WYKŁADY: Filozofia umysłu, III rok filozofii, semestr letni 2009/2010 prowadzący: dr Piotr Konderak, Zakład Logiki i Filozofii Nauki
Filozofia umysłu
Co filozof może powiedzieć o umyśle, czego nie wiadomo z nauk szczegółowych: z psychologii, neurobiologii czy fizyki? Czy zagadkę świadomości, inteligencji, jakości można rozwiązać nie ruszając się z przysłowiowego fotela, niezależnie od wszelkich danych empirycznych? W trakcie wykładu przedstawione zostaną ogólne koncepcje umysłu: umysł jako zachowanie (behawioryzm: Hempel, Ryle), umysł jako stany mózgowe (teorie identyczności stanów centralnych: Place, Smart, Lewis, Armstrong), stany mentalne to stany pełniące określone funkcje w ramach umysłu (funkcjonalizm: Putnam, Fodor), podejście interpretacyjne (Davidson, Dennett), eliminatywizm (Churchland, Stich). Będziemy się zastanawiać nad problematyką świadomości (Chalmers, Searle), subiektywności i samowiedzy (Nagel, Burge), innych umysłów, źródeł treści mentalnych a także relacji między umysłem a ciałem, przyczynowości mentalnej oraz qualiów (jakości wrażeń zmysłowych). Przestawione zostaną dwa podstawowe modele umożliwiające wyjaśnianie myśli i zachowań innych: teoria teorii oraz symulacja. Ostatecznie zastanowimy się, czy filozofia umysłu nie jest przedsięwzięciem "beznadziejnym", tj. czy ludzie, posługując się umysłem są w stanie - nawet w zasadzie - wyjaśnić tajemnicę umysłu.
Teksty źródłowe
· Descartes R.: Medytacje o pierwszej filozofii
· Ryle G.: Czym jest umysł?, Warszawa: PWN, 1970, s. 41-86.
· Smart J.J.C.: Doznania a procesy mózgowe, [w:] Chwedeńczuk 1995, s. 247-262.
· Quine W.v.O.: Stany umysłu, [w:] Chwedeńczuk 1995, s. 263-267.
· Putnam H., Umysł a ciało, [w:] Chwedeńczuk 1995, s. 185-214.
· Fodor J., Czym nie są stany psychiczne?, [w:] Chwedeńczuk 1995, s. 59-82.
· Churchland P., Problem umysłu i ciała, [w:] Chwedeńczuk 1995, s. 47-58.
· Putnam H., Psychological Predicates, [w:] Heil 2004, s. 158-167.
· Nagel Th., Jak to jest być nietoperzem?, [w:] T.Nagel, Pytania ostateczne, s. 203-219.
· Nagel Th., Umysł i ciało, [w:] Chwedeńczuk 1995, s. 153-185.
· Ayer A., O poznaniu innych umysłów, [w:] Chwedeńczuk 1995, s. 85-102.
· Davidson D., Zdarzenia mentalne, [w:] Davidson 1992, s. 163-193.
· Davidson D., Zwierzęta racjonalne, [w:] Davidson 1992, s. 194-250.
· Dennett D., Jakie istnieją rodzaje umysłów, [w:] Dennett 1997, s. 11-70.
· Dennett D., Historia intencjonalności, [w:] Dennett 1997, s. 99-138.
· Kim J., Umysł w świecie fizycznym, Warszawa: IFiS PAN, 2002, s. 9-52.
· Putnam H., Mózgi w naczyniu, [w:] Putnam 1998, s. 295-324.
· Searle J., Umysł na nowo odkryty, Warszawa: PIW, 1999, s. 15-48.
· Harman G., The intrinsic quality of experience, [w:] Heil 2004, s. 641-656.
· Searle J., Umysły, mózgi i programy, [w:] Chwedeńczuk 1995, s. 301-324.
· Dennett D., Słodkie sny, rzdz.5: Co wie Robomaria?, Warszawa: Prószyński i s-ka, 2006, s. 145-174.
· Russell B., własności zjawisk mentalnych, [w:] Chwedeńczuk 1995, s. 113-118.
· Burge T., Filozofia umysłu i języka (1950 - 1990), [w:] Bronk 1995, s. 93-139.
Antologie i źródła powyższych tekstów:
Bronk A. (red.), Filozofować dziś. Z badań nad filozofią najnowszą, Lublin: TN KUL, 1995.
Chwedeńczuk B. (red.), Filozofia umysłu, Warszawa: Fundacja Aletheia - Wyd. Spacja, 1995.
Davidson D., Eseje o prawdzie, języku i umyśle, BWF, Warszawa: WN PWN, 1992.
Dennett D., Natura umysłów, Warszawa: Wydawnictwo CIS, 1997.
Fetzer J. (red.), Aspects of Artificial Intelligence, Dordrecht: Kluwer Acad. Publ. 1988. \
Heil J. (red.), Philosophy of Mind. A Guide and Anthology, New York: Oxford Univ. Press, 2004.
Putnam H., Wiele twarzy realizmu i inne eseje, BWF, Warszawa: WN PWN, 1998
WYKŁAD 1
Wszechobecna filozofia umysłu
– istota umysłu i relacja do świata pozaumysłowego
– umysł punktem wyjścia dla teorii poznania
– etyk potrzebuje pojęcia podmiotowości
– metafizyk musi znaleźć miejsce w świecie dla umysłu
Czy filozofia umysłu jest w stanie powiedzieć coś więcej, niż nauki szczegółowe?
Miejsce dla filozofii (umysłu)
– problem świadomości i inteligencji
– utożsamianie powyższych ze stanami, procesami i strukturami mózgowymi
– badania nad umysłem przejmuje neurobiologia, a gdzie miejsce dla filozofii umysłu?
– pierwszy krok – filozoficzny: zaczynamy od koncepcji umysłu
– Czy umysły są rzeczami? - błąd kategorialny (Ryle, 1949) i kolejny krok filozoficzny
Umysł a mózg
– jakie doświadczenia budzi obraz Moneta? [Claude Monet, Impresja, wschód słońca (1873) Musee Marmottan, Paryż]
– jakie są ich jakości? (Th. Nagel)
– Czy te doświadczenia dadzą się odnaleźć w mózgu?
Zasada Leibniza: jeśli A i B są identyczne, każda własność A musi być własnością B i odwrotnie
– identyczność a korelacja
Filozofia i nauka
– filozofów interesują pojęcia, jakimi posługujemy się w nauce
– nie podział ról, ale współfunkcjonowanie
– Historia ciepła, flogistonu i ujemnej masy: od podejścia substancjalnego do dynamicznego (Lavoisier)
– Chalmers: zmiana w pojęciach wraz z osiągnięciami nauk empirycznych pozwoli rozwiązać “ciężki problem” świadomości i zasypać “lukę eksplanacyjną” (J. Levine)
– Alternatywa: nie jesteśmy w stanie zrozumieć umysłu i jego relacji do świata
Filozofia umysłu a nauki
I. psychologia – nauka o procesach poznawczych (spór o przedmiot, metodę i język)
od psychologii eksperymentalnej (Wundt), przez psychologię filozoficzną (Meinong, Brentano), behawiorystyczną, ewolucyjną (Millikan, Pinker) po kognitywną Wygotski, Łurija, Neisser) i neuropsychologię (Broca, Wernicke, Sperry)
II. lingwistyka (poznawcza)
Chomsky (język jako “zwierciadło umysłu”), natywizm (o podbudowie ewolucyjnej), mentalizm (vs. materializm i empiryzm), hipoteza języka myśli Fodora
III. neuronauka
wpływ neuronów na przepływ informacji (Hebb), powiązanie obszarów mózgu z czynnościami poznawczymi, neuronalne podstawy świadomości (Popper, Eccles, Gazzaniga, Damasio), sieci neuronowe (Churchland, Churchland)
IV. sztuczna inteligencja
maszyna Turinga i obliczalność (Church), architektury poznawcze (Anderson), modelowanie zdolności poznawczych
Odrobina historii
– Platon rozważania dot. duszy w Fedonie:
- dusza to doskonale prosty element wchodzący w związek z ciałem w trakcie życia jednostki
- dusza przyrównana do dostrojenia liry
rozróżnienie substancja – własności; problem uniwersaliów
– Arystoteles
posiadanie umysłu to kwestia odpowiedniej organizacji ciała odczytywany jako funkcjonalista czy wręcz materialista
– Locke
prawdziwą materialną substancję stanowią cząsteczki elementarne (korpuskuły); obiekty świata to modi , sposoby zorganizowania substancji
dualizm własności: odmienna od Descartesa definicja
mentalności i materialności
myślenie i rozciągłość nie muszą się wykluczać
– Hume
odrzuca substancje traktując obiekty jako wiązki własności
Problem umysł - ciało
Dualizm:
→ substancjalny
→ własności – interakcjonizm – paralelizm (Popper, Eccles) – epifenomenalizm
mentalizm: dualizm + przekonanie o “pierwotności poznawczej” umysłu
→idealizm typu Berkeleya
→monizm neutralny (Mach, James, Russell)
Problem zamknięcia przyczynowego świata fizycznego
Fizykalizm (Keith Campbell: relatywność materializmu):
- f. peryferyjny (behawioryzm)
- f. centralny (teoria identyczności stanów centralnych)
Stanowisko panpsychistyczne: wszelkie obiekty mają swoją stronę (aspekt, własności) mentalną
WYKŁAD 2 Umysł a zachowania. Behawioryzm w filozofii umysłu.
O stanach mentalnych
Behawioryzm to stanowisko traktujące umysł nie w kategoriach wewnętrznych mechanizmów odpowiadających za nasze zachowanie, ale jako coś w istotnym zakresie
ustanowione przez to zachowanie.
Zachowanie można rozumieć dwojako:
- zachowanie fizyczne
- zachowanie podmiotowe [agential behaviour]
Wąskie i szerokie rozumienie zachowań; konsekwencje dla stanowisk filozoficznych
Źródła behawioryzmu...
1913 Watson:
- psychologia nauką obiektywną
- cel: przewidywanie zachowania i sterowanie nim
- świadomość nie ma znaczenia w wyjaśnianiu
- ludzie i inne istoty żywe stanowią ciągłość
- mechanizmy odpowiedzialne za zachowanie dają się rozłożyć na mechanizmy prostsze (ostatecznie do S-R)
Świadomość w najlepszym przypadku jest epifenomenem
Wątpliwości behawiorystów
- CUN i mózg nie mają szczególnej roli w wyjaśnianiu zachowań
- opis bodźców i reakcji: język mentalistyczny czy fizykalny?
- stosunek do tego, co mentalne:
- eliminatywizm,
- nawet jeśli dopuścimy stany mentalne, są one nieistotne
- przekładalność terminów mentalnych na fizykalne
Behawioryzm filozoficzny
zainteresowany:
- znaczeniami terminów psychologicznych
- problemem przypisywania stanów mentalnych
Jan myśli o Krakowie
Co się dokładnie dzieje z Janem, że prawdą jest, że myśli o Krakowie?
Behawioryzm eliminatywny...
...odrzuca w odniesieniu tego, co mentalne całą zdroworozsądkową ...
Neuromanta