OBSERWACJE, TELESKOPY.pdf

Strona 1 z 8

3. Obserwacje, teleskopy

3.1. Jaki teleskop amatorski warto kupić ?

To, jaki teleskop wybrać, zaleŜy od tego, do czego będzie się go chciało uŜywać. Zasadniczo

określenie przeznaczenia teleskopu sprowadza się do podjęcia decyzji, czy obserwatorowi

bardziej zaleŜy na obserwacji planet oraz KsięŜyca i Słońca, czy raczej chce oglądać słabe,

rozmyte obiekty mgławicowe galaktyki, gromady gwiazd, mgławice.

Teleskop do obserwacji planet czy KsięŜyca powinien mieć jak największą ogniskową. Te ciała

niebieskie są wystarczająco jasne, więc nie jest potrzebny teleskop z duŜą światłosiłą

(światłosiła = średnica / ogniskowa). Tu bardziej istotne jest powiększenie, które zaleŜy m.in.

od długości ogniskowej.

Teleskop do obserwacji obiektów mgławicowych powinien być z kolei sprzętem o znacznej

światłosile, więc stosunkowo krótkiej ogniskowej. Taki teleskop da mniejsze powiększenie, ale

obraz będzie bardziej kontrastowy.

NaleŜy oczywiście podkreślić, Ŝe w obu przypadkach im większa apertura (średnica) teleskopu,

tym lepiej. Większa średnica to po pierwsze większa ilość światła, które trafia do teleskopu

(kluczowa rzecz przy słabych, mgławicowych obiektach), po drugie zwiększenie moŜliwości

uzyskania duŜych powiększeń (to się przydaje przy jasnych obiektach, na których chce się

dostrzec jak najwięcej szczegółów planety, KsięŜyc).

Tak więc najlepiej chyba kupić teleskop ze zwierciadłem największym, na jakie kupującego

stać, a ogniskową dobierać w zaleŜności od tego, na jakich obiektach najbardziej mu zaleŜy.

Jeśli jeszcze tego nie wiemy albo nie moŜemy się zdecydować, warto zakupić sprzęt do

pewnego stopnia wszechstronny, czyli np. o światłosile f/6 i duŜym zwierciadle. Wtedy

będziemy w stanie uzyskać duŜe powiększenia do planet ale jednocześnie wykrywać słabe

obiekty mgławicowe. Jeśli zakupimy "krótki" teleskop o małej ogniskowej, nie będziemy w

stanie uzyskać odpowiednio duŜych powiększeń do planet.

PoniewaŜ świat teleskopów w Polsce zaczyna się od półotra tysiąca PLN, warto pamiętać o

"prawie" teleskopie jakim jest lunetka ZRT 457. Jej średnica 70 mm jest juŜ poza magiczną

granicą 50 mm przy których widać naprawdę niewiele. Dwa dodatkowe centymetry apertury

pozwalają na stosowanie na tyle duŜych powiększeń do planet Ŝeby widzieć pasy na Jowiszu i

pierścień Saturna. Jednocześnie średnica dorównuje o wiele droŜszym lornetkom z górnej półki

i umoŜliwia np. obserwację słabych komet. Lunetka jeszcze bardziej przypomina teleskop po

przeróbce w astrokrak.pl gdzie zostaje dodany wyciąg okularowy taki jak stosowany w

normalnych teleskopach. Jest to opcja dla wszystkich którzy koniecznie chcą mieć teleskop juŜ

teraz a nie mają wystarczających funduszy i nie interesują ich lornetki umoŜliwiające wyłącznie

oglądanie obiektów mgławicowych i Drogi Mlecznej na ciemnym niebie. Nie jest natomiast

dobrym pomysłem skuszenie się na "teleskopy" oferowane w supermarketach po bardzo

niskich cenach zarówno materiały z których zostały wykonane, jakość wykonania jak i sam

design pozostawiają tak wiele do Ŝyczenia, Ŝe mogą tylko zraŜać do astronomii i pozostawiają

kupującego z nieprzyjemnym wraŜeniem Ŝe wyrzucił swoje pieniądze w błoto. Najczęściej

spotykaną "marką" takich teleskopów jest Optisan.

Kolejną rzeczą jest otoczenie teleskopu czyli warunki obserwacji. Nie warto kupować czegoś co

nie ma szans być często uŜywane. Dlatego jeŜeli mamy dostęp do ciemnego nieba i kawałek

własnego terenu w swoim miejscu zamieszkania, moŜna kupić teleskop duŜy i cięŜki i

traktować go jako stacjonarny. JeŜeli nie mamy dostępu do ciemnego nieba i będziemy musieli

wyjeŜdzać z teleskopem, moŜemy kupić tylko taki teleskop, który da się wygodnie zabierać do

samochodu i przewozić. Jeśli nie mamy dobrego miejsca z ciemnym niebem ani samochodu,

warto kupić przenośny teleskop o długiej ogniskowej i skupić się na obserwacjach planet.

Poszczególne części składowe teleskopu, tzn. tuba optyczna (optical tube assembly OTA),

montaŜ (mount), okulary (eyepiece EP), szukacz (finder) a nawet wyciąg okularowy

(diagonal) moŜna traktować całkowicie oddzielnie tzn. są oddzielnie sprzedawane i

produkowane przez róŜne firmy. Do teleskopu klasy średniej moŜna dokupić luksusowe okulary

(często nawet droŜsze od niego) i wykorzystać je potem w swoim następnym, lepszym i

Strona 2 z 8

większym sprzęcie. MoŜna teŜ dla oszczędności kupić samą tubę optyczną duŜego teleskopu i

umieścić ją na własnoręcznie wykonanym montaŜu Dobsona (z elementów meblowych) i

uzyskać w ten sposób dostęp do obrazów na które normalnie nie byłoby nas stać.

Przy kupnie teleskopu trzeba teŜ zwrócić uwagę na następujące rzeczy:

jakość optyki,

montaŜ rodzaj (azymutalny, paralaktyczny) i jakość wykonania,

obecność mikroruchów (umoŜliwiają dokładne i komfortowe ustawienie teleskopu),

obecność układu zegarowego (szczególnie waŜnego przy astrofotografii),

rodzaj wyciągu okularowego,

dołączone okulary ilość, rodzaj, jakość,

szukacz.

Przed zakupem warto zasięgnąć opinii i poprosić o poradę ludzi, którzy się na teleskopach

znają, a takich moŜna znaleźć na forum dostępnym w portalu www.teleskopy.pl oraz na forach

takich jak: Astronomia.pl

Czasami na Ŝywo porad udzielają uŜytkownicy kanału #astropl na ircu. Ponadto od

poniedziałku do piątku w godz. 21.00 23.00 na czacie portalu Astronomia.pl obecny jest

redaktor, który odpowiada m.in. na pytania dotyczące teleskopów.

3.2. Kiedy najlepiej obserwować Marsa ?

To, jak udane będą obserwacje Marsa, w duŜej mierze zaleŜy od tego, w którym momencie

będzie się go obserwować. Odległość Ziemia – Mars moŜe wynosić od ok. 0,37 do ok. 2,67 AU,

w rezultacie Czerwona Planeta moŜe zmieniać swe rozmiary kątowe ponadsiedmiokrotnie (3,5"

– 25")! Naturalnie najlepiej obserwować Marsa w czasie opozycji, czyli wtedy, gdy widziany z

Ziemi znajduje się po przeciwnej stronie sfery niebieskiej niŜ Słońce. Jednak z racji kształtu

orbit Ziemi i Marsa oraz ich wzajemnego usytuowania nie kaŜda opozycja zapewnia takie same

warunki obserwacji. Co ok. 16 lat zdarza się tzw. wielka opozycja , w czasie której odległość

obu planet jest rzeczywiście najmniejsza.

NajbliŜsze takie okazje zdarzą się 28.08.2003, 27.07.2018 i 15.09.2035. PoniŜej natomiast

zamieszczono informacje dotyczące wszystkich opozycji Marsa w 20 w. i w najbliŜszych latach.

Wielkie opozycje zostały wyróŜnione. Jak widać takiej efektownej opozycji, jaka zdarzy się w

sierpniu 2003 roku, nie było od 1924 roku!

data

opozycji

Dec

rozmiar

tarczy

odległość

[AU]

22.02.1901 10h 26m +14° 32' 13,8" 0,678

29.03.1903 12h 32m 00° 05' 14,8" 0,640

08.05.1905 15h 00m 16° 57' 17,3" 0,543

06.07.1907 19h 01m 27° 59' 22,7" 0,411

24.09.1909 00h 10m 04° 13' 23,8" 0,392

25.11.1911 03h 58m +21° 43' 18,0" 0,517

05.01.1914 07h 05m +26° 33' 15,1" 0,625

10.02.1916 09h 36m +19° 08' 14,0" 0,675

15.03.1918 11h 44m +05° 55' 14,0" 0,662

21.04.1920 13h 57m 10° 21' 15,8" 0,588

Strona 3 z 8

10.06.1922 17h 11m 25° 55' 20,1" 0,462

23.08.1924 22h 19m 17° 40' 25,1" 0,373

04.11.1926 02h 36m +14° 26' 20,2" 0,465

21.12.1928 05h 58m +26° 39' 15,8" 0,589

27.01.1931 08h 42m +22° 54' 14,0" 0,663

01.03.1933 10h 59m +11° 26' 14,0" 0,675

06.04.1935 13h 03m 03° 52' 15,1" 0,624

19.05.1937 15h 43m 20° 39' 18,0" 0,515

23.07.1939 20h 13m 26° 24' 24,1" 0,389

10.10.1941 01h 07m +03° 29' 22,7" 0,414

05.12.1943 04h 44m +24° 24' 17,3" 0,545

14.01.1946 07h 44m +25° 35' 14,8" 0,641

17.02.1948 10h 07m +16° 25' 13,8" 0,678

23.03.1950 12h 13m +02° 20' 14,4" 0,651

01.05.1952 14h 34m 14° 17' 16,6" 0,564

24.06.1954 18h 12m 27° 41' 21,6" 0,433

10.09.1956 23h 26m 10° 07' 24,8" 0,379

16.11.1958 03h 25m +19° 08' 19,1" 0,494

30.12.1960 06h 39m +26° 49' 15,5" 0,610

04.02.1963 09h 15m +20° 42' 14,0" 0,671

09.03.1965 11h 25m +08° 08' 14,0" 0,669

15.04.1967 13h 35m 07° 43' 15,5" 0,605

31.05.1969 16h 32m 23° 56' 19,4" 0,486

10.08.1971 21h 27m 22° 15' 24,8" 0,376

25.10.1973 02h 00m +10° 17' 21,2" 0,441

15.12.1975 05h 29m +26° 02' 16,2" 0,570

21.01.1978 08h 20m +24° 06' 14,4" 0,654

25.02.1980 10h 37m +13° 27' 13,8" 0,677

31.03.1982 12h 43m 01° 21' 14,8" 0,637

11.05.1984 15h 13m 18° 05' 17,3" 0,537

10.07.1986 19h 20m 27° 44' 23,0" 0,406

28.09.1988 00h 27m 02° 06' 23,8" 0,396

27.11.1990 04h 13m +22° 28' 18,0" 0,523

07.01.1993 07h 19m +26° 16' 14,8" 0,628

12.02.1995 09h 47m +18° 11' 13,8" 0,676

17.03.1997 11h 54m +04° 41' 14,0" 0,661

24.04.1999 14h 09m 11° 37' 16,2" 0,583

13.06.2001

Strona 4 z 8

17h 28m 26° 30' 20,5" 0,456

28.08.2003 22h 38m 15° 48' 25,1" 0,373

07.11.2005 02h 51m +15° 53' 19,8" 0,470

28.12.2007 06h 12m +26° 46' 15,5" 0,600

29.01.2010 08h 54m +22° 09' 14,0" 0,664

03.03.2012 11h 52m +10° 17' 14,0" 0,674

08.04.2014 13h 14m 05° 08' 15,1" 0,621

22.05.2016 15h 58m 21° 39' 18,4" 0,509

27.07.2018 20h 33m 25° 30' 24,1" 0,386

13.10.2020 01h 22m +05° 26' 22,3" 0,419

08.12.2022 04h 59m +25° 00' 16,9" 0,550

16.01.2025 07h 56m +25° 07' 14,4" 0,643

19.02.2027 10h 18m +15° 23' 13,8" 0,678

25.03.2029 12h 23m +01° 04' 14,4" 0,649

04.05.2031 14h 46m 15° 29' 16,9" 0,559

27.06.2033 18h 30m 27° 50' 22,0" 0,427

15.09.2035 23h 43m 08° 01' 24,5" 0,382

3.3. Jak obserwować plamy na Słońcu ?

Na wstępie trochę czarnego humoru. Ile razy moŜna obserwować Słońce przez okular

teleskopu? Dwa razy raz lewym i raz prawym okiem.

Przede wszystkim nie wolno obserwować Słońca bezpośrednio przez okular, nawet z załoŜonym

filtrem okularowym to fatalny wynalazek, bo pod wpływem skupionego światła Słońca taki

filtr błyskawicznie się nagrzeje i pęknie a to prowadzi do powaŜnego uszkodzenia wzroku lub

ślepoty. Filtr nakładany od strony wlotowej teleskopu zapewni ochronę samego teleskopu

(wpadające do niego światło będzie juŜ osłabione) i oczywiście oczu obserwatora, trzeba

jednak pamiętać, Ŝe powinien on być wykonany z odpowiedniego materiału (specjalny szklany

filtr słoneczny lub folia mylarowa) a takŜe zwrócić uwagę na dokładne i pewne zamocowanie

zsunięcie się filtra z teleskopu mogłoby być tragiczne w skutkach.

Słońce moŜna takŜe obserwować w projekcji okularowej rzutując obraz na ekran. Ekrany takie

są czasem dodawane do teleskopów jako wyposaŜenie dodatkowe. Jako ekran moŜe teŜ

posłuŜyć choćby biała, najlepiej sztywna, kartka. Nie moŜna ustawiać teleskopu na Słońce przy

pomocy szukacza efekty takŜe mogą być opłakane. Zamiast tego naleŜy patrzeć na cień, jaki

rzuca teleskop i ustawić go tak, by był on jak najmniejszy wtedy wiadomo, Ŝe słoneczne

światło wpada do środka teleskopu.

Taki sposób obserwacji moŜe wbrew pozorom dostarczyć wielu wraŜeń. Pięknie widać nieco

ciemniejsze od centrum brzegi tarczy słonecznej, a często, zwłaszcza w okresach duŜej

aktywności słonecznej, plamy pojedyncze bądź ułoŜone w grupy. MoŜna nawet robić całkiem

udane zdjęcia plam słonecznych na takim ekranie. Metoda ta ma teŜ jeszcze jedną zaletę

dzięki ekranowi moŜliwe jest prowadzenie obserwacji przez wiele osób jednocześnie.

Strona 5 z 8

W ten sam sposób moŜna obserwować obraz Słońca posługując się lornetką, naturalnie

umieszczoną na statywie.

Projekcja na ekran nie moŜe niestety trwać dłuŜej niŜ kilka minut z powodu nagrzewania się

okularu. Nieprzestrzeganie tego zalecenia moŜe doprowadzić do uszkodzenia sprzętu.

3.5. Jak i czym obserwować komety ?

Co do jasności, to najsłabsze gwiazdy jakie widzimy przez lornetkę mają 7, góra 9 mag. Tak

jasne komety zdarzają się raz na kilka miesięcy, ostatnio wyjątkowo często. Bardzo podobny

wygląd do komet, czyli rozmytych plamek, mają mgławice, gromady otwarte, gromady kuliste

itp. i dlatego powstał katalog Messiera początkowo wyłącznie po to Ŝeby ich z nimi nie mylić.

Co do komet okresowych to wcale nie potrzeba takich zestawień, bo po pierwsze komety

okresowe najczęściej są za słabe dla lornetki, a poza tym i tak koniecznie potrzeba mieć

programik np. AstroPC albo Skymap albo Starrynight z moŜliwością pobierania najnowszych

elementów orbit komet, Ŝeby wogóle wiedzieć jakie nowe jasne komety są odkryte. Jeśli nie

ma takich moŜliwości, to naleŜy mieć efemerydę komety ze stron IAU i samemu sobie

narysować jej połoŜenia, Ŝeby ją odnaleźć na niebie. Dla przykładu w grudniu 2002 widać

kometę KudoFujikawa 7 mag czyli moŜliwa do obserwacji nawet za pomocą lornetki.

3.6. Jak obserwować sztuczne satelity ?

Sztuczne satelity i stacje kosmiczne często są opisywane przez obserwatorów określeniem

"latające gwiazdy", bo wyglądają na niebie bardzo podobnie jak one i dość szybko się

przemieszczają. Zwykle przelot satelity na LEO przechodzący w pobliŜu zenitu trwa ok. 67

minut. Rzadko się to jednak zdarza, bo satelity w końcu znikają w cieniu Ziemi (lub wychylają

się z niego na początku obserwacji). A to akurat zaleŜy od pory obserwacji im bliŜej wschodu

lub zachodu Słońca, tym więcej jest "pełnych" przelotów. Poza tym w lecie słońce mało się

chowa za horyzont, a w zimie zachodzi głęboko. Wskutek tego latem moŜna obserwować

satelity praktycznie przez całą noc, a zimą tylko wieczorem i rano (i zwykle są to wtedy

przeloty z wejściem lub wyjściem z cienia).

Jasności satelitów zaleŜą od ich rozmiarów, wysokości ich orbit, elewacji oraz fazy, czyli

połoŜenia względem Słońca i obserwatora w danej chwili. Przykłady: ISS 2 mag, człony rakiet

na niskich orbitach oraz niektóre duŜe satelity np. Lacrosse 23 mag, większość satelitów na

LEO 35 mag, satelity geostacjonarne 1012 mag (które odróŜniają się tym Ŝe "wiszą" nad

jakimś rejonem nie dosłownie, bo są w dość duŜej odległości od Ziemi w porównaniu z jej

rozmiarami i teŜ "latają", ale względem gwiazd tła).

Do tego dochodzą satelity sieci Iridium, które dzięki odblaskowym antenom błyskają w stronę

niektórych obserwatorów w promieniu 50? km zajączkami o nienaturalnych jasnościach

zaleŜnych od umiejscowienia obserwatora dochodzących do 9 mag, chociaŜ normalnie poza

momentami błysków mają +6 mag (i moŜna je wtedy śledzić przez lornetkę zwłaszcza po i

przed rozbłyskiem o którym wiemy Ŝe ma nastąpić).

Śledzenie satelitów moŜna prowadzić gołym okiem, ale trzeba do tego zawsze wiedzieć, gdzie

się ich spodziewać poza ISS, która jako jedyna ma tak duŜą jasność i poza rozbłyskami

Iridium, które wiadomo jak wyglądają, chociaŜ czasem zdarzają się rzadkie rozbłyski od innych

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: