Minor forest products- uboczne surowce( produkty leśne) termin o małym znaczeniu na świecie Special forest products- specjalne surowce/produkty leśne Non wood forest benefis- niedrzewne korzyści leśne – najczęściej używany termin Non wood goods and serwices- niedrzewne surowce produkty i korzyści Non wood forest products (non timber forest products) – niedrzewne leśne surowce I produkty – najczęściej stosowane (nie obejmuje wogóle produktów drzewnych) Leśne surowce niedrzewne to dobra biologicznego pochodzenia inne niż drewno pochodzące z lasu innych terenów zadrzewionych oraz drzew rosnących poza lasami ( def. FAO) FOGS- nauka, która zaistnieje w przyszłości (forest goods and serwices) uboczne użytkowanie lasu użytkowanie leśnych surowców pochodzenia roślinnego (żywica, kora, cetyna)
Klasyfikacja leśnych użytków niedrzewnych wg Fantomme’a
1.Korzyści- a) wartości kulturowe (folklor, religia, tradycje ludowe nieodłącznie związane z lasem) b) wartości krajobrazowe, ozdobne, rekreacyjne, c) funkcje środowiskowe (wodochronne glebochronne itd.) 2. Surowce i produkty a) ozdobne (choinki stroisz) b) spożywcze (zioła, grzyby) c) materiały włókniste używane w konstrukcjach i przemyśle d) surowce do dalszego przerobu (produkcja żywicy itd.)
Użytkowanie na świecie – analiza dostępnych literaturze danych dotyczących użytkowania leśnych surowców niedrzewnych nie pozwala na miarodajne porównanie. Większość krajów nie dysponuje informacjami na ogólnokrajowym poziomie. Niedrzewne korzyści i surowce leśne obejmują wiele dziedzin. Wielkość i wartość i niektórych elementów użytkowania nie dotyczy jedynie „komponentu leśnego”.
COST- kooperacja w dziedzinie badań naukowo technicznych COST Action E-30 w ramach akcji przeprowadzono badania mające na celu uzyskanie informacji o użytkowaniu ubocznym w poszczególnych krajach. I etap- stworzenie listy kryteriów opisujących znaczenie poszczególnych surowców, produktów oraz korzyści w poszczególnych krajach: - surowce(korzyści które mają znaczenie historyczne bądź tradycyjne, - dobra których znaczenie maleje, - surowce modne, - surowce dominujące, - surowce eksportowe, - korzyści „pozasurowcowe” (serwices), - zasady udostępniania lasu, - głowne problemy związane z ubocznym użytkowaniem lasu. II etap- opracowanie zestawów wskaźników identyfikujących dla poszczególnych produktów: - aktualne znaczenie gospodarcze, - znaczenie rynkowe(korzyści finansowe), - generowanie konfliktów interesów określonych grup, - istotność z punktu widzenia tworzenia miejsc pracy, - zasady udostępniania zasobów (na własne potrzeby, do celów komercyjnych).
Użytkowanie w Europie 1.Austria: żywica, ściółka na pasze, duże znaczenie: edukacja leśna, zioła(cis), funkcje ochronne (dane szacunkowe) korzyści (serwices) są istotniejsze od produktów 2.Bułgaria: żywica, grzyby, zioła(kwiat lipy), główny produkt: zasoby runa leśnego ważne: lasy ochronne, wypas na terenach leśnych, łowiectwo. 3.Finlandia: jagody, grzyby, produkty na leki , kosmetyki, turystyka przyrodnicza i łowiectwo. 4. Chorwacja: materiały włókniste, wypas, rekreacja, miód i trufle. 5.Irlandia: brak tradycji, znaczenie ma zbiór listowia, materiały dekoracyjne, rekreacja, turystyka. 6.Dania: choinki, rekreacja, turystyka i edukacja. 7.Włochy: trufle, korek (wzrost), kasztany (spadek), grzyby orzechy laskowe i piniowe, turystyka edukacja, ochrona przyrody. 8.Litwa grzyby (wzrost), zioła, owoce, żywica (spadek), turystyka. łowiectwo, problemy brak koordynacji. 9.Węgry: węgiel dzrewny, rośliny lecznicze(wzrost), miód(wzrost), choinki, rośliny ozdobne, grzyby, turystyka. Dostęp- na własne potrzeby dozwolone komercyjny- ograniczony. 10.Norwegia: jagody, mchy, porosty, grzyby, łowiectwo, wędkarstwo, orzechy, kora brzozowa, malina moroszka. Dostep; wolny( poza obszarami chronionymi) brak zintegrowanego rynku surowców. 11.Rumunia; wiklina (spadek), grzyby, zioła, choinki, łowiectwo, wędkarstwo, turystyka i rekreacja, dostęp - wolny do lasów państwowych. 12.Wielka Brytania: polowania, rośliny jadalne i lecznicze, mech, pochówek w lesie, turystyka, dostęp- lasy państwowe tylko dla pieszych wolny, małe zapotrzebowanie na produkty ubocznego użytkowania lasu.
Polityka promocji trwałego użytkowania NWFPs - Zarządzanie zasobami NWFP:- badania botaniczne, - technika pozyskiwania, - problem wolnego dostępu, - gatunki rzadkie nie powinny być przedmiotem promocji. → badania zasobów w aspekcie biologicznym i socjoekonomicznym powinny być podstawą komercyjnego użytkowania: - zabiegi hodowlane skierowane na promocję określonych gatunków dostarczających NWFP, - udomowienie-uprawy i plantacje gatunków dostarczających NWFP.
Polityka dotycząca przetwarzania, marketingu i handlu: sukces komercyjny NWFP zależy niewątpliwie od polityki rządu: - wspomaganie tworzenia małych przedsiębiorstw, rozwój technologii i jej dostępność, - programy szkoleniowe, - promocja eksportu. Informacje o zasobach: cele inwentaryzacji: które zasoby mają znaczenie komercyjne.
Są różne typy szacowania w różnych krajach np.: - właściwa analiza zasobów(szczegółowa), - pojawienie się surowców na rynku.
Konsekwencje wykorzystania informacji o zasobach. Poziom: a)lokalny( wykazanie istnienia zasobów), b) krajowy (np. czy inwestować w przemysł przetwórczy), c) międzynarodowy (globalny- informacja o gatunkach zagrożonych).
Inwentaryzacja na potrzeby rozpoznania jednego gatunku: - konsekwencje użytkowania, - możliwości produkcyjne, - produktywność terenu, - limit użytkowania, - miejsca występowania, - badania naukowe na rolą w tradycji.
Inwentaryzacja przy okazji posiadania innych danych np. mając informacje o dst-nie możemy uzyskać informacje o surowcach niedrzewnych np.: żywicy nasionach.
Metody dotyczące specjalnej inwentaryzacji np.: grzybów jadalnych (sezonowość występowania itd.) – w partii dst załogo pow. próbne 3x0,5 na każdej 6 stałych pow. próbnych. Oznaczenie i opisywanie grzybów jeden raz w tygodniu – powierzchnia próbna była za mała wiec zaniechano.
Porównanie zasobności leśnych surowców niedrzewnych Polski i krajów europy jest problemem bardzo złożonym; - istnieją poważne rozbieżności w samym nazewnictwie, i w obszarze zainteresowania dotyczący leśnych surowców w poszczególnych krajach, - baza danych jest nie wystarczająca, - w wielu wypadkach nie istnieją lub są dopiero tworzone konkretne zasady użytkowania ubocznego lasu.
Główne kierunki badawcze W ostatnich kilkudziesięciu latach obserwuje się dynamiczny rozwój badań naukowych w zakresie UUL w wielu instytucjach badawczych na całym świecie.
IUFRO- specjalności – właściwości i użytkowanie surowców, produktów i półproduktów z lasów tropikalnych, - otrzymywanie związków chemicznych z liści, kory, owoców, olejków i wydzielin; - produkcja energii z surowców, - użytkowanie bambusa, - obrót i marketing w UUL, - użytkowanie leśnych produktów jadalnych i leczniczych.
Problemy badawcze – terminologia, - gromadzenie danych dotyczących NWFP&S i ich porównywalność, - metody inwentaryzacji zasobów leśnych, - badania jakości surowców leśnych, - badanie wpływu użytkowania lasu na środowisko przyrodnicze, - opracowanie i weryfikacja zasad użytkowania lasu w trwale zrównoważonej gospodarce leśnej, - udostępnianie i rekreacyjne zagospodarowanie lasu, - analiza rynku leśnych surowców niedrzewnych, - znaczenie użytkowania leśnych surowców niedrzewnych dla rozwoju regionalnego.
COST ACTION E-30 badania realizowane w okresie powojennym na WL i IBL
Cel: obniżenie nakładu pracy i kosztów oraz ustalenie zasad, metod zbioru, próby: - rozpoznanie baz surowcowych owoców i grzybów leśnych, - konfiguracja potencjału produkcyjnego z rejestrem płodów, - ustalenie prawidłowości rządzących urodzajem owoców i grzybów, - badania składu chemicznego surowców leśnych, zmienność w zależności od wybranych czynników.
Badania realizowane w katedrze użytkowania lasu
- wybrane właściwości cetyny i igliwia drzew leśnych, - badania wybranych właściwości cetyny i igliwia świerka pospolitego( porównanie olejków eterycznych w cetynie z różnych części korony), - badania nad jakością żywicy sosnowej, - badania nad naturalnymi stymulatorami wycieku żywicy sosnowej, - badania nad jagodziskami borówki czernicy, - założenia i zasady zasad użytkowania lasu.
Sposób w jaki realizowane jest użytkowanie zasobów leśnych zasobów niedrzewnych ma decydujący wpływ na trwałość bazy surowcowej. Zasady trwałego użytkowania lasu są ważnym i skutecznym instrumentem ochrony zasobów leśnych w tym zwłaszcza leśnych surowców ubocznych.
Strategia ochrony i użytkowania zasobów leśnych i surowców niedrzewnych. Zadania badawcze: - synteza danych dotyczących inwentaryzacji zasobów leśnych użytków ubocznych, - analiza rynku, - badania wpływu UUL na środowisko przyrodnicze, - stworzenie mechanizmów zapewniających ochroną surowców. Założenia metodyczne: - opracowanie bazy danych dotyczących wielkości, struktury, rozmieszczenia i charakteru baz surowcowych, - opracowanie prognoz zmian zasobów surowców leśnych.
UŻYTKOWANIE LASU
W zakresie hierarchii celów wielofunkcyjnego leśnictwa, powinno realizować cele hodowli i urządzenia lasu oraz ochrony lasu
W zakresie umiejętności czerpania bezpośrednich i pośrednich korzyści z wszystkich funkcji lasu – pełnić rolę wiodącą
W zakresie samorealizacji człowieka i społeczeństw – stymulować rozwój i opisywać ograniczenia
podważenie możliwości spełnienia przez praktykę leśną zobowiązań wobec przyszłych generacji, nałożonych na obecne pokolenia
nierozwiązywalna trudność w antycypacji oczekiwań przyszłych generacji co do stanu, wyglądu i zróżnicowania przyszłych lasów
Użytkowanie lasu jest działalnością twórczą, jeśli jest uzupełnione oceną skutków środowiskowych i podjętymi działaniami zapobiegawczymi, ułatwiającymi określenie i ocenę spełnionych wymagań
Odniesienia do sytuacji sektora leśno-drzewnego
Połowa lat 90-tych ubiegłego stulecia w Polsce to intensywny okres przebudowy systemu gospodarczego
Oraz konieczność utrzymania zwartej organizacji jaką tworzyły Lasy Państwowe.
Leśnictwo i przemysł drzewny są strategicznymi elementami rozwoju Państwa i wszelkie rozstrzygnięcia muszą wpisywać się w strategię zrównoważonego rozwoju naszego kraju
Teoretyczne użytkowanie lasu
Zmiany w zasobach leśnych powodowane pozyskaniem surowców.
Każda nasza wizyta w lesie powoduje szkody w środowisku naturalnym. Zachodzące odszkodowania mogą mieć różną dynamikę. B – zaprzestajemy użytkowania lasu (nie wycinamy drzew) potem próbujemy odbudować to co było między A i B. Użytkowanie zajmuje się tym co dzieję się pomiędzy A i B, dalej działają inne dziedziny np. hodowla. Użytkowanie powoduje uszkodzenia w ekosystemie. D – gdy popełniamy jakiś błąd, klęski np. od zanieczyszczeń. Jeżeli nie popełniliśmy błędu to może być: F – odbudowa ekosystemu (poziom funkcji jakie pełnił las w punkcie A jest wyższy niż w punkcie F np. na siedliskach LMśw sadzimy So. E – dokonujemy pewnych zmian , ale nadal jesteśmy poniżej punktu wyjścia (A). C – otrzymujemy punkt A np. po 100 latach mamy równie dobrą. Zachowana została trwałość i ciągłość użytkowania.
Zrównoważony rozwój
– następnym pokoleniom przekazujemy stan zasobów leśnych w stopniu, który nie jest uboższy od stanu w jakim otrzymaliśmy te zasoby. Umożliwiamy przyszłym pokoleniom korzystanie ze wszystkich dóbr, jednak nie możemy dokładnie przewidzieć jakie będą potrzeby za 100 lat.
Koncepcja FSN mówi o zrównoważonym rozwoju. Dziś dąży się do tego by pozostawiać lepsze drzewostany (zgodne z siedliskiem itd.)
Konieczność poszukiwanie nowych koncepcji użytkowania:
Użytkowanie lasu wymusza na innych dziedzinach potrzeby dostosowania się:
Zrównoważone zarządzanie lasem –
1. Zasoby leśne i węgiel (użytkowanie ziemi, zapas ogólny, średnia zasobność, struktura wieku i wiązanie węgla)
2. funkcje produkcyjne ( bilans pomiędzy przyrostem a pozyskaniem, powierzchnia lasów gosp. I uboczne użytkowanie lasu)
3. funkcje socjo-ekonomiczne ( znaczenie sektora leśnego, zatrudnienie, i funkcje rekreacyjne)
4 różnorodność biologiczna (gatunki zagrożone, odnowienie naturalne, zasoby genów, lasy pólnaturalne, ochrona ścisła lasów, specjalny sposób zarządzania, lasy mieszane
5 ochronne funkcje lasów (ochrona wody i gleby)
6 zdrowie i witalność lasów (defoliacja, nawozy i zakwaszenie, powietrze, owady, wiatr, ogień, uzytkowanie).
Funkcja produkcyjna jest równoważna pozostałym (w rzeczywistości tak nie jest).
Problemy użytkowania: społeczeństwo stawia określone wymagania, różne osoby maja zapotrzebowanie n różna funkcje: elitarnie – wybrane wybranym, egalitarnie – wszystko wszystkim. Użytkowanie niektórych zasobów drzewnych może być limitowane w przyszłości. Model przyszłościowego użytkowania: część ekonomiczna, ekologiczna i socjologiczna.
Uwarunkowania rozwoju użytkowania lasu:
a) opracowanie dokumentu identyfikującego możliwości i sposoby finansowania strat spowodowanych w leśnictwie i przemyśle drzewnym adaptacją praw Wspólnoty Europejskiej
b) opracowanie dokumentu identyfikującego możliwości i sposoby otrzymywania środków na rozwój rodzimego przemysłu drzewnego oraz rozwój wszystkich form własności lasów z funduszy
c) konieczność traktowanie procesu prywatyzacji usług leśnych w całym obszarze przejściowym jako problemu, który ma wiele poziomów komplikacji i współzależnością, który nie doczekał się jeszcze podjęcia głębszych analiz
d) zagrożenia środowiskowe i reakcje społeczeństwa będą powodowały wyraźne wymuszenie na właścicielach zakładów przemysłowych…
Otwartymi kwestiami pozostają nadal:
a) jaką wartość dla państwa stanowi całość zasobów leśnych uwzględniając wszystkie funkcje, jakie pełni las
b) jakie są granice ingerencji w obszary środowiskowe
c) poprawa zrozumienia lasu i leśnictwa prze społeczeństwo
d) lepsza wymiana informacji, lepsze zdobywanie wiedzy o lesie.
Ocena ekonomiczna procesu pozyskiwania drewna ujawnia tak wiele powiązań międzysektorowych, że jest jedną z najważniejszych ocen.
Techniki i technologie geoinformacji pozwalają nie tylko na precyzyjną inwentaryzacje i opis czynników fizjograficznych środowiska leśnego dla potrzeb wielofunkcyjnego leśnictwa, ale i na zmiany sposobów zarządzania i kierowania procesami. Może to prowadzić do integrowanego zarządzania leśnictwem.
Poziomy zarządzania leśnictwem
1- stopień podstawowy zarządzania drzewostanu- niski stopień skomplikowania ale i mało korzyści dla środowiska
2 – zarządzanie leśnictwem w sposób zrównoważony
3 – skomplikowany, ale dużo dodatkowych korzyści dla środowiska i społeczeństwa
Wprowadzenie zasad użytkowania lasu do powszechnego stosowania w praktyce leśnej wymaga długiego czasu. Jest to spowodowane zarówno stopniem skomplikowania rozwiązań w tym zakresie jak i pewnym niedostatkiem w rzeczywistym określaniu hierarchii na danym terenie pełnionych przez nas funkcji. Koniecznością jest więc wprowadzenie użytkowania lasu w sposób ekosystemowy. Wszelkie działania muszą być podporządkowane ochronie i odnowie zasobów leśnych.
1 użytkowanie lasu jest konsekwencją rozwiązań ekosystemowych, prowadzących do spełnienia przez las wszystkich funkcji
2 pełnienie przez las wszystkich funkcji powoduje że przyjście którejkolwiek za priorytetową oznacza pominiecie innej
3 obowiązkowa jest analiza stanu środowiska zarówno przed jak i po zakończeniu prac
4 prowadzenie działań marketingowych, ustalenie cen na surowiec drzewny oraz surowce i produkty drzewne muszą być poprzedzone głębokimi analizami dotyczącymi cen na krajowych i światowych rynkach
5 wybór odpowiedniej technologii oraz środków technicznych związanych z użytkowaniem lasu powinno nastąpić po analizie możliwych do wystąpienia szkód w środowisku leśnym.
Ponadto należy mieć na uwadze: zasady użytkowania lasu są ostatnim dokumentem jaki może powstać do realizacji Polityki Leśnej Państwa, bowiem zasady realizacji planu urządzania gospodarki leśnej narzucają określony sposób postępowania podczas użytkowania lasu traktowane jako początek i droga do odnowienia lasu. Należy się jednak liczyć z realną możliwością narzucenia przez pozostałe działy leśnictwa.
Punkt widzenia nauki
1990-22 mln m 3
2003-26 mln m 3
-zmniejszył się udział drewna przetwarzanego na celulozę i papier
-drewno na płyty i tarcica utrzymuje się na tym samym poziomie
Przewidywanie trendów rozwoju w przemyśle drzewnym jest bardzo trudne.
W UE pow. Lasów 139,36 mln ha – lesistość 35,2 %, W Polsce 8,97 mln ha- LP 7142 tyś ha- lesistośc 28,7%
Kierunki działań UE w sektorze leśno-drzewnym
-zrównoważona eksploatacja bazy surowcowej jaką są lasy
-max przerobu drewna w celu zwiększenia wydajności ilościowej i jakościowej
-modernizacja i unowocześnianie zakładów produkcyjnych przez wprowadzanie nowych oszczędnych technologii oraz lepszego wykorzystania osiągnięć naukowych
-polepszenie rentowności przedsiębiorstwa jako sposobu tworzenia zasobów finansowych dla inwestycji i modernizacji
-utrzymanie wysokiej dynamiki przemian strukturalnych, w szczególności w zakresie tworzenia warunków dla rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw
-zaostrzenie wymagań w zakresie ochrony środowiska, zagospodarowania odpadów
Pozyskiwanie drewna średnio w UE 2,7m3/ha
Udział energii odnawialnej
Obecnie 3,1% w 2010 ma być 7,5%-raczej małe szanse
Drewno jako nośnik energii(potencjalna waga)
-Jak będziemy uwalniać więcej CO2 to będziemy płacić kary
-2 mld dolarów można uzyskać za to że więcej przechwytujemy Co2 niż produkujemy (handel nadwyżkami)
Wielu uczonych twierdzi że system monitorowania zasobów leśnych w Polsce powinien ulec daleko idącym zmianom a) zwiększenie powierzchni drzewostanów podlegających całkowitemu lub częściowemu usunięciu ze względu na przekroczenie ich barier odpornościowych b) możliwość pojawienia się niekorzystnych zjawisk klimatycznych c) pogorszenie się stanu sanitarnego.
Struktura kosztów w przemyśle tartacznym: a)drewno okrągłe i transport – 66% b) robocizna i ZUS 19% c) energia i paliwa – 9% d) pozostałe koszty- 6%
Polska jest na 9 miejscu w produkcji tarcicy w UE na 23 kraje daje to około 4 mln m3
Siła przemysłu drzewnego:
-ogromna możliwość rozwoju ( warunkiem jest odpowiednia ilość drewna)
-możliwość dynamicznego rozwoju poszczególnych gałęzi
-zmniejszająca się różnica technologiczna miedzy Polska a UE.
-niski koszt
Słabości: Niski poziom inowacyjnosci, brak inwestycji, mała wydajność(już nie ),brak odpowiednich strategii marketingowych,
Wyzwania stojące przed przemysłem drzewnym:
-procesy globalizacji (sprawy środowiskowe ,nieprodukcyjne funkcja lasu)
Strategie :modyfikacja drewna,
łączenie drewna z innymi materiałami
Leśnictwo a drzewnictwo:
Nauki lesne:1lesnictwo,2drzewnictwoLesnictwo-nauki rolnicze, nauki biologiczne, chemiczne, fizyczne, ekonomiczne. Drzewnictwo –1 nauki techniczne: inżynieria techniczna, materiałowa, technologie chemiczne,2 nauki ekonomiczne: ekonomia, organizacja i zarzadzanie, towaroznawstwo
Drzewnictwo-całokształt wiedzy teoretycznej i praktycznej dotyczącej surowca jako produktu razem z obróbką.
Ograniczenia w rozwoju drzewnictwa:
-wynikające z istoty drzewnictwa która jest przetwarzanie surowca naturalnego, -wpływają na dojrzały charakter sektora drzewnego i jego mniejsza podatność na innowacje.
Tempo zmian i podatność branż drzewnych na innowacje są bardziej zróżnicowane z powodu: - specyfiki wytwarzanych produktów
- dotychczasowego rozwoju branż
Przemysły podatne na innowacje - najbardziej: meblarski, płyty drewnopodobne i przetwórstwo papiernicze, - najmniej: przemysł tartaczny
Główne trendy w badaniach z zakresu drzewnictwa: - produkty o nowych i udoskonalonych właściwościach, - poszerzenie zakresu zastosowania,- modyfikacja metod wytwarzania, - środki pomocnicze nowej generacji, - oszczędność surowca, energii i nakładów pracy, - złączenie różnych materiałów
Główne nurty badawcze zmierzające do oszczędności i pełnego wykorzystania surowca drzewnego: - zwiększenie jednostkowej wydajności surowcowej i materiałowej, - kompleksowy przerób drewna
- wykorzystanie drewna różnych gatunków i jakości, - przedłużenie trwałości i użytkowania drewna i jego pochodnych, - zagospodarowanie odpadów leśnych i produkcyjnych, - recykling i wykorzystywanie drewna poużytkowego
Logistyka w leśnictwie
Istnieje przestrzenna i czasowa luka miedzy producentami a odbiorcami drewna . Na szczeblu nadleśnictwa- pion logistyczny stanowi Zul transport, zakłady przerabiające
Logistyka opisuje proces planowania, realizowania i kontrolowania sprawnego i efektywnego ekonomicznie przepływu surowców ,materiałów do produkcji, wyrobów gotowych oraz odpowiedniej informacji z punktu pochodzenia. .Logistyka zajmuje się czymś czego nie ma i stwarza warunki aby to cos powstało albo nigdy nie wystąpiło.
Podstawowe zadania-
-koordynacja przepływu surowców, materiałów do produkcji i wyrobów gotowych do konsumentów, -minimalizacja kosztów tego przepływu, podporządkowanie działań do potrzeb odbiorcy,
Informacje niezbędne w zaradzaniu logistycznym przy transporcie drewna -lokalizacja dostawców, -lokalizacja odbiorców drewna (składnic zakładów przemysłowych), -koszty transportu drewna, -poziom utrzymywanych zapasów drewna, -wielkość każdego zamówienia, -dostępność przewoźników
Zakres działań logistycznych w użytkowaniu lasu: -obsługa odbiorcy,-prognozowanie popytu, -przepływ informacji, -optymalizacja rozkroi, drewna, -kontrola zapasu, -czynności manipulacyjne, -realizowanie zamówień, -czynności reparacyjne i zaopatrywanie w części, -lokalizacja zakładów i składów, - procesy zaopatrzeniowe, -obsługa zwrotów, - czynności transportowe, - składowanie...
marbat1