Narodziny – I poł. XX w
Ojciec – AUGUST COMTE
(Wprowadził nazwę socjologia, sformułował program nowej nauki; pozytywista, badał fakty i tylko fakty, szuka między nimi związków, na tej podst. formułuje prawa ogólne. Filozofia pozytywistyczna/naturalistyczna/scjentystyczna)
Socjologia – nauka o procesach i zjawiskach zachodzących w zbiorowościach ludzkich; nauka o społeczeństwie, o stosunkach międzyludzkich.
I Rewolucja – Oddzielenie porządku ludzkiego od porządku natury. Nastąpiła w Starożytnej Grecji.
II Rewolucja – Oddzielenie porządku społecznego od politycznego.
Wiedza przedsocjologiczna:
- Refleksja teoretyczna –
Cechy różniące ją od wiedzy społ.:
1. Częstość normatywnego i finalistycznego punktu widzenia. Jak być powinno, nie jak jest. Platon, Arystoteles, autorzy Renesanu – projekty idealnego państwa, utopii.
2. Woluntaryzm – wyraża się w różnych sposobach:
- wiara we wszechmoc władcy - kształtuje on formy państwa i społęczeństwa, wiara w dobrego włądcę
- wolna wola => rzeczywistość składa się z niespodzianek, jest nieprzewidywalna, opisywana jedynie ex post
- wiara w Opatrzność, że może interweniować, zmieniać bieg spraw ludzkich.
3. Koncentracja uwagi na państwie i władzy, pojęcie społeczeństwa nie funkcjonowało jako coś innego niż państwo.
- Wiedza potoczna -
Człowiek patrzy na świat z perspektywy małego wycinka rzeczywistości, z którym ma bezpośr. kontakt. Korzysta z wiedzy i doświadczenia innych. Wiedza ta przybiera postać np. przysłów. Nabieramy tę wiedzę w toku życia spontanicznie.
Cechy:
- Rzadko jest nautralna
- Jest związana z wartościowaniem
- Przedstawia świat w kolorach czarno-białych
- Pochopnie uogólnia
- Przeniknięta stereotypami
- Naukowe podejście -
Cechy wyróżniające:
1. niezadowalanie się samym opisem, a zmierzanie do wyjaśnienia przy wykorzystaniu istniejących teorii.
2. Przestrzeganie reguł postępowania badawczego
- Wyraźne określanie badanego problemu w kontekście wiedzy faktologicznej i istniejących teorii
- Staranne zbieranie danych i umożliwienie innym badaczom kontroli ich rzetelności
- Odróżnianie twierdzeń opartych na faktach od opartych na domysłach. Dopasowanie stopnia ogólności twierdzeń do zakresu danych, które stanowią ich podstawę
3. Neutralność i powstrzymywanie się od wartościowania. 1
Socjologia scjentystyczna – u podstaw jest przekonanie, że fakty społeczne należą do obiektywnie istniejącej rzeczyw. zew. w stos. do poznającego podmiotu. Zjawiska społ. są powiązane ze sobą, rządza nimi określ. prawidłowości i obiektywne prawa. 1. przedstawiciele – całości społeczne tj grupy i ich struktury.
2. przedstawiciele (skrajny empiryzm) – obserwowane z zew. zachowania jednostek, które są jedynymi realnie ist. bytami, do nich redukują się wszystkie ponadjednostkowe całości społ.
Cechy: niechęć do metafizyki, przywiązanie wagi do precyzji języka, nacisk na empiryczną sprawdzalność twierdzeń, obiektywność badacza. Wykorzystuje się analizę ilościową (statystyka)
Socjologia humanistyczna – (interpretacyjna/rozumiejąca)świat społ. nie jest gotowy i dany, zew. w stos. do czł.. Sw. Jest nieustannie tworzony w procesie interakcji podmiotów obdarzonych świadomością. Podejmują one celowe działania i interpretują zachowania innych. Podstawowe kategorie opisu – działania i utrwalone wzory działań (instytucje). Soc. skupia uwagę na tym jak aktorzy widzą i interpretują św.
Podważa pojęcie obiektywnych praw rządzących życiem społ. na podobieństwo praw przyrody.
Regularności w życiu – wynik norm, reguł i wzorców wytw. przez ludzi w toku ich interakcji.
Porządek społ. – wynik ustanowionych przez ludzi reguł gry.
Wiele od nas zależy, powinniśmy mieć świadomość istnienia wielu potencjalnych możliwości.
Dwa wymiary socjologii|:
1. Rozumienie zbiorowości społ. w spos. redukcjonistyczny i holistyczny.
Redukcjonistyczny – zbiorowości jako zbiory pewnej liczby jednostek. Tylko one istnieją realnie, są empirycznie uchwytne.
Holistyczny – całości swoiste, nie dające się zredukować do jednostek. Zbiorowość to jednostki i sieć ich powiązań, interakcje i ich rezultat (normy, reguły, wzory zachowań)
2. Poziomy analizy: mikro- i makrospołeczny.
Mikrospołeczny – zainteresowanie mikrostrukturami (małymi zbiorowościami), Ich podstawą są bezpośrednie interakcje jednostek, struktura i funkcja, wzory jednostkowych zachowań i bezpośrednich interakcji
Makrospołeczny – zainteresowanie dużymi zbiorowościami o złożonej, wielopoziomowej budowie; w skład wchodzą grupy, instytucje, organizacje, ich relacje, procesy w całym społ.
Mezospołeczny – pośredni (niekiedy się go wyróżnia). Zainteresowanie całościami społ. (społeczności lokalne, wielkie organizacje)
3
C.D. Powojennej Polski
Władze dążyły do marksistowskiej.
Na odradzającą się socjologię polską oddziaływała zamerykanizowana socjologia światowa.
Socjolodzy zaczęli wyjeżdżać na stypendia, otrzymywali zaproszenia na wykłady na zachodzie m.in. USA.
Imprezy naukowe.
1956 – Trzeci Światowy Kongres Socjologiczny, Ossowski zostaje członkiem Komitetu Wykonawczego w PTS
1959 – Ossowski zostaje wiceprzewodniczącym PTS
1966 – Jan Szczepański przewodniczącym PTS
2002 – Piotr Sztompka przewodniczącym PTS
Do Polski przybywali wybitni socjolodzy, Seria wydawnicza „Biblioteka socjologiczna”.
W PL znany był funkcjonalizm, empiryzm logiczny, zainteresowanie metodologią.
Empiryczne poznawanie społ.
źródła poznania rzeczywistości:
1. toczące się życie społeczne (pytanie i obserwowanie ludzi)
2. teksty pisane, przekazywane przez media
3. eksperyment w laboratorium.
Etapy procedury badawczej:
1. Zdefiniowanie problemu badawczego
Czynniki wpłw. na wybór:
- społeczne – doniosłe, bolesne problemy
- teoretyczne – zainteresowany jakąś teorią może chcieć przetestować ją, sprawdzić wyniki innych badań NT interesującej go kwestii.
2. Przegląd istniejącej literatury – pozwala na określ. własnej perspektywy badawczej.
3. Sformułowanie pytań – badacz szuka odp. Na rodzaj pyt. Wpływ ma orientacja teor. badacza.
4. Wybór narzędzi badawczych i spos. zbierania danych – nie ma uniwersalnego narzędzia. Muszą być dostos. do wybranej problematyki. Czasem potrzeba więcej niż 1 narzędzie.
5. Zbieranie danych – zostają one poddane analizie ilościowej i/lub jakościowej.
6. Interpretacja wyników analiz i sformułowanie wniosków, czyli stwierdzenie jakiego rodzaju odpowiedzi zostały uzyskane na pytania.
Narzędzia badawcze:
Ankieta – badanie zjawisk masowych, tylko ona dostarcza danych do analizy ilościowej (może być inaczej). Nie nadaje się do badania małych zbiorowości. Umożliwia poznanie tylko zjawisk mieszczących się w atomistycznej perspektywie oglądu społeczeństwa. Nie pozwala na pozn,. Zjawisk mówiących o funkcjonowaniu społ. jako całości złożonej z powiązanych części. Poznawanie poglądów, obiekt. rzeczyw.
Wywiad – Zbliża się do ankiety a czasem do obserwacji. Do obserwacji – kilka osób naraz.
Bezpośredni kontakt.
Wywiad formalny – z użyciem kwestionariusza 5
Różnice i nierówności
Ruchliwość społęczna – sztywność granic między podziałami i możliwość ich przekraczania.
Społeczeństwo merytokratyczne – takie społ, w którym msce człowieka w hierarchii społ. zależy od niego samego, każdy może zająć takie jakie mu się należy stosownie do wyposażenia intelektualnego i cech osobowości. Standardowe pytania badawcze – o przeszkody i bariery na drodze swobodnego przepływu jednostek między poziomami hierarchii i stopnia oddalenia badanych społeczeństw od ideału merytokratycznego.
Podziały społeczne na poziomie makrospołecznym:
-Podejście strukturalne – społeczeństwo jako swoista, podjednostkowa całość złożona z powiązanych ze sobą strukturalnie części (charakter części składowych i ich relacji)
- Podejście gradacyjne - społeczeństwo jako zbiór różnorodnych jednostek, które mogą być zaliczane do kategorii tworzących stopnie skali jakiejś cechy przez nie posiadanej.(hierarchiczny porządek kategorii)
Nierówności społeczne bada się dwojako:
- podział dóbr między grupy lub kategorie społeczne (zróżnicowanie i nierówność społ.)
- dostęp jednostek do grup lub kategorii społ. nierówno obdzielonych dobrami. (procesy ruchliwości społ.)
Trzy klasyczne spojrzenia na podziały klasowe:
- Koncepcja klas Krola Marksa
- koncepcja trzech wymiarów podziałów społecznych Maxa Webera
- koncepcje stratyfikacji (uwarstwienia)
Karol Marks
Podstawowe podziały wynikają z różnicy stosunku do środków produkcji – jedni je mają, inni nie.
Historyczne pojęcie klasy:
- właściciele środków produkcji – burżuazja, kapitaliści
- klasa pozbawiona środków produkcji – proletariat.
Różnice między klasami:
sposób życia, dostęp do władzy, wykształcenie, styl myślenia, światopogląd, postawy polityczne, położenie ekonomiczne, stopień zaspokojenia podstawowych potrzeb.
Stały konflikt pomiędzy klasami:
walka na trzech poziomach: ekonomicznym, politycznym i ideologicznym.
Świadomość klasowa proletariatu – rozpoznanie przez członków klasy robotniczej własnej roli w procesie produkcji, ich stosunków do właścicieli śr. prod., zrozumienie, że mogą poprawić swoje położenie tylko przez obalenie ustroju.
7
2 modele struktury społ jako struk. klasowej:
- model biegunowy: podział na kapitalistów i proletariat; model pozwalał zdiagnozować konflikt społeczny, wskazać siłę społeczną zdolną dokonywać rewolucyjnej zmiany.
- skomplikowany model bardziej złożonej struktury społecznej: podziały wewnątrz klas podstawowych.
- model pośredni: pomiędzy modelem biegunowym i złożonym
Max Weber
Nie jest możliwe uszeregowanie wszelkich nierówności społ. w jedną hierarchię. Nierówności są rezultatem walki o podział różnego rodzaju zasobów materialnych i niematerialnych (tj uznanie społ. i władza).
Płaszczyzny zróżnicowania społecznego:
- ekonomiczna: podział na klasy
- prestiżu: podział na stany
- polityczna: posział na partie
Klasy:
żródła tego podziału – gospodarka. Tworzą ją wyłącznie interesy ekonomiczne i to związane z istnieniem rynku. Podział na klasy wyznacza rodzaj szans na rynku, które zależą od posiadania własności i kwalifikacji, umiejętnościami pozwalającymi na osiąganie dochodów. Posiadacze także dzielą się na klasy. Klasy nie są realnie ani potencjalnie zbiorowościami o poczuciu wspólnoty. Podział wiąże się ze sferą produkcji.
Stany:
Mają poczucie wspólnoty lecz często słabo wykształcone.
Sytuację stanową wyznacza godność (prestiż) społeczna. Podział wiąże się ze sferą konhsumpcji. Dążenie do zachowania dystansów wobec osób spoza stanu, odgradzanie się od nich. Stanem może stać się także gr. zawodowa, gdy uzyska społeczną „godność”, dzięki swoistemu stylowi życia związanemu z zawodem.
Partie:
Wszelkie grupy, które stawiają sobie za cel wpływanie na aparat władzy i budowanie go w miarę możliwości ze swoich stronników. Stowarzyszenia, w których jest racjonalny porządek.
Koncepcja stratyfikacji (gradacji)
Społeczeństwa , w których istnieje nierówny podział dochodów, władzy, prestiżu oraz innych dóbr i oznacza hierarchiczny układ poziomów położenia społ., które różni układ w podziale tych dóbr. Poziomy – warstwy lub klasy (płaszczyzna ekonomiczna)
Strukturalne podejście do zróżnicowania społ. Zwiazek z tradycją soc. amerykańskiej.
Klasy (Warner) – 2 lub więcej grup ludzi, którzy sami sądzą, że są i rzeczywiście są zgodnie umiejscawiani przez wszystkich członków community na społecznie niższych i wyższych pozycjach.
Moore – funkcjonalna teoria stratyfikacji (nierówność poziomów udziału w dobrach materialnych i prestiżu głównie)
8
Wywiad swobodny – badacz określa wypowiedzi zadaje czasem pytania, potem obserwuje. Stopień sformalizowania zależy od tego czy pyt. były przygotowane, czy rodzą się w trakcie rozmowy. Analiza jakościowa,
W prowadzeniu wywiadów potrzebna jest pomysłowość. Problemy w zbieraniu danych jest bezpośr. Relacja badacz-badany (spos. określ. ról i charakteru relacji, w jakiej mierze hierarchiczne a w jakiej partnerskie)
Obserwacja – ukierunkowana i systematyczna.
Obserwacja uczestnicząca – badacz nie ujawnia tożsamości, staje się członkiem zbiorowości.pozwala to poznać wew. str. Ten spos. rodzi problemy moralne związane z zdobyciem materiału badawczego podstępem bez przyzwolenia badanych, z ukrywaniem tożsamości.
Źródła pisane – Socjolog korzysta z trzech rodzajów źródeł piosanych:
- materiałów i danych urzędowych, rocznik statystyczny
- publikacje prasowe, podr. Szkolne, teksty audycji radiowych, teksty literackie
- dokumenty osobiste (listy, pamiętniki, autobiografie) analiza jakościowa (semiotyka, socjologia języka, socjo- i psycholingwistyka)
Eksperyment – ograniczone ze względów moralnych. Z pogranicza socjologii i psychologii. Tworzenie małych grup i obserwacja zachowania w warunkach laboratoryjnych. Są też w warunkach naturalnych – niekiedy odpowiednie warunku eksp. powstają bez udziału badacza.
Podsumowanie:
-Nie można jednoznacznie przyporządkować jednych narzędzi konkretnym metodom
- dane dostarczone przez jedno narzędzie mogą być analizowane w różny sposób.
-w tych samych badaniach równolegle są wykorzystywane różne metody i narzędzia.
Socjologia użyteczna praktycznie
Rozwiązywanie problemów:
-rola edukacyjna – źródło wiedzy przydatnej do likwidacji bolączek społecznych
-rola instrumentalna – służy bezpośrednią pomocą w znajdowaniu skutecznych sposobów rozwiązywania problemów.
Postacie relacji socjolog-klient:
- technologiczna – nie wnika w sensowność sformułowania problemu., ani powody zlecenie badań. Służy sensowną wiedzą, przedstawia środki realizacji celów, dające się przewidzieć skutki i koszty społ.
- kliniczna – zwraca uwagę na sformułowanie problemu, ocenia je, ocena celu. Rezultatem może być nowe zdefiniowanie problemu wyjściowego.
Badania opinii społecznej oraz rynku – nacisk na technikę i metodologię badań, każdy błąd oznacza straty finansowe. Techniki bywają wykorzystywane w badaniach naukowych.
6
Socjologia współczesna
funkcjonalizm strukturalny – dominował przez pierwsze 10lecia powojenne w soc. amerykańskiej. Talcott Parsons, Robert Merton. Wpływ tej orientacji był bardzo widoczny, ponieważ socjol. ameryk. nadawała ton socjol. św.
Charakterystyka: perspektywa makrospołeczna, społeczeństwo jako zorganizowany, stabilny, spójny system. Każda cz. systemu ma określ. funkcje i przyczynia się do umacniania całości. Zainteresowanie równowagą systemu, czynnikami działającymi na rzecz jego stabilizacji. Nie uwzględnia problematyki zmiany.
Empiryzm logiczny – (amerykański) Paul Lazarsfeld. Centrum uwagi była metodologia badań; nacisk na kwantyfikację wiedzy, jasność i precyzja języka. Startegia poznania świata taka powinna być taka sama jak w naukach ścisłych. Redukcjonizm.
``Marksizm – (nieamerykański). Karol Marks. Zjawiska i procesy na poziomie makrospołecznym. Społeczeństwo jako całość, której wszystkie części są ze sobą powiązane. Skupienie uwagi na rozwoju społecznym i rządzących w nim prawach (to go różni od funkcjonalizmu). Teoria Marksa – materializm historyczny (Cechy: związek z praktyką rewolucyjną, holizm, dynamiczne ujmowanie zjawisk społecznych, szukanie klucza do nich w sferze gospodarki, upatrywanie źródeł dynamiki społ. w wew. sprzecznościach i konfliktach klasowych.
Obecność Marksa współcześnie:
1. Istnieją kierunki na całym świecie bezpośr. nawiązujące i określające się jako marksistowskie
w wielu teoriach bezpośr. lub pośr.
2. Nawiązania do poszcz. wątków jego teorii.
3. Wciąż podejmowany jest dialog i spór z Marksem
Reakcje na zróżnicowanie orientacji teoretycznych:
Nihilizm – zakwestionowanie wartości socjologii, odmówienie jej miana nauki (przeszłość!)
Dogmatyzm – pełna akceptacja 1 orientacji (przeszłość!)
Programowy elektyzm – każda z perspektyw pozwala dojrzeć inne str rzeczywistości społ., poznać inne jej aspekty. Korzystanie ze wszystkich.
Twórcza rekonstrukcja – poszukiwanie syntezy rozmaitych perspektyw
Powojenna Polska
Katedry: Kraków, Poznań, Warszawa,, nowe: Łódź, Wrocław, Lublin
1946 – reaktywacja „Przeglądu soc.”
Okres stalinowski – likwidacja socjol., tylko marksizm-leninizm. Koniec „Przeglądu socjologicznego”.
1948/1949 – ostatni rok naboru
1956 – powrót do uniwersytetu
1957 – wznowienie rekrutacji, reakt. „Przeglądu”, „Kultura i społeczeń.”, reakt. PTS, oddziały terenowe, sekcje tematyczne
1965 – I po wojnie zjazd krajowy
1961 – „The Polish Sociological Bulletin” 4
Powstawanie nowej dyscypliny naukowej – musi zostać włączona do życia akademickiego, znaleźć msce wśród innych nauk, stać się częścią ich systemu. Czyli ulec instytucjonalizacji.
Najszybciej w USA
’70 XIX w – pierwsze wykłady
1992 – I katedra socjologiczna w Chicago
Najwolniej w Anglii
Po II Wojnie Św. zaistniała jako odrębna dyscyplina naukowa.
Polska
’20 XX w – instytucjonalizacja
1919/20 – Katedra socjol. (Leon Petrażycki) w Wydz. Prawa i Nauk Polit. UW
1920 – Katedra socjol. (Florian Znaniecki) Wydz. Humanistyczny Uniw. Poznańskiego
1920 – Polski Instytut Socjologiczny
1930 – Socjologia odrębnym kierunkiem
1930 – „Przegląd Socjologiczny”
1930 – I zjazd socjologów
Różnice między naukami
II połowa XIX w w Niemczech.
Inspiracją tej myśli był Immanuel Kant (odróżnił wiedzę o przyrodzie od w. o czł. jako istoty moralnej) oraz tradycja romantyzmu niemieckiego.
Wilhelm Dilthey, Wilhelm Windelband, Heinrich Rickert – wprowadzenie rozróżnienia na nauki ścisłe (świat natury niezależny od czł., zew.) i humanistyczne, (świat który jest tworem czł. i jest on jego częścią, świat kultury) podjęcie rozważań nad filozoficznymi podstawami humanistyki.
Wewnętrzne zróżnicowanie socjologii
Wynika ono ze zmagania się dwóch koncepcji nauki o procesach i zjawiskach zachodzących w zbiorowościach ludzkich. 1) socjologia jest taką sama nauką jak te badające zjawiska i procesy w przyrodzie. (soc. scjentyczna) 2) socjologia jest bliższa naukom humanistycznym (soc. humanistyczna).
Max Weber – Niemiec; zakwestionował socjologię jako naukę wzorującą się na naukach przyrodniczych.
Socjologia wg Webera – nauka, która dąży dzięki interpretacji do zrozumienia działania społecznego i przez to do przyczynowego wyjaśnienia jego przebiegu i skutków
...
Neuromanta