Przekładnie rowerowe(1).pdf

BICYKLE I EPICYKLE - O PIASTACH WIELOBIEGOWYCH I

TRADYCJI

Dyskusje na temat wyższości piast wielobiegowych nad przerzutkami zewnętrznymi ciągną się

wśród cyklistów od czasu, kiedy i jedne i drugie pojawiły się na świecie, dając podstawy do

takowych polemik. Początkowo piasty wiodły prym - niektóre miały AŻ trzy biegi, były szczelne,

łańcuch nie spadał w trakcie przerzucania, było ono łatwe (klik, klik) a konserwacja ograniczała

się do wpuszczenia paru kropel oliwy do odpowiedniego otworka.

Przerzutki zewnętrzne powodowały stały bałagan

z łańcuchem, w niektórych wersjach

występowały po dwa łańcuchy, z których jeden

obiegał po dużym, a drugi po małym okręgu i

służył tylko do zasprzęglania zewnętrznej

koronki (wtedy mechanizm wolnego koła był

wyłączany), a zmiana biegu wymagała dużego

wyczucia, aby nie zrzucić łańcucha diabli wiedzą

gdzie.

Pierwsze piasty wielobiegowe (początkowo

biegów było dwa) opracowali Anglicy - G. Walker

w 1877 r. (prawdopodobnie przeznaczoną do

wielkiego bicykla), a w 1878 podobną piastę opatentowali Scott i Phillot. Do roweru Crypto

(tricykl z napędzanym przednim kołem) zastosowano początkowo (w 1886 r.) jednobiegową

przekładnię przyspieszającą, a w 1882 r. dwubiegową Crypto-Dynamic. Piastę o dwóch

przełożeniach nazwaną Collier skonstruował w 1889 r. Frank Bowden, a przyjęty przez szerszą

publiczność został model W. Reilly'ego, opatentowany w 1896 r. W Niemczech w roku 1905

Ernst Sachs opatentował piastę dwubiegową z hamulcem torpedo (produkowano ją do 1958 r.)

Duński wynalazca Mikael

Pedersen (autor słynnego

roweru Dursley-Pedersen)

opracował w roku 1903 piastę

automatyczną 2- a następnie 3-

biegową. Jedna z wersji

dwubiegowej piasty Pedersena

zmieniała biegi nawet

samoczynnie, pod wpływem

siły odśrodkowej. Pomimo łatwości w obsłudze stanowiła koszmar dla montujących, gdyż

wymagała szprych o 12 różnych długościach, albowiem miała kołnierze o gruszkowatym

kształcie(!). Ich dłuższa część zasłaniała wystający fragment mechanizmu, gdyż Pedersen

zastosował przekładnię czołową, a nie planetarną, czyli epicykliczną, jaką stosowano w niemal

wszystkich innych piastach wielobiegowych.

Wreszcie (w latach 1902 do 1906) panowie Henry Sturmey i James Archer rozpoczęli produkcję

swych pierwszych piast trzybiegowych. Stanowiły one przełom - ważyły ok. 1 kg, mechanizm

wolnego koła działał na wszystkich biegach, a przełożenia wynosiły +25%; 1:1 i -20%. W latach

1906 - 1907 powstała kolejna wersja tej piasty, lecz z satelitami osadzonymi na łożyskach

kulkowych, co zapewniało wyjątkowo lekką pracę, a zakres przełożeń wynosił +31,5%; 1:1;

-23,8%. Od 1906 firma Sturmey-Archer z Nottingham rozpoczęła również produkcję piast

trzybiegowych z hamulcem odwrotnym (torpedo).

Firma Fichtel & Sachs w 1910 r.

popełniła piastę 4-biegową, ale była

ona dosyć droga, a poza tym było na

nią zdecydowanie za wcześnie -

wąsaci cykliści wierzący wyłącznie w

krzepę fizyczną i redukcję masy

twierdzili, że "cztery biegi to za dużo i

nikomu to nie jest potrzebne".

Sturmey-Archer rozpoczął produkcję

piast czterobiegowych (o małej,

średniej i dużej rozpiętości przełożeń)

znacznie później - od roku 1938 (do

1970).

Po II Wojnie sytuacja nieco się zmieniła - Campagnolo i Simplex zaczęły produkować przerzutki

zewnętrzne z prawdziwego zdarzenia, co prawda z "zegarową" sprężyną i działające na zasadzie

teleskopowej, ale jednak obsługujące po 3, 4, a nawet 5 biegów, co zdawało się przechylać szalę

na stronę "ścigantów". Zwolennicy piast wielobiegowych ukryli się pomiędzy turystami, twierdząc,

że nie jest ważna liczba biegów, którą się dysponuje, tylko ich zakres (33% w górę i w dół), oraz

wśród cyklistów miejskich, którym odpowiadała możliwość zmiany biegu w trakcie postoju

roweru. Przerzutki zewnętrzne ciągle ewoluowły, a zakres ich przełożeń zaczął się zwiększać.

SunTour wprowadził przerzutkę zewnętrzną z tzw. leżącym równoległobokiem, co pozwoliło na

zastosowanie wielotrybów o ekstremalnej rozpiętości.

W 1966 r. Sturmey-Archer dokonał następnego kroku, wypuszczając na rynek piastę

pięciobiegową S5 (+50%; +26,6%; 1:1; -21,1%; -33,3%). Kolejne wersje piasty pięciobiegowej

Archera pojawiały się w latach 1977, 1981 i w 1985. Ten ostatni model miał aluminiową gilzę

(obudowę) i nosił nazwę Elite AT5 (AT to skrót od All Terrain), co nawiązywało do rodzącego się

szaleństwa rowerów górskich. Do nich bowiem pojawiły się przerzutki i wielotryby umożliwiające

kombinację 18, 21 i więcej biegów. Sachs w odpowiedzi na S5 Archera wyprodukował piastę

Pentasport, za to Archer w 1993 wypuścił na rynek 5-biegową piastę Sprinter, sterowaną jedną

linką.

Sachs opracował system Orbit Commander, składający się z piasty o 2 przełożeniach i 6-

rzędowego wielotrybu, a później - cieszący się powodzeniem 3x7, skrzyżowanie piasty

trzybiegowej z

siedmiorzędowym wielotrybem.

Tu trzy biegi w piaście

zastępowały trzyrzędowe koło

łańcuchowe mechanizmu

korbowego, co pozwalało na

skrócenie łańcucha,

zmniejszenie czasu

przerzucania i redukowało

liczbę części wymagających

obsługi.

Wreszcie w 1993 r. (był to rok

obfity w piasty, bo i Archer ze Sprinterem...) nastąpiła konfrontacja dwóch znanych producentów

osprzętu rowerowego. Shimano i Fichtel & Sachs przystąpiły do produkcji piast

siedmiobiegowych (choć Sachs rozpoczął z poślizgiem). Siedem biegów powinno wystarczyć

większości cyklistów miejskich i rekreacyjnych. Pierwsze wersje miały hamulec torpedo, później

wprowadzono piasty z hamulcem sterowanym ręcznie - Sachs w S7 zastosował swój klasyczny

hamulec bębnowy, a Shimano - hamulec rolkowy Nexus.

Mechanizm hamulca, otoczony

radiatorem, nakładany jest na

kompletne, zaszprychowane

koło, na wielowypust wystający

z prawej strony. Przecieniona

szyjka służy zmniejszeniu

przenoszenia ciepła z hamulca

na piastę, gdyż po dłuższym

hamowaniu przy zjazdach

bęben rozgrzewa się do

całkiem wysokiej temperatury.

Hamulec Nexus nie jest

dokładnie rzecz biorąc

hamulcem bębnowym, lecz

działa na zasadzie zbliżonej do

torpedo - jego okładki pracują

w smarze, są wykonane z

żeliwa, a rozpycha je sześć

utwardzonych rolek, których

ruch odśrodkowy wymuszany

jest przez krzywkę, wprawianą

w ruch linką.

W 1994 r. Sachs wprowadził elektroniczne urządzenie zmieniające biegi o nazwie 7-

SpeedTronic (patrz też MT 10/2001). Biegi zmieniało się naciskając na przyciski, co wprawiało w

ruch serwomechanizm. Jednak SpeedTronic był zbyt kosztowny - 600 DM doliczone do piasty

kosztującej 250 - 300 DM odstraszyło klientów.

Wreszcie po długich i prowadzonych w tajemnicy pracach badawczo-rozwojowych Sachs w 1996

r. zaprezentował publiczności piastę E-12 Elan. Miała ona 12 biegów o łącznym zakresie

przełożeń 343% i z całym osprzętem ważyła imponujące 3,8 kilograma. Na tych samych targach

IFMA w Kolonii, na których miała miejsce inauguracja Elana, niewielkie przedsiębiorstwo

rodzinne produkujące łańcuchy i smary, Rohloff, zaprezentowało swoją piastę 14-biegową o

zakresie przełożeń 500%.

Przedstawiciele Sachsa byli

wściekli, tym bardziej dlatego, że

Speedhub 14-500 Rohloffa waży

ok. 1,65 kg i nadaje się do

użytkowania tak wyczynowego,

jak i praktycznego. Byli tak

wściekli, że nie odwiedzili

oficjalnie stoiska Rohloffa, choć

uczynili to (powodowani

azjatycką uprzejmością) bracia

Shimano. Elan Sachsa znikł z

rynku, gdyż przeciętny

użytkownik nie chciał mieć nic

wspólnego z tym ciężkim

urządzeniem, za to obecnie Rohloff produkuje również modele z hamulcem tarczowym.

W 1999 r. Shimano opracowało

(posiłkując się pomysłami

Sachsa) system Nexus Auto-D

współdziałający z

czterobiegową piastą Inter-4.

Mechanizm zmiany biegów

wyposażono w komputerowo

sterowany serwomotor.

Przerzucanie następowało

automatycznie, jako funkcja

prędkości, ręcznie lub z

preselekcją, gdzie zmianę

biegu sugeruje komputer. Idąc

dalej za ciosem Shimano

przerobiło gruntownie swą

piastę trzybiegową "333" i na jej

bazie opracowało model Nexus

C-3. Tutaj serwomotor zmienia

biegi w zależności od prędkości

i użytkownik nie tylko nie musi

niczego dotykać, ale i nie ma

czego, bo wszystko siedzi w

zamkniętym plastikowym

pudełku.

W 1998 Sachs został wykupiony przez amerykańską firmę SRAM Co., która była zainteresowana

piastami produkowanymi w Schweinfurcie. Na efekty tego zainteresowania nie trzeba było długo

czekać - zgodnie z amerykańską tradycją procesowania się na każdym kroku, w roku 2001

SRAM złożył protest do Komisji Antydumpingowej Unii Europejskiej i w rezultacie do piast

Nexus-7 doliczono 11% cła antydumpingowego. Europejscy producenci rowerów są wściekli,

gdyż to podniesie im koszty, a użytkownicy rowerów mają nadzieję, iż tego rodzaju działania

polityczne nie powstrzymają firm od prowadzenia prac nad piastami wielobiegowymi.

W minionym 2001 roku najsłynniejszy producent piast wielobiegowych na świecie, Sturmey-

Archer, który powoli, lecz nieuchronnie zmierzał do bankructwa, został wykupiony przez

tajwańskiego producenta przerzutek, Sun Race. Firma ta z okazji 100 rocznicy powstania

pierwszej piasty Sturmey-Archer zamierza rozpocząć w roku 2002 sprzedaż piasty 8-biegowej, a

zarzucić produkcję modelu

Sprinter-7, wytwarzanego od

1995. Wskazuje to wyraźnie, że

ci, którzy w pewnym okresie

czasu tworzyli historię,

przechodzą do muzeum, gdyż

zamiast wychodzić naprzód

zbytnio zapatrzyli się w swą

minioną wielkość. Ich miejsce

zajmują za to gentlemani,

którzy co prawda w czasie

wolnym grywają w polo, golfa i

krykieta, lecz rysy ich twarzy

kojarzą się raczej z powstaniem

bokserów, niż z polowaniem na

lisa (które w dodatku zostało

zakazane!) Unbelievable!

SPRAWNOŚĆ PIAST WIELOBIEGOWYCH I PRZERZUTEK ZEWNĘTRZNYCH

Powszechnie twierdzi się, że piasty

wielobiegowe stawiają większy opór,

niż system z przerzutką zewnętrzną. To

prawda, ale nie zawsze. Przeciętny,

słabo konserwowany łańcuch

współpracujący z przerzutką ma

sprawność rzędu 86%. Dobrze dotarta

piasta smarowana lekkim olejem ma

sprawność ponad 95%. Opory

mechanizmu piasty (jak i łańcucha w

przerzutce) zmieniają się w zależności

od biegu.

* Piasty 3-biegowe (Sachs, Sturmey,

Shimano): 96% - 89%

* Shimano-4: 95,5% - 85,5%

* Sachs-7, Shimano-7, Sturmey-7: 88%

-- 93%

* Rohloff 14: 93% - 89%

* Nowe przerzutki zewnętrzne

Shimano, 27 biegów: 95% - 89,5%

* Przerzutki zewnętrzne, używane: 92% - 86%

Za wyjątkiem piast 3-biegowych testowano egzemplarze nowe. Ich opory zapewne zmniejszyłyby

się po dotarciu. (Dane - głównie na podstawie badań: Chester Kyle & Frank Berto, kwartalnik

IHPVA Human Power, lato 2001)

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: