Skrypt z teorii elit politycznych.doc

2 | Strona

Skrypt z Teorii Elit Politycznych

1.                 Elitaryzm a elityzm

Elityzm

·         T. Bottomore : termin odnosi się do postaw społecznych, politycznych, kulturalnych, nie do grupy społecznej

·         Używany pejoratywnie w latach 60. przez ruchy radykalne

·         G. Parry: podejście do zrozumienia polityki i historii, w którym utrzymuje się, iż społeczeństwa zdominowane są przez mniejszości (elity), które koncentrują w swoich rękach władzę i możliwości decyzyjne

·         W. Wesołowski: elita, grupa rządząca, istnieje realnie i jest najważniejsze w procesie zarządzania sprawami publicznymi

·         Czasem postrzegane jedynie jako przeciwieństwo pluralizmu

Elitaryzm:

·         W. Wesołowski: postawa elitarystyczna to akceptowanie dwu twierdzeń, że istnieje grupa osób o szczególnie wysokich politycznych kwalifikacjach, talentach i że to ona powinna rządzić

2. Wąskie i szerokie rozumienie pojęcia „elita polityczna”

Wąskie – elita władzy:

·         Odnosi się do niewielkiej grupy najwyższych przywódców

·         Ograniczona do władzy państwowej

·         Część elity politycznej, która dysponuje władzą polityczną

·         W. Wesołowski: bezpośredni wpływają na proces podejmowania decyzji lub w nim uczestniczą (w tym można jeszcze wyróżnić elitę wpływu i elitę decyzji)

Szerokie – elita polityczna:

·         Obejmuje nie tylko tych na szczycie, ale także na niższych szczeblach, którzy zajmują ważne pozycje, pełnią wpływowe role, wykonują istotne funkcje jak np. aktywiści partyjni, przywódcy władz lokalnych

·         Krąg osób, które najbardziej aktywnie i znacząco określają sposób realizacji interesów danej grupy społecznej

·         W. Wesołowski: uczestniczą w podejmowaniu państwowych decyzji, znajdują się w organach i chociaż pośrednio mają wpływ na rząd lub parlament

3.                 Definicja elity

·         M. Żmigrodzki: Wyodrębniona, niekoniecznie w sposób sformalizowany, grupa przywódcza, stanowiąca wzór dla reszty społeczeństwa, kierująca jego życiem i określająca lub przynajmniej wpływająca na kierunek jego rozwoju; może być usytuowana w różnych segmentach struktury społecznej i niekoniecznie w oficjalnym establishmencie; szczególne znaczenie ma elita polityczna i kulturalna

·         Eligere: dokonywać wyboru elita to wybrańcy spośród grupy ludzi

·         D.G. MacRae: idea jest prosta, ale niełatwa do zdefiniowania

·         Wybrana grupa ludzi, śmietanka społeczności,

·         Termin używany do określania wyraźnie potężnej grupy ludzi, skutecznej, wykwalifikowanej, uprzywilejowanej, lepszej

·         2 kierunki definiowania:

1.      Wskazanie na osoby najlepsze w danej dziedzinie (ekonomiczne, sportowe, naukowe, artystyczne) np. V. Pareto

2.      Utożsamianie elity ze zjawiskiem władzy politycznej (elita władzy, rządząca, polityczna)

·         Bauman:

1.      Potocznie: zespół jednostek wyróżniających się z otoczenia pod względem uznanym w danej zbiorowości za wartościowy, ceniony; pejoratywnie: odgradzające się od ogółu w poczuciu faktycznej lub domniemanej wyższości

2.      Socjologicznie: zespół ludzi posiadających autorytet, najbardziej wpływowa, z najwyższymi kwalifikacjami i możliwością ich wykorzystania (czyli spełnia kryteria prestiżu, kwalifikacji i władzy)

3.      Większość definicji uwzględnia te trzy kryteria jako obowiązkowe. Czasem dodają jeszcze stabilność, genezę, przywództwo, liczebność (niewielka), ekskluzywność (niedostępność dla mas), posiadanie dóbr specjalnie cenionych w społeczności, dominację i wyższość

4 Definicje elity politycznej – Bottomore, Sartori, Lasswell, Barton, Gunther, Higley

Ogólna słownikowa Marshalla i Scotta:

4.      Niewielka grupa ludzi, która rządzi czyli inicjuje lub wetuje decyzje kto, kiedy, jak i co dostaje. Może być otwarta dla każdego (lekarze w szpitalu) lub zamknięta (poprzez urodzenie lub majątek); może być tymczasowa (elity rządowe podczas kadencji) lub długotrwała; może też mieć monopol na władzę lub dzielić ją z innymi

  Bottomore:

Ci, którzy zajmują kierownicze stanowiska polityczne, szerzej: mogą wywierać wpływ na decyzje polityczne, i której członkowstwo podlega z czasem zmianom zwykle przez rekrutację członków z niższych warstw społecznych, inkorporację nowych grup społecznych lub całkowitą wymianą na inną elitę drogą rewolucji

  Sartori:

·         Konkretna mniejszość mająca kontrolująca większość wyodrębniana na podstawie kryteriów:

o       Władzy: władzę ma ten, kto jest na szczycie

o       Zasług usprawiedliwiających władzę: na szczycie są ci, którzy na to zasłużyli

        Lasswell:

·         Członkowie grupy funkcjonalnej, organizacji społecznej czy społeczeństwa, którzy sprawują najwięcej władzy, jest wewnętrznie podzielona na kadrę, z której rekrutuje się jądro – mała grupa naczelnych liderów

Burton, Gunther, Higley:

·         Definicja zawarta w pracy zbiorowej:

o       Mogą regularnie i znacząco wpływać na rezultaty polityczne, istotne dla narodu i państwa, dzięki swoim pozycjom w potężnych organizacjach. Podstawowo decydenci w największych i posiadających największe zasoby organizacjach i ruchach w społeczeństwie: politycznych, rządowych, gospodarczych, militarnych, zawodowych, medialnych i kulturalnych

o       Osoby, które indywidualnie, regularnie i realnie mają władzę i mogą wpływać na rezultaty organizacyjne. Władza to zdolność przedstawiania ofert i gróźb. Nie możemy jej zmierzyć, więc zakładamy, że mieści się w najwyższych szczeblach organizacji tylko organizacja może tworzyć elity

5.     Kryteria wyróżniania elity politycznej

              Do podstawowych metod wyodrębniania elity politycznej należą:

·         Metoda pozycyjna – elitę polityczną tworzą osoby zajmujące strategiczne pozycje w państwie (prezydent, premier, pozostali członkowie rządu, parlamentarzyści itp.)

·         Metoda refutacyjna – elitę polityczną tworzą osoby, które w mniemaniu opinii publicznej mają istotny wpływ na decyzje państwowe (przedstawiciele elity kulturalnej i naukowej, członkowie rodzin osób zajmujących najwyższe stanowiska, etc.)

·         Metoda decyzyjna – elitę polityczną tworzą osoby rzeczywiście podejmujące decyzje, bądź mające na nie istotny wpływ;

Elity polityczne możemy też wyróżnić ze względu na ujęcie stratyfikacyjne (wywodzące się z koncepcji V. Pareta) raz ujęcie instytucjonalne (jego utworzenie przypisuje się M. Weberowi).

·         Ujęcie stratyfikacyjne – charakteryzuje elitę poprzez cechy jej położenia społecznego (władza, bogactwo, społeczny prestiż), wewnętrzne więzi (więzy towarzyskie, wspólnota interesów), wspólne treści świadomości (poczucie przynależności do elity). W tym ujęciu elita jest grupą wyizolowaną i zintegrowaną.

·         Ujęcie instytucjonalne – centralnym punktem zainteresowania są tutaj instytucje władzy  i organizacje polityczne. Wg Webera, warstwa zawodowych polityków pojawiła się dopiero w nowoczesnym, scentralizowanym państwie;

Satori określał elitę jako grupę kontrolującą większość. Była ona wyodrębniana na podstawie  dwóch kryteriów:

kryterium altymetryczne (władzy) – zakłada, że władzę ma ten, kto jest na szczycie; kryterium to ma walor sprawdzalności nie tylko w społeczeństwach zhierarchizowanych, ale w stratarchiach, tj. w takich konfiguracjach, w których władza, w podobieństwie do ściętej i niesymetrycznej piramidy, nie ma wierzchołka, z tą różnicą, że stratokracja jest rozdzielona między różne szczyty;

kryterium zasług – zakłada, że władzę sprawuje ten, kto na nią zasługuje;

Karl Mannheim uznał, że w historii  wystąpiły trzy podstawowe kryteria selekcji elit:

·         kryterium krwi – wykorzystywane przez społeczeństwa arystokratyczne;

·         kryterium własności – Cechujące społeczeństwo burżuazyjne;

·         kryterium osiągnięć – łączące się z dwoma poprzednimi w okresach poprzedzających współczesną Mannheimowi demokrację;

Harold Lasswell uznał, że stosunek do władzy stanowi podstawowe kryterium podziału społeczeństw na trzy klasy:

·         klasę panującą – na którą składają się rządzący i w których interesie władza jest sprawowana;

·         klasę zależną – czyli subelitę;

·         klasę poddaną – będącą przedmiotem decyzji władczych;

W. A. Welsh wyróżnił następujące cechy elit:

cechy demograficzne – wiek, pochodzenie narodowościowe, pochodzenie społeczne, natura, zakres uczestnictwa politycznego rodziny, formalne wykształcenie, rodzaj specjalistycznego wykształcenia;

cechy karier politycznych – formalna pozycja w elicie władzy, doświadczenie polityczne itp.;

orientacja na wartości i zadania

    6. Elita polityczna, elita wpływu, klasa polityczna, elita władzy, elita decyzji – relacje

              Termin  „elita” został wprowadzony do nauk politycznych przez V. Pareto. Twierdził on, że elita jest tworzona przez ludzi o najwyższych zdolnościach w danej dziedzinie aktywności. Strukturę społeczną wg Pareta tworzą trzy elementy: elity rządzące, elity nierządzącą i masy. Pareto twierdził, że w elicie rządzącej powinni znajdować się ludzie wybijający się w polityce dzięki swym niezwykłym zdolnościom. Rzeczywistość jest jednak inna, ponieważ z czasem przebijają się do niej jednostki mierne. Narusza to stan równowagi społecznej, który może zostać przywrócony albo przez kooptację wybitnych jednostek z mas do elity rządzącej, albo przez rewolucję, czyli obalenie starej elity rządzącej.

              G. Mosca rozszerzył pojęcie elity i analizowaną przez siebie warstwę nazwał klasą polityczną. Mosca akcentował istnienie i znaczenie klasy pośredniej między klasą polityczną a masami. Wg. Moski jedność i koherentność klasy rządzącej były zabezpieczone poprzez istnienie wspólnego interesu rządzących oraz modelu organizacyjnego mniejszości rządzącej. Model ten implikuje podział zadań między członków elity, strukturę hierarchii funkcjonariuszy państwowych, sposób wydawania i egzekwowania decyzji. Rządząca mniejszość sprawuje nad masami kontrolę, dzięki istniejącemu systemowi władzy, w ramach którego odbywa się proces rekrutacji nowych członków elity. Mosca był zdania, że bez form organizacji i bez formuły politycznej formowanie się elit i ich reprodukcja są narażone na niepowodzenie.

              Klasa polityczna to jedna z podstawowych struktur systemu politycznego. Można wyróżnić w niej dwie zasadnicze warstwy:

elita polityczna – szeroko rozumiana, skupiona na zorganizowanych i zinstytucjonalizowanych instytucjach, takich jak partie polityczne, związki zawodowe czy też inne organizacje polityczne;

elita administracyjna – określana jako rządzący establishment, podejmujący bezpośrednio decyzje polityczne i odpowiedzialny za ich realizację; w tym ujęciu klasa polityczna jest ujęciem szerszym od elity politycznej;

Klasa polityczna składa się z wielu elit (warstw), często istnie się między sobą różniących. Ich wzajemne powiązania, sposób podejmowania decyzji, strategia rozwiązywania problemów, a przede wszystkim zachowania oraz wzajemne oddziaływania członków elit tworzących daną klasę polityczną są podstawowymi czynnikami determinującymi proces powstawania elit politycznych.

              Swoją koncepcję elity przedstawił również Mills. Doszedł do wniosku, że władza w USA należy do elity rządzącej, czyli zwartej kliki wielkich bogaczy, bossów korporacji, dowódców armii i wąskiej grupy czołowych polityków. Mills stwierdził, że wykształciły się trzy typy elit, kontrolujące obszar ekonomiczny, polityczny i wojskowy. Zwrócił uwagę na zadziwiającą zgodność w społeczeństwie amerykańskim władzy ekonomicznej, politycznej i wojskowej, zarówno w sferze podejmowania decyzji, jak i koordynowania ich aktywności.

              R. Putnam skonstruował model społeczeństwa, ze względu na kryterium udziału obywateli w życiu politycznym.

Elita decyzji

Elita wpływu

Aktywiści polityczni

Uważnie obserwujący życie polityczne

Wyborcy

Nie uczestniczący w życiu politycznym

              Z tej struktury w kontekście pytania interesują nas dwie pozycje.

·         Elita decyzji – znajdująca się na szczycie struktury społecznej. Kryterium wyróżnienia tej grupy stanowi możliwość podejmowania decyzji politycznych na szczeblu władzy państwowej. Putnam zaliczył do niej osoby zajmujące urzędy polityczne na skutek procedur demokratycznych (prezydenci, premier...