Pierwsza polska gramatyka napisana po łacinie.doc

PIERWSZA POLSKA GRAMATYKA NAPISANA PO ŁACINIE

W dziejach ortografii polskiej Stanisław Urbańczyk wyróżnia dwa okresy:

·         do połowy XIV w.,

·         od połowy XVI w. po dziś dzień (ortografia jest ustalona, a zmiany wynikają z dostosowania pisowni do żywej mowy)

Obecny kształt polskiej ortografii jest wynikiem ośmiowiekowej dążności normalizacyjnej. Praca Jakuba Parkoszowica z Żurawicy pt. „Traktat o ortografii polskiej” (ok. 1440 r.) po raz pierwszy regulowała polski system pisowni.

Jakub Parkoszowic z Żórawic (XV w.):

·         językoznawca, profesor i rektor Akademii Krakowskiej,

·         proboszcz kościoła na Skałce ,kanonik kapituły krakowskiej

·         autor pierwszego dzieła z zakresu ortografii ok. 1440 r. (traktat poświęcony reformie ortografii, odkryty ponownie w XIX w. i opublikowany w 1830, stanowi cenny zabytek polszczyzny XV w).

TRAKTAT O ORTOGRAFII POLSKIEJ

·         zasady zapisane zostały w języku łacińskim, jedynie podsumowanie w formie polskiej:

Kto chce pisać doskonale

Język polski i też prawie

Umiej obiecad{ł)o moje,

Którem tak napisał tobie [...]

·         po wierszu pojawił się wykaz liter alfabetu oraz proponowane warianty pisowni;

·         traktat został poprzedzony anonimową przedmową (był to wyraz świadomej walki o równouprawnienie języka narodowego z łaciną), w przedmowie po raz pierwszy w polszczyźnie pojawia się pojęcie błędu językowego;

·         propozycje ortograficzne (np. odrębne kształty liter na oznaczenie spółgłosek miękkich i twardych) nie zostały wprowadzone ze względu na znaczne odstępstwa od przyjętej praktyki oraz nieprzejrzystość i zawiłość proponowanych zasad;

·         system ortograficzny Parkoszowica nie przyjął się w praktyce, a jego koncepcje teoretyczne nie znalazły kontynuatorów (druga znana rozprawa z zakresu ortografii polskiej ukazała się dopiero na początku XVI w.);

·         gł. cel: przystosowanie alfabetu łacińskiego do oznaczania w piśmie głosek polskiego jęz.;

·         sam traktat nie ma tytułu,

·         zachował się w kopii wykonanej w latach 1460-1470 przez skryptora o nazwisku Warzykowski (rękopis Biblioteki Jagiellońskiej, sygn. 1961);

·         najwięcej miejsca zajmuje ustalenie dostatecznej liczby odrębnych liter alfabetu dla głosek występujących w języku polskim;

·         autor odróżnia graficznie spółgłoski miękkie od twardych oraz samogłoski długie od krótkich;

·         fonetyka samogłosek: iloczas był żywą kategorią fonologiczną jeszcze w połowie wieku XV, opozycja samogłoska długa:samogłoska krótka różnicowała znaczenia wyrazów (wszystkie samogłoski wymawiają się długo lub wyraźnie krótko i powstają różne znaczenia) np.długie samogłoski zapisywane: „aa”, „ee” itd.;

·         polskim spółgłoskom miały odpowiadać dwie lub nawet trzy litery, np: „ch”, „dz”, „ff” itd. ;

·         odróżnienie głosek twardych od miękkich powinno się opierać na stosowaniu nowych znaków graficznych, np: „b” twarde miało mieć kwadratowy brzuszek;

·         Parkoszowic nie wprowadził znaków diakrytycznych pozostawiając tylko wcześniejsze „y” oraz „i”;

·         zasób łacińskich liter odpowiadających samogłoskom powiększył o znak „Ø” (jednak niektóre wyrazy można pisać inaczej, np: zamiast „ranka” = „ręka”).