Rozdział 1
Pojęcie, przedmiot i proces diagnozowania.
Diagnozowanie:
- to czynność poznawcza obejmująca integrowanie informacji, podejmowanie decyzji, rozwiązywanie problemów, wykorzystani wiedzy i doświadczenia, wnioskowanie i uzasadnianie
- to sytuacja społeczna (i tutaj wchodzi w grę kwestia zniekształceń obrazu osób badanych)
- to sytuacja komunikacyjna (główna aktywność to komunikowanie werbalne i pozawerbalne)
- to złożony proces rozwiązywania problemów i przetwarzania danych
- to działanie przygotowawcze i staje się podstawą interwencji (komplementarność diagnozy i terapii)
Komunikowanie wyników działań diagnostycznych:
- często przybiera formę pisemnego raportu
- pełni funkcje: wyjaśniającą, legitymizującą, perswazyjną lub rozwijającą
Cel diagnozowania:
- określenie aktualnego poziomu funkcjonowania jednostki i natury jej problemu
- wskazanie przyczyn problemu i konsekwencji
- weryfikowanie hipotez odnośnie istoty problemu i jego uwarunkowań
- prognozowanie zachowania
- tworzenie planu interwencji
- monitorowanie postępów interwencji i ocena jej efektów
Istotą procesu diagnozowania jest określenie problemu osoby badanej.
Proces ten ma charakter iteracyjny, hipotezy diagnostyczne weryfikuje się w nim cyklicznie, w pętlach „optymalizującego sprzężenia zwrotnego”.
Dwa znaczenia pojęcia diagnozy:
- proces określania stanu (aktualnego; przyszłego – prognoza; przeszłego - retrognoza)
- efekt tego procesu
DEFINICJA:
Diagnoza to rozpoznanie istoty i uwarunkowań złożonego stanu rzeczy na podstawie obserwacji jego cech (objawów) oraz znajomości ogólnych prawidłowości panujących w danej dziedzinie.
Wiedza potrzebna do wyjaśniania uzyskiwana jest w sposób pośredni – znamy objawy, a poszukujemy przyczyn, źródeł, okoliczności i uwarunkowań analizowanego zjawiska.
Podstawowe kroki procesu diagnozowania:
- rozpoznanie problemu
- identyfikacja przyczyn
- planowanie interwencji
- implementacja (wdrożenie) planu interwencji
Funkcje:
- deskryptywno-ewaluatywna (Jak jest?)
- eksplanacyjna (Dlaczego tak jest?)
- predykcyjna (Dlaczego będzie tak a nie inaczej?)
- korekcyjna (Co zrobić by uzyskać pożądany stan?) – ta funkcja podkreśla celowy charakter diagnozy
Diagnoza obejmuje także kontekst, jest holistyczna i dynamiczna, poszukuje całości i analizuje proces(y).
Trzy obszary problemowe diagnozowania:
- identyfikacji albo badania (co rzeczywiście jest?)
- decyzji (co i jak ma być zrobione?)
- działania (przybliżanie od pierwszego do drugiego)
Diagnozowanie jest I etapem określania pożądanego przyszłego stanu rzeczywistości, pozwalającym określić w jakim stopniu aktualny stan się od niego odchyla. Jest to proces AKTYWNEGO poszukiwania i przetwarzania danych potrzebnych do podjęcia decyzji o działaniach, które zmienia aktualny stan. Jest inicjowany przez dyskomfort jednostki albo dyskomfort jej społecznego otoczenia.
Diagnozowanie jest też modelowaniem – modelowaniem osobowości osoby badanej i jej środowiska w umyśle diagnosty.
Rodzaje diagnoz:
A. Frączek:
- formalna – ma charakter konkretny i dotyczy opisu zachowania się osoby badanej podczas diagnozowania
- interpretacyjna – określa znaczenie otrzymanego zestawu danych (faktów) z pkt. widzenia np. problemu z jakim przyszedł klient, częstsza w praktyce
Aspekty diagnozy (tzw. diagnozy cząstkowe):
S. Ziemski
- klasyfikacyjna (typologiczna; co to jest?)
- genetyczna (skąd się to wzięło?)
- funkcjonalna (celu; po co to jest?)
- fazy rozwoju (na jakim etapie to jest?)
- prognostyczna (jak będzie?)
- różnicowa (nozologiczna) – pozwala odróżniać osoby z zaburzeniami od osób zdrowych (I-stopnia) oraz rozróżniać osoby chore ze względu na rodzaj zaburzenia ( II-stopnia)
Negatywne skutki diagnozy nozologicznej:
- reifikacja (uważanie czegoś za rzecz) obiektu
- dostrzeganie choroby a nie osoby
- etykietowanie
- pozorne wyjaśnienie, samospełniające się proroctwo
- zachowanie diagnosty i osoby badanej może stać się zgodne z zasadą Rumpelstilzchena (sic!) a jest to zjawisko magicznej wiary w wartość słowa użytego w sformułowaniu diagnozy klasyfikacyjnej
- przeniesienie odpowiedzialności na formułującego diagnozę i poczucie zwolnienia ze współpracy ze strony osoby badanej
Klasyfikacyjna - polega na poszukiwaniu wzorca wiążącego obserwowane objawy
-Genetyczna (kauzalna) – koncentruje się na pochodzeniu aktualnego stanu a diagnozowanie jest wykrywaniem i identyfikowaniem łańcuchów specyficznych czynników przyczynowych ulokowanych w przeszłości
-Prognostyczna – jest jej swoistym przeciwieństwem genetycznej; poszukuje tych stanów w przyszłości które daje się wprost wyprowadzić ze stanu aktualnego (takie przewidywanie może zakładać albo zmianę albo brak zmiany działania czynników kontekstowych [-> ekstrapolacja – tendencje które miały miejsce w przeszłości będą występowały także w przyszłości])
- Funkcjonalna – poszukujemy sensu wyodrębnionych elementów ze względu na całość z jakiej pochodzą i funkcje jakie w niej pełnią, oraz jej zmian pod wpływem działania całości
- Rozwojowa (fazy; rozwoju) – koncentruje się na poszukiwaniu odchyleń od obrazu typowego dla danej fazy rozwoju albo na identyfikowaniu fazy, w jakiej jednostka się znajduje; jej celem powinny być nie tylko deficyty rozwojowe, ale także obszary rozwoju, w których jednostka jest zaawansowana i właściwości psychiczne oraz elementy środowiska mające pozytywne znaczenie dla jednostki (d. pozytywna)
Model CPSS (Contex, Phase, Stage and Style) – stawia pytanie także o kulturowe, społeczne, towarzyskie i rodzinne konteksty, w których funkcjonuje jednostka, bo SA one jednym ze źródeł znaczeń jakie nadaje ona swoim działaniom w otoczeniu; bierze pod uwagę zaangażowanie, poziom wiedzy, styl funkcjonowania, podkreśla bardziej rolę zapobiegania kryzysom i wspomaganie rozwoju niż usuwanie już istniejącej dysfunkcji
-Interakcyjna (psychospołeczna) – to proces uzgadniania zarówno definicji problemu pacjenta jak i sposobów jego rozwiązywania miedzy psychologiem a osobą badaną lub jej najbliższym otoczeniem; stawia na współdziałanie w procesie zmian dzięki udziałowi pacjenta w diagnozie
-Protodiagnoza – rozpoznanie problemu jednostki przez jej najbliższe otoczenie i podjęcie działań zmierzających do tego by jednostka zgłosiła się po profesjonalną pomoc; diagnoza społeczna; wstępna; efekt działania mechanizmu kontroli społecznej
Thorne – podział ze względu na metakategorie, do których diagnosta może się odwołać:
- kliniczna diagnoza procesu – opis stopniowego rozwijania się np. choroby; progu dezintegracji; dynamiki patologii, zwraca uwagę na konieczność poszukiwania mechanizmu stabilizującego patologiczne przystosowanie; diagnosta stara się zrozumieć jakie czynniki doprowadziły do szukania profesjonalnej pomocy (= przekroczenia progu dezintegracji) oraz jakie dotychczas klienta od tego powstrzymywały.
- koncepcja psychologii zintegrowanej – podstawowa potrzebą ludzi jest utrzymywanie najwyższego stopnia integracji, podstawy poczucia tożsamości
- diagnozowanie integracji – na podstawie oceny stopnia scalenia i wewnętrznego powiązania życia psychicznego, jego złożoności organizacyjnej
- diagnoza zarządzania życiem- poszukiwanie czegoś na kształt pojęcia sensu życia; struktury zadań indywidualnych, generalnego celu lub wartości do jakiej się jednostka odwołuje
Diagnoza psychologiczna często omawiana jest w opozycji do tzw. medycznego modelu diagnozy – obejmuje on symptomy, dysfunkcje, przewidywany przebieg i prognozę choroby
Testowanie:
- jako jedna z metod zbierania danych w procesie diagnozy
- zorientowane jest na pomiar (diagnozowanie – na problemie)
- to obiektywny i wystandaryzowany pomiar próbki zachowania nastawiony na poszukiwanie indywidualnych różnic między ludźmi
- czasem test może być wykorzystany przez diagnostę do zainicjowania takich zachowań u osoby badanej które mogą dostarczyć potrzebnych info i wtedy to już diagnozowanie a nie testowanie jako takie
Model diagnozowania Paluchowskiego
Etapy procesu diagnozowania:
- etap prediagnostyczny – obejmuje wszystko to co wyprzedza w czasie właściwe diagnozowanie i z czym badany i badający wchodzą w interakcję; kontakt ma charakter niesymetryczny; działania mają charakter planowy; relacja ma charakter formalny; pkt. wyjścia działań jest zasada dobroczynności względem klienta realizowana we wzajemnym zaufaniu, kontrakt psychologiczny
- etap badania diagnostycznego – identyfikacji; interakcji, w której liczy się komunikowanie (osoby badanej) i odbiór oraz decydowanie o użyteczności informacji (przez diagnostę; użyteczność diagnostyczna, warunkowa, informacyjna); analiza problemu, poszukiwanie objawów psychopatologii -> Orientacja patogenetyczna – diagnoza powinna koncentrować się na poszukiwaniu przyczyn zaburzeń (Sęk, 2005),
Patogenetyczny model zaburzeń:
* czynniki chorobotwórcze
* predyspozycje podmiotowe
* czynniki środowiskowe
* czynniki ryzyka
Orientacja salutogenetyczna (A. Antonovsky) – komplementarna...
psychUW