Skrypt.pdf

WPROWaDZENIE

Niniejsze opracowanie wychodzi naprzeciw zapotrzebowaniu na opracowania meto-

dyczne w zakresie treści o charakterze interdyscyplinarnym. Brak różnego rodzaju mate-

riałów dydaktycznych jest szczególnie widoczny w przedmiocie ergonomii. Treść nie-

licznych doniesień w obcojęzycznej i naszej literaturze bywa częściej opatentowana niż

publikowana.

Głównym przedmiotem dociekań uczyniono współdziałanie człowieka z maszyną w

realizacji funkcji sterowania. Praca dostarcza pewnych danych o człowieku, głównie

jako podmiocie działalności technicznej. Analiza jego różnorodnych form aktywności

(głównie w roli operatora) pozwala opisać jego niezawodność w układzie człowiek –

maszyna - otoczenie.

Ze względu na coraz częstsze wkraczanie ergonomii w sferę projektowania technicz-

nego i produkcji wyrobów przemysłowych oraz świadomość, że doświadczenie z prakty-

ki ergonomicznej jest najczęściej udziałem nielicznej grupy projektantów, znaczną obję-

tość opracowania wypełniają – treści poświęcone problemom kształtowania warunków

pracy. Stąd poza prezentacją istoty układu człowiek – maszyna – otoczenie (z uwzględ-

nieniem rzeczywistych przypadków) podano prawidłowości działalności projektowej,

przydatność wymiarów antropometrycznych w projektowaniu struktury przestrzennej

stanowiska pracy oraz ogólne stosowane zasady ergonomiczne w blokach sygnalizacyj-

nych i sterowniczych maszyn.

Praca adresowana jest do studentów uczelni technicznych realizujących przedmiot

„Podstawy ergonomii” oraz tych realizatorów działalności technicznej, którzy w swoich

utworach lub wytworach widzą konieczność zastosowania treści ergonomicznych.

ROZDZIAŁ I

KONTEKST SYTUACYJNY PRACY

CZŁOWIEKA

Wiedza o środowisku i sytuacjach, w jakich przypada żyć i pracować człowiekowi,

obok wiedzy o możliwościach i ograniczeniach człowieka, jest bardzo ważnym blokiem

informacji niezbędnych do zrozumienia i przewidywania jego zachowań, w tym także w

aspekcie popełniania błędów, pojawiania się potknięć i niepowodzeń.

O ile panuje pewna zgoda co do definicji środowiska jako „ Względnie trwałego ukła-

du elementów otoczenia człowieka ważnych dla jego życia i zachowania ” 1 , o tyle pojęcie

sytuacji jest bardziej wieloznaczne.

Niemniej jednak, sumując rozważania definicyjne dotyczące sytuacji, można ogólnie

powiedzieć, że sytuacja to charakterystyczny układ interakcji między jednostką a ele-

mentami środowiska, wyznaczony przez cel działania, zachodzący w określonym czasie

i w określonej przestrzeni . 2

Dla Cz. Nosala 3 termin „sytuacja” obejmuje swoim zakresem przekrój wspólny dla

dwóch typów struktur pokazanych na rys. 1.

Tak przedstawiona „sytuacja” stanowi kategorię dla opisu samoorientacji. Odnosi się

do wewnętrznej „przestrzeni psychicznej” reprezentującej chwilową pozycję jednostki

względem przedstawionego na rys.1 obszaru A i symulujące kierunki programów szcze-

gółowych obszaru B. Zakładając, że oddziaływanie otoczenia (obszar A na rys. 1) cha-

rakteryzuje się pewnym uporządkowaniem, można je opisać jako układ wielu

„statystyk” dla zdarzeń, obiektów, cech, relacji itp. Również w programach ludzkiego

funkcjonowania (obszar B) można znaleźć względne uporządkowanie (np. według pilno-

ści, ważności, czasu odroczenia itp.).

1 Psychologia, pod red. T. Tomaszewskiego, Warszawa 1975, s.13.

2 Z. Ratajczak, Niezawodność człowieka w pracy, Warszawa 1988.

3 Cz. Nosal, Psychologia pracy, Wrocław 1977.

Rozdział I

_______________________________________________________________________

Zbiór obiektów

(obrazów, cech, relacji)

zidentyfikowanych przez jednostkę

wśród potencjalnie możliwych

oddziaływań otoczenia.

SYTUACJA

Hierarchia globalnych planów,

programów, czynności uwarunkowanych

przez dominujące nastawienie kierunkowe

jednostki.

Rys. 1. Graficzna interpretacja pojęcia „sytuacja”

Zestawiając oddziaływanie otoczenia A i potencjalne nastawienie kierunkowe jed-

nostki B we wspólnym układzie, możemy budować taksonomię klas sytuacji. 4 Zestawie-

nia te dają możność znalezienia kombinacji A x B, które odpowiadają sytuacjom „ła-

twym – trudnym”, „zadaniowym – problemowym”, „pewnym – niepewnym” itp.

Porządkując statystyki A i B np. według częstotliwości ich występowania, wyróżnić

można :

zbiór oddziaływań A, zawierający podzbiory o dużej (A l ), przeciętnej (A 2 ) i małej

(A 3 ) częstości występowania,

zbiór programów podmiotu o dużej częstości występowania (B 1 ), programów o

przeciętnej częstości występowania (B 2 ) oraz programów o relatywnie najmniejszej

częstości występowania (B 3 ).

Uwzględniając wyróżnione podzbiory, można zbudować macierz pokazaną na rys 2.

A 1

A 2

A 3

B 1

S 1

S 2

S 3

B 2

S 4

S 5

S 6

S 7

S 8

S 9

B 3

Rys. 2. Macierz sytuacji

4 Tamże.

Kontekst sytuacyjny pracy człowieka

_______________________________________________________________________

W macierzy tej możemy wyodrębnić sytuacje o różnym stopniu złożoności, np.:

S 1 /A 1 , B 1 / - sytuacje typowe; nastawienie na realizację typowego programu w typo-

wym otoczeniu (obowiązują tutaj procedury algorytmiczne),

S 3 /A 3 , B 1 / - nastawienie na realizację typowego programu w otoczeniu maksymalnie

nietypowym (mają tutaj zastosowanie procedury generatywne),

S 9 /A 3 , B 3 / - nietypowa tendencja kierunkowa w warunkach rzadko spotykanych od-

działywań otoczenia (obowiązują procedury tworzenia nowych metod rozwiązywania).

Każdej sytuacji S i odpowiada inna hierarchia form organizacji zachowań. Sytuacje

leżące na przekątnej a /S 1 - S 5 - S 9 / odpowiadają zwiększającej się nietypowości w rów-

nym stopniu. Przekątna b /S 3 - S 5 - S 7 / obejmuje klasy sytuacji względnie równoważnych.

Rozdziela ona sytuacje typowe - zadania, od sytuacji nietypowych - problemów. Jasne

rozgraniczenie zadania od problemu wpływa w istotny sposób na organizowanie czyn-

ności, przewagę procedur reproduktywnych lub generatywnych. W poszczególnych sy-

tuacjach możemy obserwować czynności człowieka z różną częstotliwością:

aktywność zautomatyzowana (nawyki, algorytmy, stereotypy),

trening i uczenie się jako czynności, które mają na celu znalezienie algorytmów o

różnym zakresie zastosowań,

wybór sposobu działania ze zbioru zamkniętego, dostępnego w doświadczeniu indy-

widualnym,

tworzenie nowych struktur czynnościowych, strategie wyboru,

generowanie nowych celów, kryteriów wartościowania i kryteriów zachowania w

aspekcie strategicznym.

Pełna analiza poznawczych i poznawczo - operacyjnych koncepcji człowieka 5 uza-

sadnia zawężenie niektórych rozważań do informacyjnego aspektu sytuacji. Tak więc

można przyjąć, zwłaszcza przy prostych analizach pracy operatorskiej, że elementami

składowymi sytuacji są informacje posiadane przez człowieka i informacje napływające

doń z otoczenia.

T. Tomaszewski 6 w swojej koncepcji sytuacji, podkreśla istnienie indywidualnych

różnic w percepcji tych samych sytuacji.

Różnice te wynikają:

z pozycji zajmowanej przez obserwatora wewnątrz danej sytuacji lub wobec niej,

z zadań wykonywanych w danym środowisku czy w danej sytuacji,

z subiektywnej wrażliwości sensorycznej lub emocjonalnej, wiedzy na dany temat,

cech osobowości lub stanów psychicznych.

Dla celów ergonomii, zwłaszcza określania obiektywnego obciążenia człowieka pra-

cą, istotnego znaczenia nabiera podział sytuacji na normalne i trudne. Przekształcenie się

sytuacji normalnej w trudną, lub odwrotnie, jest wynikiem zmian cech elementów sytu-

acji zewnętrznych wobec człowieka - zarówno spostrzeganych przez niego, jak i nie spo-

strzeganych (np. zmiany w wymaganiach, normach, regułach zachowania się, w dostępie

do środków działania) oraz zmian w cechach podmiotu sytuacji (tzn. w jego stanach psy-

chicznych, umiejętnościach, itp.).

5 J. Kozielski, Koncepcje psychologiczne człowieka, Warszawa 1976.

6 T. Tomaszewski, Ślady i wzorce, Warszawa 1984.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: