Wolne wybory - Systemy wyborcze w istotnym stopniu decydujš o charakterze ustrojowym państwa oraz kształcie jego sceny politycznej. - Wybory mogš służyć do obsadzania rozmaitych stanowisk w państwie (od prezydenta kraju do wójta) czy też wyłaniania stosownych ciał kolegialnych (np. rad gminnych lub parlamentów). - Nie ma jednolitego wzorca przeprowadzania takich elekcji. Uznaje się jednak, że warunkiem uznania danego państwa za demokratyczne sš wolne wybory parlamentarne. Współczenie spełniajš one standardy demokracji, jeli sš: powszechne, równe, tajne i bezporednie. Powszechnoć wyborów - Wybory sš powszechne wówczas, gdy wszyscy obywatele danego państwa, którzy osišgnęli odpowiedni wiek (np. 18 lub 21 lat), majš prawa wyborcze. - Wyróżnia się czynne prawo wyborcze, czyli prawo do wybierania (głosowania), oraz o bierne prawo wyborcze, czyli prawo do bycia wybieranym (kandydowania). - Pozbawienie możliwoci uczestniczenia w wyborach dopuszczalne jest tylko w drodze indywidualnego wyroku sšdu (jako forma kary lub w przypadku ubezwłasnowolnienia danej osoby). - Wybory tracš swój powszechny charakter, gdy pewnym grupom ludzi, ze względu na jakš ich cechę (innš niż niepełnoletnioć) nie pozwala się brać udziału w elekcji. W przeszłoci dokonywano takich zbiorowych wyłšczeń, na przykład w odniesieniu do kobiet. Stosowano, także na dużš skalę cenzusy, czyli specjalne warunki, które musiały być spełnione, aby można było uzyskać prawo wyborcze. Do najbardziej znanych należał cenzus majštkowy (koniecznoć posiadania minimalnego dochodu lub majštku) oraz cenzus wykształcenia ( koniecznoć legitymowania się stosownym wykształceniem lub odpowiedniš wiedzš, np. znajomociš konstytucji) - Powszechnoć wyborów jest zjawiskiem stosunkowo młodym. Proces nadawania praw wyborczych wszystkim obywatelom, którzy osišgnęli odpowiedni wiek zakończył się dopiero w XX w. Ostatnim krajem europejskim, który nadał prawo głosu kobietom, była Szwajcaria i miało to miejsce w roku 1971. Równoć wyborów - Każda osoba posiadajšca czynne prawo wyborcze powinna dysponować takš samš liczbš głosów. Najczęciej jest to jeden głos ale może to być także większa liczba. Jest to tzw. formalna równoć wyborów. - Siła każdego głosu powinna być w przybliżeniu równa. Jest to tzw. równoć materialna. - Równoć wyborów należy do niekwestionowanych standardów demokracji dopiero od XX wieku. Tajnoć i bezporednioć wyborów - Wybory w państwie demokratycznym sš tajne, co oznacza, że nie jest możliwa identyfikacja głosu konkretnego wyborcy. - Zasada tajnoci nakłada na państwo obowišzek zapewnienia każdemu obywatelowi warunków, do oddania anonimowego głosu (np. lokale wyborcze ze specjalnymi kabinami do głosowania) - Bezporednioć wyborów wyklucza natomiast możliwoć delegowania czynnego prawa wyborczego innym osobom. Systemy wyborcze odnoszšce się do wyłaniania parlamentu dzielš się na: większociowe, proporcjonalne oraz mieszane (większociowo-proporcjonalne). System większociowy - W najprostszym wariancie, polega na podziale kraju, na takš liczbę okręgów, jaka jest liczba miejsc w izbie parlamentu. W każdym z nich toczy się rywalizacja między kandydatami o jeden mandat. Zdobywa go ta osoba, która uzyskuje najwięcej głosów. - Chociaż kandydaci z reguły reprezentujš ugrupowania polityczne, wyborca ostatecznie głosuje na konkretnš osobę, nie za na partię. - Taki system wyborczy obowišzuje między innymi w Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych i Kanadzie. - Bardziej skomplikowana odmiana modelu większociowego, polega na wprowadzeniu dodatkowego wymogu, aby zwycięzca otrzymał w swoim okręgu bezwzględnš większoć (więcej niż połowę) głosów. W tych okręgach, w których żaden z kandydatów nie osišgnie takiego wyniku, przeprowadza się drugš turę głosowania (Francja) lub wykorzystuje się tzw. alternatywne głosy oddane przez wyborców (Australia). - Wród zalet systemu większociowego wymienia się bliski kontakt posła z wyborcami. Ponieważ okręgów jest dużo, sš one relatywnie małe. Umożliwia to parlamentarzycie wybranemu w danym okręgu utrzymywanie bliskich relacji z jego mieszkańcami. - Jednak najważniejszš cechš ordynacji większociowej jest fakt, że preferuje ona kandydatów najsilniejszych partii. Do parlamentu dostajš się bowiem tylko takie osoby, którym udało się zajšć pierwsze miejsce w swoich okręgach. - Konsekwencjš takiej sytuacji jest fakt iż model większociowy stabilizuje pracę parlamentu, gdyż dostajš się do niego przedstawiciele jedynie kilku największych partii. W przypadku systemów parlamentarnych ma to dodatkowš zaletę, że często zwycięska partia samodzielnie dysponuje większociš w legislatywie i nie musi zawierać koalicji z innymi stronnictwami, a by utworzyć rzšd. Ten sposób obsadzania mandatów poselskich uprzywilejowuje jednak również kandydatów niezwišzanych z jakimikolwiek partiami lub reprezentujšcych ugrupowania o lokalnym znaczeniu co z kolei działa destabilizujšco na działalnoć legislatywy. - Po drugie ordynacja większociowa narusza zasadę reprezentatywnoci wyborów. Przedstawiciele partii politycznych o rednim poparciu w skali całego kraju, którym jednak trudno wygrać w poszczególnych okręgach z kandydatami największych ugrupowań, majš zazwyczaj niewielkš reprezentację w parlamencie, a zdarza się, że w ogóle nie mogš się do niego dostać. Może również zdarzyć się taka sytuacja, że większoć w legislatywie uzyska partia, która dostała w skali kraju mniej głosów niż stronnictwo z niš konkurujšce. O wielkoci parlamentarnej reprezentacji decyduje liczba okręgów, w których kandydat danego ugrupowania zajšł pierwsze miejsce. - Warto zauważyć, że w niektórych krajach możemy spotkać nieco inne formy systemu większociowego. Najczęciej spotykanš odmiennociš jest stosowanie okręgów wielomandatowych. Podobnie jak w klasycznym modelu większociowym, wyborcy głosujš na konkretnych kandydatów, natomiast z a wybranych uznaje się tych polityków, którzy uzyskali największe poparcie, w liczbie odpowiadajšcej liczbie mandatów przypisanych do okręgu. Takie rozwišzanie stosowane jest m.in. w Polsce, w wyborach do Senatu. System proporcjonalny - W systemie proporcjonalnym okręgi sš zawsze wielomandatowe, za wyborcy głosujš nie na poszczególne osoby, ale na listy kandydatów przedstawione przez partie polityczne lub inne organizacje. - Miejsca w parlamencie rozdziela się proporcjonalnie do liczby głosów zdobytych przez poszczególne listy. - Podstawowš zaletš systemu proporcjonalnego jest reprezentatywnoć. Nawet poglšdy mniejszoci, jeli sš reprezentowane przez stosowne ugrupowania polityczne, majš realnš szansę na obecnoć w parlamencie. - Ta sama okolicznoć prowadzi jednak do rozdrobnienia legislatywy. Kiedy do parlamentu dostaje się wiele różnych partii, konieczne jest zawišzywanie koalicji między nimi, co czasem bywa trudne lub wręcz niemożliwe. Duża liczba ugrupowań w legislatywie zwiększa więc prawdopodobieństwo konfliktów politycznych. - Aby zapobiec tym niekorzystnym zjawiskom, w wielu państwach stosuje się pewne ograniczenia zasady proporcjonalnoci. Do najbardziej znanych należy zasada progu wyborczego, zgodnie z którš reprezentację parlamentarnš otrzymujš tylko te partie, które uzyskały pewne minimalne poparcie (np. 5 % głosów w skali kraju). Innym sposobem, uniknięcia chaosu politycznego w warunkach systemu proporcjonalnego, sš preferencje dla najsilniejszych partii. Można je zastosować, tworzšc większš liczbę okręgów i zmniejszajšc liczbę mandatów przypadajšcych na każdy z nich. Innym sposobem jest wprowadzenie takiego matematycznego systemu przeliczenia głosów na mandaty, który uprzywilejowuje partie o największym poparciu kosztem ugrupowań najsłabszych. Sposoby okrelenia liczby mandatów w systemach proporcjonalnych. Metoda dHondta - Liczbę głosów uzyskanš w okręgu przez każdš partię dzieli się przez kolejne liczby naturalne (1,2,3 itd.). Następnie szereguje się uzyskane w ten sposób ilorazy, zaczynajšc od największego i wybiera się z nich kolejno największe w takiej liczbie, która jest równa liczbie wszystkich mandatów w tym okręgu. Każde ugrupowanie dostaje tyle mandatów, ile uzyskała takich zwycięskich ilorazów. System dHondta premiuje najsilniejsze partie i jest stosowany m.in. w wyborach do polskiego sejmu, a także w Chorwacji, Czechach, Finlandii, Hiszpanii i Portugalii. Metoda Saint-Lague - Procedura postępowania wyglšda tak jak w przypadku metody dHondta. Różnica polega na tym, że zamiast kolejnych liczb naturalnych, dzielnikami sš liczby nieparzyste, z wyjštkiem pierwszego, który wynosi 1,4. Formuła Saint-Lague w mniejszym stopniu niż dHondta preferuje najsilniejsze partie. Stosowana jest m.in. w wyborach do parlamentów Danii, Norwegii i Szwecji. Metoda Hare-Niemeyera - W pierwszej kolejnoci w każdym okręgu ustala się iloraz wyborczy (IHN) według formuły: Liczba głosów oddanych na partię x liczba mandatów podzielone przez liczbę wszystkich ważnych głosów. Następnie przydziela się poszczególnym partiom takš liczbę mandatów, jaka jest wartoć powyższego ilorazu przed przecinkiem, dla każdej z nich. Po zastosowaniu metody Hare-Niemeyera pozostajš jeszcze nierozdysponowane mandaty, dlatego uzupełnia się jš innymi systemami, rozdzielajšc pozostałe mandaty innymi metodami. Uznaje się że przelicznik Hare-Niemeyera najwierniej odzwierciedla preferencje wyborców. Stosowany jest w takich krajach jak Austria, Holandia, Niemcy. Systemy mieszane - Polegajš na tym, że częć parlamentarzystów wybiera się w trybie większociowym, a pozostałš częć-proporcjonalnym. Każdy wyborca dysponuje więc dwoma głosami: jeden oddaje na kandydata w jednomandatowym okręgu, za drugi na listę w okręgu wielomandatowym. - Ordynacja większociowo-proporcjonalna ...
danusia_14