1. Pojęcie paradygmatu i ich sens w kryminologii.
Pojęcie paradygmatu zostało wprowadzone do nauki przez Thomasa Khuna. Za paradygmat uznaje się ogólne wzorce pracy badawczej oparte na wyraźnych założeniach pojęciowych, metodologicznych i metafizycznych. W obrębie kryminologii można wyróżnić trzy podstawowe nurty – paradygmaty tj. kryminologię klasyczną, pozytywistyczną i antynaturalistyczną.
2. Paradygmat klasyczny.
Nurt kryminologii klasycznej wykształcił się w XVIII w. Do jego głównych twórców należy: Cesare Beccaria, Immanuel Kant czy Anselm Feuerbach. Szkoła klasyczna zakładała, że każdy człowiek, w tym także sprawca przestępstwa jest jednostka racjonalną. Każdy człowiek świadomie wybiera między alternatywnymi sposobami postępowania. Każdy człowiek jest wyposażony w wolną wolę. Szkoła klasyczna opiera się na założeniu, że przestępca niczym szczególnym się nie wyróżnia. W ujęciu szkoły klasycznej każdy jest potencjalnym przestępcą. Każdy człowiek jest zdolny do popełnienia przestępstwa. Każdy człowiek jest skłonny do popełniania przestępstw, a więc szkoła klasyczna zakładała pesymistyczną wizję natury ludzkiej. Człowiek jest zatem istotą, której zachowania mogą być manipulowane za pomocą obawy przed karą.
3. Naturalizm metodologiczny w kryminologii.
Naturalizm metodyczny jest przekonaniem o konieczności oraz możliwości uprawiania nauk społecznych na wzór nauk ścisłych. Pozytywistyczna koncepcja nauk społecznych opierała się na przekonaniu o możliwości uzyskania przez nauki społeczne wiedzy równie pewnej i ścisłej na temat człowieka i społeczeństwa co wiedza uzyskana przez fizykę czy chemię na temat świata przyrody.
4. Pytania lombrozjańskie i pytania queteleowskie.
Cechą kryminologii pozytywistycznej jest koncentracja na osobie sprawcy przestępstwa. Przedstawicielem nurtu pozytywistycznego jest Cesare Lombroso. Lombroso zadał pytanie: dlaczego jedni ludzie popełniają przestępstwa, a inni nie? Postawione przez niego pytanie nazywa się pytaniem lombrozjańskim. Odpowiedź na nie sprowadza się do tezy, ze sprawca przestępstwa różni się od innych ludzi. Pozytywiści twierdzili, że przestępcy stanowią szczególną kategorię osób, wyróżniają się szczególnymi cechami. By ustalić dlaczego jedni popełniają przestępstwa należy ustalić czym różni się sprawca przestępstwa.
Pytanie queteleowskie związane jest z pojawieniem się w kryminologii pozytywistycznej nurtu socjologicznego. Do teorii socjologicznych najczęściej zalicza się koncepcje mieszczące się w ramach paradygmatu rodzajów otoczenia tj., upatrujące przyczyn przestępczości w środowisku społecznym. Socjologiczność tych teorii bywa kwestionowana, twierdzi się, że wyjaśniają one indywidualne zachowania jednostek. Socjologiczna teoria kryminologiczna nie powinna być teorią zachowania przestępnego, a raczej teorią przestępczości jako zjawiska społecznego. Poprzez zadanie pytania queteleowskiego dąży się do uzyskania odpowiedzi na zagadnienie dotyczące nasilenia przestępczości w ramach różnych grup społecznych. Pytanie to brzmi: dlaczego nasilenie przestępczości w ramach różnych grup społecznych jest rożne?.
5. Paradygmat pozytywistyczny.
Nurt pozytywistyczny kryminologii wykształcił się w XIX w, jego przedstawicielami byli min. Cesare Lombroso, Enrico Frriego. Kryminologia pozytywistyczna opierała się na scjentyzmie, naturalizmie metodologicznym. Jednym z podstawowych założeń kryminologii pozytywistycznej jest deterministyczna koncepcja człowieka i sprawcy przestępstwa. Zachowania ludzi, w tym i przestępców są rządzone przez czynniki nad którymi nie mają oni kontroli. zadaniem kryminologii jest poszukiwanie tych przyczyn. Jest to przede wszystkim nauka o przyczynach przestępczości. Kryminologia pozytywistyczna koncentruje się na sprawcy przestępstwa, pozytywiści zadają sobie pytanie dlaczego jedni ludzie popełniają przestępstwa, a inni nie? Postawione przez niego pytanie nazywa się pytaniem lombrozjańskim. Pozytywizm opiera się na optymistycznej wizji natury człowieka, zakłada bowiem, ze by popełnić przestępstwo trzeba posiadać szczególne właściwości. Przestępcy wg tej koncepcji stanowią mniejszość społeczeństwa, która jest dotknięta pewnymi specyficznymi wadami. Pojawiające się koncepcje socjologiczne w kryminologii pozytywistycznej upatrywały tej odmienności nie w samym sprawcy, a w jego otoczeniu. Zakładały, że sprawca jest ukształtowany przez oddziaływanie określonych wpływów środowiska. Cechą paradygmatu pozytywistycznego jest korekcjonalizm będący konsekwencją założenia o odmienności sprawcy przestępstwa. Korekcjonizm zakłada redukowanie odmienności będących przyczyną zachowań przestępnych.
- przestępczość należy wyjaśnić jako zachowanie pozostające w związku przyczynowym z cechami człowieka
- cechy człowieka są przyczyna odmienności
- zachowania przestępne naruszają aprobowany w społeczeństwie porządek i zaburzają funkcjonowanie społeczeństwa
- poprzez eliminowanie warunków sprzyjających zachowaniom przestępnym czyli korygowanie cech człowieka można zapobiegać przestępczości
6. Pytanie relatywne
Pytanie reaktywne pojawia się przy paradygmacie antynaturalistycznym kryminologii, pytanie to brzmi: dlaczego pewne zachowania są uznawane za przestępstwa i pewni ludzie są uznawani za przestępców, a inne zachowania ludzi i inni ludzie nie. Jest to pytanie o mechanizmy funkcjonowania instytucji kontroli społecznej, o źródła i mechanizmy społecznych procesów kryminalizacji. W tym ujęciu kryminologia przekształca się z nauki o przestępcy i jego zachowaniu w socjologię prawa karnego i kontroli społecznej.
7. Antynaturalizm kryminologiczny.
Podstawową cechą paradygmatu antynaturalistycznego jest odrzucenie właściwego pozytywizmowi naturalizmu metodologicznego. Antynaturalizm zakładał, że człowiek i społeczeństwo są specyficznym przedmiotem badań i uniemożliwia to uprawianie ich na wzór nauk przyrodniczych. Oznacza to odwołanie się do metod analizy jakościowej. Kryminologia antynaturalistyczna opiera się też na konfliktowej wizji społeczeństwa i prawa karnego. Prawo karne jest przez nią postrzegane jako instrument wykorzystywany w konfliktach społecznych. Konsekwencją założeń antynaturalizmu jest przyjęcie tezy, iż podstawowym przedmiotem badań kryminologicznych nie powinien być sprawca, ale „audytorium społeczne”, które dokonuje obserwacji i oceny określonych rodzajów zachowań i konkretnych zachowań konkretnych ludzi jako przestępców. Przedmiotem kryminologii antynaturalistycznej są mechanizmy społecznej reakcji na zachowania przestępne. Podstawowym problemem do rozwiązania przez antynaturalistów jest problem kontroli społecznej oraz konflikt społeczny we współczesnych społeczeństwach. Antynaturaliści zakładają przekształcenie organizacji społecznej, co ma na celu przekształcenie także człowieka.
- przestępczość jest wynikiem konfliktów w społeczeństwie, które mają źródło w sprzeczności interesów między grupami społecznymi i jednostkami
- normy prawne określające zachowania za przestępne ustanawiane są w interesie warstw społecznych mających pozycje dominującą w społeczeństwie
- normy prawne stosowane są jako środek zdyscyplinowania jednostek, a za przestępcę może zostać uznany każdy, niezależnie czy naruszył normę czy nie
- zapobieganie przestępczości ma polegać na zmianie sposobu stanowienia oraz stosowania norm prawnokarnych,
8. Współczesny konserwatyzm.
9. Ekonomiczne teorie przestępczości.
Ekonomiczna teoria przestępczości pojawia się w związku z powrotem do kryminologii klasycznej tj. neoklasycyzmem. Ekonomiczna teoria przestępczości operowała modelem przestępcy wzorowanym na modelu jednostki podejmującej racjonalne decyzje ekonomiczne na wolnym rynku i kierującej się rachunkiem kosztów i zysków.
10. Racjonalizacja kary w nurtach kryminologicznych.
Założenie nurtu klasycznego, iż każdy jest potencjalnym przestępcą prowadzi do absolutnej koncepcji kary mającej sens etyczny i stanowi odpłatę za wyrządzone zło. Podstawą wymiaru kary ma być to co sprawca uczynił. Kara ma być jednocześnie sposobem powstrzymania ukaranego oraz innych jednostek przed popełnianiem przestępstw. Zagrożenie karą i jego racjonalizacja są czynnikami, które ma do dyspozycji państwo w walce z przestępczością. Pozytywiści dążyli do tego, by prawo karne przekształcić z instrumentu represji w instrument oddziaływania na sprawcę przestępstwa, mający służyć korekcji odmienności sprawcy. Kara na być dostosowana do tego kim jest sprawca, a nie do tego co zrobił. Kara ma jednoznacznie celowy charakter. Ma być karą prewencyjną wymierzoną ze względu na chęć osiągnięcia w przyszłości określonych celów, a nie ze względu na wydarzenia które miały miejsce w przeszłości.
11. Biopsychologizm a kierunek socjologiczny
W nurcie kryminologii pozytywistycznej wyróżnia się dwa kierunki: biopsychologiczny oraz socjologiczny. Ich zgodność albo przeciwstawność jest względna, zależy od poziomu uogólnienia, na którym dokonuje się porównania ich twierdzeń, ich tożsamość metodologiczna i światopoglądowa jest niekwestionowana, to na poziomie złożeń leżących u podstaw ich dyscyplin naukowych występują zasadnicze odmienność.
Założenia kierunku biopsychologicznego
Skoncentrowanie się dyscyplin zajmujących się biologia i psychologia człowieka na cechach jednostki oparło się na następujących założeniach:
· Decydujący wpływ na zachowanie człowieka wywierają cechy pozwalające traktować go jako odrębne indywiduum,
· Niektóre z tych cech tworzą podłoże sprzyjające powstawaniu zachowań antyspołecznych,
· Można ustali jakie cechy wywołują tendencje do zachowań anty społecznych, możliwe jest wykrycie związku przyczynowego miedzy określoną cecha a określonym zachowaniem,
· Ustalenie takiego związku jest równoważne z ustaleniem przyczyn przestępczości, co umożliwia zapobieganie temu zjawisku.
Założenia kierunku socjologicznego
Eksponując role społeczeństwa w genezie zachowań jednostki przyjęły one następujące założenia:
· Na zachowanie człowieka rozstrzygający wpływ wywierają czynniki społeczne,
· Niekorzystne czynniki społeczne generują zachowanie przestępne
· Można ustalić jakie czynniki społeczne wywołują zachowanie przestępne,
· Usuniecie takich czynników lub złagodzenie siły ich oddziaływania pozwala skutecznie zapobiegać przestępczości.
Wskazane założenia znaleźć można u podstaw wszystkich teorii zaliczonych do tego kierunku, lecz szczegółowe ich twierdzenia są poważnie zróżnicowane.
Wśród teorii tworzących kierunek biopsychologiczny wyróżnić można:
A. teorie kładące nacisk na cechy somatyczne:
· teorie antropologiczne,
· koncepcje nawiązujące do genetyki,
· koncepcje odwołujące się do zaburzeń funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego
· pozostałe koncepcje.
B. Teorie kładące nacisk na cechy psychiczne:
· Koncepcje ekologiczne
· Teorie strukturalne,
· Teorie zróżnicowania kulturowego,
· Teorie uczenia się,
· Teorie kontroli.
12. Antropologia kryminologiczna
Teoria antropologiczna jest jedną z teorii biopsychologiznych. Sformułowana została przez C. Lombrosco. Lombroso nawiązywał do poglądów poszukujących związków miedzy ukształtowaniem twarzy bądź czaszki a właściwościami psychiki. Badania Lombroso doprowadziły go do twierdzenia, że niektórzy ludzie wykazują tendencję do popełniania przestępstw, którą to można rozpoznać po cechach budowy ciała. W zależności od konfiguracji takich cech (sześć cech) można zadaniem Lombroso określić na popełnianie jakich przestępstw dany osobnik jest ukierunkowany.
13. Cechy somatyczne a zachowanie przestępne.
Typoligie ludzi polegalja na laczeniu właściwości psychicznych z czechami somatycznymi. Najstarsza zostala stworzona przez Hipokartesa. Wyroznil on nastepujace typy psychosomatyczne:
a) sangwinik – silnie reagujacy i niewytrwaly w dzialaniu,
b) choleryk – silnie reagujacy i wytrwaly w dzialaniu,
c) melancholik – slabo reagujacy i wytrwaly w dzialaniu,
d) flegmatyk – slabo reagujacy i niewytrwaly w dzialaniu.
Inna typologie stworzyl Kretschmer:
a) typ asteniczny – wysoki wzrost, szuply, ostre rysy twarzy, waskei ramona,
b) typ atletyczny – sredniego albo wysokiego wzrostu, raczej szczyply,lecz dobrze umiesniony, twarz koscista, szeroki w ramionach,
c) typ pykniczny – sredniego lub malego wzrostu, otluszczony, o grubych rysach twarzy, slabo umiesniony, duzy brzuch,
d) typ dysplastyczny – o nie regularnej budowie ciala, często otluszczony, mezczyzni maja często cechy budowy kobiecej, a kobiety – meskiej.
Typologia ta jest laczona z lombrozjanizmem i tak samo należy oceniac jej przydatnosc w kryminologii. Jej krytycy wskazuja na brak mozliwosci laczenbia typow konstytucjonalnych z tendencja do zachowan przestepczych czy aspolecznych.
-Teoria Eysenacka-
14. Wyjaśnienie zachowań przez H. j. Eysencka.
Eysneck nie wyróżniał typów somatycznych, a swoją teorię oparł na przeciwstawieniu dwóch przeciwstawnych warunkowanych biologicznie typów układu nerwowego, różniących się procesem budzenia i hamowania. Typy te doprowadziły do wyróżnienia: ekstrawertyków, introwertyków. Wrodzone właściwości sytemu nerwowego powodują, że u ekstrawertyków proces nabywania i utrwalania odruchów warunkowych odpowiadających wymaganiom społecznym jest trudniejszy niż i introwertyków. Ekstrawertyków jest zatem trudniej socjalizować. W procesie socjalizacji rolę odgrywa też wrażliwość emocjonalna, jej niski poziom oznacza zrównoważenie emocjonalne, odporność na stres. Osoby cechujące się wysokim stopniem ekstrawertyzmu i neurotyzmu trudniej utrwalają odruchy pozwalające na uniknięcie zachowań antyspołecznych w tym, przestępnych. Eysenek traktuje utrwalanie takich społecznie pożądanych odruchów jako kształtowanie sumienia. powstać ma ono jako wynik oddziaływań społecznych powodujących, że bodziec w postaci możliwości złamania normy wywołuje reakcje lękową czyli powstrzymującą przed zachowaniem przestępnym.
15. Psychopatia a przestępczość.
Psychopatia pojmowana jest jako nieprawidłowe ukształtowanie osobowości. elementem stale powtarzającym się jest niezdolność do trwałych związków uczuciowych oraz związania z tym przewaga sfery popędowo emocjonalnej nad wyższymi poziomami regulacji zachowania. W zachowaniach psychopatów pojawiają się zachowania impulsywne. powyższe cechy prowadzą do braku poczucia winy przy działaniach naruszających dobra innych ludzi, nieumiejętność odroczenia gratyfikacji oraz skłonność do agresji. Psychopatów należy traktować jako osoby o nieprawidłowo ukształtowanej psychice w następstwie negatywnych doświadczeń społecznych.
16. Teorie strukturalne.
Ludzie uplasowani w różnych miejscach lub poziomach struktury społecznej mają odmienne możliwości działania. Wszyscy członkowie społeczeństwa podlegają naciskowi wywieranemu przez społeczeństwo celem skłonienia do osiągnięcia uznanych w tym społeczeństwie wartości. Struktura kulturowa w ramach której zostają godne osiągnięcia cele zawiera wskazanie w jaki sposób i za pomocą jakich środków wolno osiągnąć wskazane cele. Im ktoś ma wyższą pozycje społeczną ma szersze możliwości działania, łatwiej jej zatem osiągnąć społecznie cenione cele niż jednostce zajmującej mniej korzystne miejsce w strukturze społecznej. Sytuacja ta prowadzi do problemu przystosowania się jednostki do stawianych jej celów. Za R. Mertonem można wymienić następujące sposoby przystosowania się do stawianych przez otoczenie wymagań:
- konformizm – jednostka zinternalizowała co najmniej niektóre określone cele i środki, ma dostęp do aprobowanych społecznie sposobów ich osiągnięcia i potrafi je wykorzystać
- innowacja – jednostka silnie zinternalizowała co najmniej niektóre określone cele, ale w niewystarczającym stopniu uzewnętrzniła niezbędność sięgania wyłącznie po kulturowo dopuszczalne środki, jednostka wykazuje skłonność do innych działań zdatnych do zrealizowania celów
- rytualizm – pojawia się przy odrzuceniu przekonania o potrzebie osiągania celów, przy jednoczesnej internalizacji społecznie aprobowanych sposobów ich dochodzenia, jednostka redukuje aspiracje i zadowala się przestrzeganiem uznawanych norm postępowania
- wycofanie – niektóre cele i środki zostały zinternalizowane, ale zawiodły, jednostka wykazuje tendencje do poniechania wysiłku związanego z osiągnięciem celów i podejmuje działalność zastępczą, z reguły ocenianą negatywnie
- bunt – pojawia się przy odrzuceniu celów i norm wyznaczających sposoby i środki ich osiągnięcia przy jednoczesnym podjęciu próby określenia innych celów i środków.
Presja społeczna na uzyskanie możliwości wysokiego poziomu konsumpcji może stanowić czynnik motywacyjny do popełniania przestępstw, które umożliwiają dostęp do pożądanych dóbr konsumpcyjnych. Społeczne aspiracji różnie kształtują się w różnych warstwach społecznych , a zatem społecznie akceptowane wartości są przetwarzane i adoptowane do warunków i możliwości działania jednostki.
17. Teorie zróżnicowania kulturowego
Pogląd ze istnieje jedna wspólną dla całego społeczeństwa struktura kulturowa został odrzucony przez kryminologów upatrujących przyczyn zachowań kryminalnych w zróżnicowaniu kulturowym.
Albert Cohen opracował teorie „przestępczej pod kultury”. Przyjął ze warstwa dominująca jest tzw. warstwa średnia, która narzuca swoje standardy zachowań i miarę sukcesu warstwie niższej. Cohen wymienia cechy które w hierarchii wartości warstwy średniej są wysoko cenione i warunkują one osiągniecie wyższego statusu społecznego: ambicja, osobista odpowiedzialność, szacunek dla osiągnięć, świecki ascetyzm, eliminacja agresji fizycznej i przemocy, dbałość o wygląd i maniery, szacunek dla własności. W warstwach niższych do kształtowania tych cech nie przywiązuje się z reguły dużej wagi osoby z warstwy niższej obcując od wczesnego etapu ze specyficzna kultura swojej warstwy nie są w stanie spełnić wymagania niezbędnych do uzyskania społecznego awansu. Osoby z warstwy niższej są poddane wpływa warstwy średniej i świadome znaczenia sukcesu i awansu społecznego nie mając jednak możliwości zaspokojenia wynikających z tego potrzeb. W warstwie niższej tworzą się grupy rozwijające postawy wrogie wobec dyskryminujących ich wartości i norm. Negatywizm tej subkultury przejawia się w działaniu nie do osiągnięcia określonej korzyści lecz do samego działania, którego przejawem jest chęć szkodzenia innym. Cecha tej subkultury jest podkreślenia autonomii grupy, odrzucenie wszelkich zewnętrznych nacisków.
Walter Miller wychodząc z twierdzenia i zróżnicowaniu kulturowym jako źródle przestępczości warstwy niższej stworzył teorii „punktów skupienia”. Jego zdaniem aby doszło do wyodrębnienia negatywistycznej subkultury grupowej potrzebne jest działanie czynników pozytywnych a nie tylko negatywnych. Warstwa niższa wytwarza w toku swojej, sięgającej w przeszłość historii specyficzna subkulturę, przeciwstawna do innych warstw. Subkulturę ta tworzy siec norm wywodzących się z „punktów skupienia”, z wartości grupowych, z których wynikają wskazania co do zachowań pozwalających uzyskać prestiż grupy. Miller wymienia punkty skupienia:
· Trudności
· Twardość
· Cwaniactwo
· Podniecenie
· Los
· Niezależność.
Przynależność do grupy ma dla członków istotne znaczenie, powodujące ze są oni nastawieni konformistycznie wobec wymagań grupy i skłonni spełniać wszelkie jej oczekiwania. Przynależność ma dla jednostki sama przez się znacząca wartość, pozwala uzyskać wysoki status w grupie. Wysoki status można jednak tylko uzyskać poprzez demonstracje posiadania cech wysoko cenionych w kulturze warstw niskich.
Teorie zróżnicowani a kulturowego stanowiły istotny wkład w rozwój pozytywistycznie ukierunkowanej kryminologii. Wspólną słabością tych teorii jest zajmowanie się przestępczością tylko w jednej warstwie społecznej.
18. Teorie zróżnicowanych powiązań ????????? może okazji????
Teoria zroznicowanych okazji zostala przedstawiona przez R. Clowarda i L. Ohlina. Autorzy ci wskazuja ze wybor zachowania zgodnego lub sprzecznego z prawemwplywa dostepnosc do srodkow koniecznych do podjecia zachowan antyprawnych, chodzi tu o dostep do srodkow kultury, rozumianych jako wzorce zachowan, postawy, systemy wartosci. Wskazuja oni na grupowanie się nieletnich w zbiorowosciach o odmniennych cechach:
a) przestepcze – powstaja gdy nieletni zyja w srodowesku spolecznym nasyconym doroslymi kryminalistami, pod których kontrola pozostaja i mogę się od nich nauczyc wykonywania rol spolecznych,
b) konliktowe – formuja się w srodowiskach zdezorganizowanych, w których nieletni nie stykaja się ze stabilnym systemem rol spolecznych konwencjonalnych czy przestepczych. Srodowiska te charakteryzuja się duza ruchliwoscia, zmiennym skaldem ludnisci, co oslabia kontrole spoleczna nad neiletnimi.
c) Wycofania – powstaje gdy nieletni nie zdolali zaspokoic aspiracji czy to przy pomocy srodkow legalnych czy nielegalnych, a maja dostep do narkotykow. Podkultura ta koncentruje się woklo uzywania narkotykow. Wejscie do tej grupy nastepuje w skutek indywidualnych zaburzen stosunkow z najblizszym otoczeniem.
19. Teorie neutralizacji
Teorię technik neutralizacji zalicza się do teorii uczenia się zachowań przestępnych. Sformułowali ją Gresham, Sykes i Matz. Teoria ta zajmuje się stosowaniem argumentacji służących usprawiedliwianiu zachowań przestępnych. Argumentacje takie trzeba sobie przyswoić i nauczyć się nimi posługiwać. Autorzy ci uważają, że młodzież popełniająca przestępstwa internalizuje w procesie socjalizacji poprawny system wartości i norm, lecz wynajduje sposoby usprawiedliwiania postępowan...
Stefanulek