy w administracji, finansach, wojsku (m.in. powołanie najemnych

formacji strzelców), sądownictwie (nowy zbiór praw) i w Kościele prawosławnym. Ich

głównym celem była likwidacja rozdrobnienia dzielnicowego i centralizacja państwa. W

zarządzaniu pomocne były carowi Rada Wybrana, złożona ze szlachty bojarskiej oraz Sobór

Ziemski, zwoływany co roku w sprawach nowych ustaw, poboru podatków, wojny i pokoju.

Wzrosły znacznie liczebność i znaczenie stanu szlacheckiego.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: