Socjologia – (socjus – społeczne, logos – nauka) – [Szczepański] – to nauka o zbiorowościach ludzkich, której przedmiotem badań są zjawiska i procesy tworzenia się różnych form życia zbiorowego ludzi, struktury tych zbiorowości, zjawiska i procesy zachodzące w tych zbiorowościach, wynikające ze wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie, siły skupiające i rozbijające te zbiorowości, zmiany i przekształcenia w nich zachodzące.
Wyróżniamy:
podział formalny – np. grupy na studiach podzielone przez dziekanat
podział nieformalny – np. grupy koleżeńskie
Socjologa interesuje np. system przygotowywania się do egzaminów, sporządzanie notatek, wszystko co się dzieje w grupie, dynamika zbiorowości.
Przysłowia, mądrości ludowe – mają charakter potoczny, mówią o społeczeństwie, często stają się punktem wyjścia do badań.
Cechy naukowej obserwacji, która jest podstawą badań socjologicznych:
1. Musi być ścisła – obserwator musi być pewny, że wszystko przebiega ściśle z jego obserwacjami. Pojęcie większości jest nieścisłe (np. 50 i 1, lub 90%).
2. Dokładność – możliwość zmierzenia dokładnie, zależy od rodzaju badań lub dziedziny badań.
3. Systematyczność – zbieranie danych w sposób zorganizowany, zgodnie z ogólnie przyjętymi zasadami.
4. Zapisywanie – utrwalanie danych
5. Obiektywizm – każdy socjolog należy do społeczeństwa, dlatego ma trudności ze stanięciem poza nim i byciem obiektywnym.
Źródła socjologii pochodzą ze starożytnej Grecji. Pierwsza teoria społeczna wymyślona przez Platona – „Społeczeństwo”. Zaproponował społeczne rozwiązania, dostrzegał wady demokracji. Społeczeństwo idealne to takie, w którym każdy znajduje swoje miejsce w grupie społecznej:
— rzemieślnicy
— wojownicy
— filozofowie (sprawowanie władzy)
Arystoteles (myśliciel grecki) duże zainteresowanie jednostką i jej powiązaniami ze społeczeństwem.
W średniowieczu socjologią nikt się nie interesował.
Oświecenie XIX w. – August Comte – twórca pozytywizmu, ojciec socjologii „Filozofia pozytywna”. Wyodrębnił socjologię z filozofii. Nie był twórcą słowa „socjologia”. Po raz pierwszy użył go Simon. Dyscyplina ta może opierać się na naukowych obserwacjach a nie spekulacjach, czy autorytetach.
Herbert Spencer 1876 r. – „Zasady socjologii”. Twórca pierwszej teorii socjologicznej – ewolucjonizm społeczny, sformułował koncepcję, że społeczeństwo jest ogniwem w rozwoju organizmów żywych, skoro człowiek i społeczeństwo to ogniwo, to można je badać w ten sam sposób jak robią to nauki przyrodnicze.
Emil Durkheim – pierwszy rozwinął metodologię badań socjologicznych. Przedstawiciel socjologizmu, socjologia ma swoje metody badań, społeczeństwo ma swój odrębny byt, można je wyróżnić ze świata organizmów żywych.
Socjologia najszybciej rozwinęła się w USA.
Kierunki socjologii:
— socjobiologia – ma swoje korzenie w ewolucjonizmie
— funkcjonalizm – nawiązuje do Durkheima, twórcą jest Bronisław Malinowski. Zwartą koncepcje przedstawił Talcott Parsons z USA.
— interakcjonizm – od niego wywodzi się teoria komunikacji. Charles Cooley – społeczeństwo jako wynik interakcji. Georg Herbert Mead.
— teoria konfliktu społecznego – Dahrendorf, Coser.
Metody socjologów:
1. Badania statystyczne – statystyka i demografia to dziedziny, z których może korzystać socjologia
2. Kwestionariusz ankiety, respondent – człowiek, który jest przedmiotem badań, ilościowa metoda badawcza, niezbyt skuteczna.
3. Kwestionariusz wywiadu – osobiste spotkanie z respondentem, badania jakościowe, jakość decyduje o wynikach.
4. Badania uczestniczące – socjolog staje się członkiem grupy, którą chce zbadać.
5. Studia przypadku – dokładna analiza konkretnych przypadków
6. Monografia – dokładny opis przypadku
7. Analiza biografii i autobiografii
8. Obserwacje
Gdzie pracują socjologowie:
1. funkcja doradcza – od menadżerów po zarządzających państwem
2. wszędzie tam, gdzie określa się postawy społeczne – dział marketingu, public relations.
3. nauczyciele
4. prowadzą niezależne badania
WIĘZI SPOŁECZNE
Więzi to jedne z przyczyn, dla których ludzie żyją w zbiorowościach, zachowania społeczne odziedziczyliśmy po zwierzęcych przodkach.
Styczność przestrzenna – pierwszy akt spostrzeżenia innych osób
Styczność psychiczna – rejestrowanie cech zewnętrznych, prowadzi do wyciągania wniosków. Może być bezpośrednia lub pośrednia.
Kiedy te cechy sprawią, że sformułujemy jakąś postawę wobec tej osoby np. rozmowa, to mamy do czynienia z łącznością psychiczną – jest to wzajemne zainteresowanie, które prowadzi do powstania postaw.
Styczność społeczna – wynika ze styczności psychicznej dokonujemy czynności w stosunku do osoby wcześniej zauważonej, układ na który składają się dwie osoby, które wykazują wzajemne zainteresowanie, jedna z tych osób posiada wartość, która jest przedmiotem zainteresowania.
Wyróżniamy styczności
— przelotne – np. kupno gazety w kiosku
— trwałe – codzienne kupno gazety w tym samym kiosku
1. prywatne – pożyczenie długopisu od kolegi
2. publiczne – wykładowca – grupa.
a) osobiste – cechy i sprawy osobiste są wartości łączącą strony
b) rzeczowe – rzeczy są wartości łączącą strony
* pośrednie – wykład, telewizja, korespondencja
* bezpośrednie – osobiste kontakty
W ramach styczności my wzajemnie oddziałujemy na siebie. Wzajemne oddziaływania to całość życia społecznego. Jest to układ w którym występują dwie strony, podejmują one zachowania, które oddziałują na drugą stronę. Przebiegają one zgodnie z ustalonym wzorem, który jest akceptowany i rozumiany przez obie strony. Tylko ten wzór zapewnia nam efektywność. Wszelkie spotkania przelotne przebiegają bez wzoru. Oddziaływania prowadzą do różnych zachowań (np. przymus, nakłanianie, stworzenie opozycji – reakcji obronnej, kompromis, podporządkowanie)
Stosunki społeczne – powstają przez wzajemne oddziaływania. To układ między dwoma stronami. Mogą to być jednostki, grupy społeczne. Łącznik to coś, co sprawia, że dwie strony się sobą zainteresowały – przedmiot interes, sytuacja. Musi istnieć układ powinności i obowiązków akceptowany przez dwóch partnerów. W wyniku stosunków społecznych powstają instytucje społeczne – zespół urządzeń o charakterze materialnym i niematerialnym pozwalającym członkom społeczeństwa na wykonywanie określonych funkcji, których celem jest zaspokajanie potrzeb członków społeczeństwa.
Więź społeczna – zorganizowany system stosunków, (instytucje i środki kontroli społecznej) skupiający jednostki i grupy w całość zdolną do trwania i rozwoju. Instytucja dotyczy również stosunków nieformalnych np. rodzina.
KULTURA
Społeczność, która nie uległa rozwojowi to społeczność pierwotna.
Różnice między społeczeństwami wynikają z kultury.
Kultura – ogół wytworów działalności ludzkich materialnych i niematerialnych wartości i uznawanych sposobów postępowania zobiektywizowanych i przyjętych w dowolnych zbiorowościach, przekazywanych innym zbiorowościom i następnym pokoleniom.
Nie każda rzecz jest elementem kultury. Kulturą jest to, co jest:
— zobiektywizowane – wykracza poza jednostkę i staje się przedmiotem zachowania innych.
— jest rozpowszechnione w czasie i przestrzeni
Elementy kultury:
1. cechy kulturowe – uścisk dłoni, pocałunek
2. kompleksy kulturowe – to złożenie kilku cech np. taniec, muszą się złożyć cechy kulturowe
3. konfiguracja kulturowa – seria kompleksów skoncentrowana na jednej działalności (rodzina: narzeczeństwo – ślub – miesiąc miodowy – rozwód)
Funkcje kultury:
1. socjalizująca (uspołeczniająca) – polega na przystosowywaniu jednostki do życia w społeczeństwie od momentu narodzin po śmierć, proces przebiega permanentnie automatycznie, nieświadomie, zachowania innych są dla nas wzorem
2. ustalanie kryteriów i systemów wartości – kultura mówi co jest ważne, wartościowe, a co nie.
3. ustalanie wzorów zachowania – ustalanie praw i obowiązków, które dotyczą nas w zależności od tego, gdzie się znajdujemy. Wzory to reguły, które mówią co nam wolno, a co nie.
Subkultura – kultura grupy, która nie podziela kultury pozostałego społeczeństwa. Jeżeli dana subkultura walczy w kulturą to jest kontrkulturą (gang). Walczą z wartościami obowiązującymi w szerokiej społeczności.
GRUPY SPOŁECZNE
Założenia teoretyczne odnośnie grup społecznych
1. Grupy są zjawiskiem powszechnym, wszędzie, gdzie są ludzie są i grupy
2. Grupy wywierają wpływ na członków
3. Wpływ grupy może być pozytywny lub negatywny
4. Wiedza o grupie społecznej służy praktyce
Cechy grupy:
1. Cel do którego zmierza musi być zrozumiały przez członków. Im jest jaśniejszy tym jednostki chętniej go realizują. Czasem kilka celów może być sprzecznych. Mogą być ustalone instytucjonalnie lub pojawiają się w wyniku interakcji.
2. Norma – reguły, które określają w jaki sposób członkowie powinni się zachowywać. Formalna wynika z regulaminów, nieformalna – wynika z interakcji. Służą do kontroli zachowań członków grupy. Członkowie przyswajają je przez obserwacje, naśladowanie. Odchylenia od norm wiążą się z sankcjami. Kara ma miejsce, gdy członek zachowuje się sprzecznie z normami. Nagroda jest przyznawana za przestrzeganie norm.
3. Struktura – zróżnicowanie wewnętrzne grupy.
a) władzy – wynika z relacji między szefami, a zależnymi od nich. Może być formalna (środowisko w pracy) lub nieformalna (koleżeńska grupa).
b) socjometryczna – mówi o atrakcyjności interpersonalnej (kto jest lubiany, a kto nie). Istnieje gradacja uznawania osób za lubiane. Może być pozytywna tzn. uznawana atrakcyjność osób lub negatywna tzn. układ związany z negatywnymi osobami (od najbardziej nie lubianych przez tolerowanych do lubianych).
c) komunikacji – mówi o tym jak członkowie się komunikują. Może pokrywać się ze strukturą socjometryczną, może wynikać ze struktury władzy. Może być od dołu do góry tzn. informacje przekazywane z dołu do góry lub odwrotnie.
d) awansu – możliwość przesuwania się w górę po pionowej linii struktury w grupie. Związana jest z formalnym funkcjonowaniem grupy. Może być też nieformalna.
4. Funkcje grupy:
a) jawne – prokreacja, zapewnienie rozwoju dzieci (w przypadku rodziny)
b) ukryte – chęć zmniejszenia płaconych podatków
Czasem funkcja jawna może być w sprzeczności z funkcją utajoną.
· świadome – to te, które członkowie rozumieją i są członkami grupy ze względu na te funkcje
· nieświadome – członkowie nie wiedzą, że dana grupa pełnić taką funkcję
þ rzeczywiste – realnie grupa je wykonuje
þ nierzeczywiste – grupa powinna je wykonywać, ale ich nie wykonuje
Każda osoba ma miejsce i status w grupie. Status to wypadkowa pozycji i prestiżu. Prestiż wynika z cech np. umiejętności, wiedzy. Pozycja to miejsce w strukturze.
Grupy społeczne w socjologii:
I. Podział ze względu na ilość członków
a) małe – w których wszyscy mogą spotkać się osobiście.
b) duże – członkowie nie są w stanie się poznać osobiście.
Podział zależy od ilości kontaktów, a to zależy od tego dlaczego ta grupa powstała. Nie ma wskaźników jednoznacznych.
II. Podział
a) formalne – wynikają z przepisów, regulaminów, istnieją kryteria członkostwa np. wiedza, musimy przejść rekrutację, często członkami zostajemy nie dobrowolnie.
b) nieformalne – jesteśmy dobrowolnie, bo członkostwo jest nam potrzebne np. dla przyjemności. Rekrutacji nie ma, albo jest łagodna.
III. Podział Charlesa Cooley’a
a) pierwotne – dominują więzi o charakterze pierwotnym, bezpośrednie, całkowite, zostajemy członkami ze względu na nasze cechy lub cechy innych członków grupy. Spotykamy się tylko twarzą w twarz. Więzi są całkowite – członkowie poznają się całkowicie (wady i zalety), niczego nie ukrywamy. Wynika to z tego, że są to małe grupy np. rodzina.
b) wtórne – więzi pośrednie, rzeczowe i częściowe. Pośrednio istnieje instytucja lub coś, co sprawia, że należymy do tej grupy. Rzeczowe, bo nie atrakcyjność osobowa decyduje o należności do grupy. Częściowe, bo nikt nie ujawnia swoich osobistych cech, ujawniamy to co jest istotne w danej grupie.
IV. Podział F. Tomniesa
a) gemeinschaft – wspólnota – więzi pierwotne, nie musi to być mała grupa np. naród lub grupa etniczna, wspólnota istnieje ze względu na emocjonalne więzi, nie musi być kontakt osobisty.
b) gesellschaft – zrzeszenie – grupa o charakterze wtórnym, rzeczowym.
Jednym z rodzajów grup są grupy odniesienia. Mogą być grupy pozytywnego odniesienia (takie, do których dana jednostka aspiruje, aby być ich członkiem). Grupy negatywnego odniesienia (takie, do których jednostka nie chce należeć). Często proces dążenia przebiega półświadomie.
Grupa społeczna to pewien złożony układ społeczny wynikający z powiązania osób wokół wspólnych wartości.
Ważnym elementem istnienia grupy jest świadomość grupowa – wypadkowa identyfikacji z grupą. Od niej zależy trwałość grupy, relacje z innymi grupami.
Każda grupa społeczna wyznacza jednostce rolę społeczną, czyli zespół praw i obowiązków, których trzeba przestrzegać, żeby być w tej grupie. Grupa istnieje dzięki wypełnianiu tych ról przez członków.
Konformizm – każda grupa wytwarza poziom uniformizacji postaw członków grupy, akceptowanie norm i posiadanie poglądów zgodnych z grupą, uleganie naciskom grupy, rodzi się bo wszyscy mamy potrzebę przynależności do grupy. Może doprowadzić do skrajności.
Czynniki, które przyczyniają się do różnic społecznych:
1. Ekonomiczne – zamożność, samochód
2. Płeć
3. Wiek
Stratyfikacja społeczna – to strukturalna nierówność między różnymi grupami ludzi. Są to warstwy społeczne (uwarstwienie społeczne).
Systemy stratyfikacji:
1. Niewolnictwo – czasy starożytne, skrajna forma nierówności, system, który zezwala na to aby jedna osoba mogła posiadać drugą osobę. Niewolnik to osoba pozbawiona praw.
2. Kastowość – związana z kulturą hinduską, związany z wiarą. Bramini – stoją najwyżej, Nietykalni – stoją najniżej w hierarchii. Wiara w reinkarnację. Kasty nie można zmienić. Trzeba przez całe życie być w kaście, w której się urodziło.
3. Feudalizm (system stanowy) – Folwark szlachecki charakteryzował się silnymi więziami emocjonalnymi, niezależnie o tego czy jest się panem, czy parobkiem.
Folwark jest typowo europejskim systemem, ale istnieje np. w Australii. Feudalizm zakłada istnienie warstw społecznych, każda posiada prawa i obowiązki:
I. arystokracja
II. kler – więcej przywilejów niż arystokracja np. zwolnienie z podatków
III. stan III – handlarze, kupcy, rzemieślnicy, chłopi
Obecnie taki system nie istnieje. Nie powoduje on segregacji, można przemieszczać się z warstwy do warstwy.
4. Klasowość – klasy nie są ustalane prawnie, ani religijnie, członkostwo nie jest dziedziczone, jest płynne (nie regulowane), brak granic między klasami, pozycja nie jest dana z urodzenia. Jednostka sama decyduje o swojej klasie.
System ten jest bezosobowy – nierówności dotyczą czynników ekonomicznych, ale nie można go rozróżnić na I rzut oka. Po wyglądzie nie można wyróżnić klasy.
Czynnik ekonomiczny wyróżnia podział na ...
wnozcik2007