dowodynai.pdf

(194 KB) Pobierz
Powszechna Encyklopedia Filozofii (wersja dla WWW)
• Dziejeproblematyki
– Staro»ytno±¢
– redniowiecze
– Nowo»ytno±¢
• TypologiadowodównaistnienieBoga
– D.formułowanewfilozofiiautonomicznej
– D.religiologiczne
• Strukturadowodówwteoriibytu(metafizycznych)
• Dowodywfilozofiiindyjskiej
– D.ny¯ayi
– SystematyzacjaUdayany
– D.yogi
• Wfilozofiichi«skiej
DOWODYNAISTNIENIEBOGA —rozumowaniauzasadniaj¡ce,napodsta-
wieinnychzda«uznanychzaprawdziwe,prawdziwo±¢zdania:„Bógistnieje”;
rozumowaniauzasadniaj¡cerealneistnienieBoga.
Wodró»nieniuodprzekonaniaoistnieniuBogaopartegonapoznaniu
spontanicznym(do±wiadczenieprafilozoficzne,prareligijne)lubodprzekonania
opartegonapoznaniureligijnym,zdobytymwokre±lonejreligiiizawieraj¡cym
elementwolitywnegoprzyzwolenia(wiara),dowodzenieistnieniaBogajako
byturealnego—anietylkojakoidei,tworuludzkiegoczyarchetypu—
jestpoznaniempo±rednim,osi¡ganymprzezwnioskowaniezokre±lonych
przesłanek.
Potocznieu»ywasi¦zamienniezwrotów:„dowodzenieistnieniaBoga”i„ar-
gumentowaniezaistnieniemBoga”orazodpowiednio„dowód”i„argument”.
Wskazanejestjednakodró»nianiedowodujakoci¡guzda«,któregoostatnim
ogniwemjestzdanie„Bógistnieje”(dowódtenjestocenianynapodstawiekryte-
riówobiektywnych),odargumentacjizaistnieniemBoga,maj¡cejnaceluprze-
konanieodbiorcówoistnieniuBoga.
DowodzenieistnieniaBogawypływazprze±wiadczenia,»epoznanieist-
nieniaBoganiejestczłowiekowidaneaniwprost,aniprzezdo±wiadczenie
(wzdaniuobserwacyjnym),aninamocyintuicjiintelektualnej(wzdaniuana-
litycznym).Twierdzenie„Bógistniejerealnie”—wbrewpogl¡domzwolenni-
kówskrajnegoempiryzmu,agnostycyzmu,fideizmu,irracjonalizmu,tradycjo-
nalizmu,ateizmu—mo»nauzasadni¢racjonalnie.
Mo»liwo±¢po±redniegouzasadnieniaistnieniaBogagłoszon¡przezfilozo-
fówprawieodpocz¡tkudziejówmy±lifilozoficznej,przyjmowan¡irozwijan¡
przezwielumy±licielichrze±cija«skich,potwierdziłKo±ciółkatolickinaSoborze
Watyka«skimI,powołuj¡csi¦zwł.naPismowi¦te:„Albowiemodstworzenia
±wiataniewidzialneJegoprzymioty—wiekuistapot¦gaorazbóstwo—staj¡si¦
widzialnedlaumysłuprzezJegodzieła”(Rz1,20–21).
Dziejeproblematyki. PróbyuzasadnieniaistnieniaoraznaturybytuBo-
skiego(absolutnego)pojawiłysi¦wrazzpowstaniemrefleksjifilozoficznej.
Wsposóbpo±redniwi¡załosi¦tozprzekonaniem,»ebytuBoskiegoniemo»na
pozna¢bezpo±rednio,Jegoistnienieinaturas¡jednakpoznawczodost¦pnena
drodzerozumowaniaszukaj¡cegoostatecznychracji±wiata.
PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu 1
dowodynaistnienieBoga
Staro»ytno±¢.Elementyd.zcelowo±ci(d.teleologiczny),d.zruchu(d.
kosmologiczny)orazd.zestopnidoskonało±ci(klimakologicznego)wyst¦puj¡
ufilozofówokresuprzedsokratycznego(pitagorejczycy,Ksenofanes).Punktem
wyj±ciad.zcelowo±cibyłotwierdzenieAnaksagorasa,»e±wiatjestdziełem
intelektu(no§c[nous]—Diels-KranzB12),iDiogenesazApolonii,»erozumjest
pryncypium±wiata(tam»e,BV).D.tenznalazłnajpełniejszywyrazuSokratesa,
którypodkre±lał,»edziełemintelektujestładpanuj¡cywczłowieku(Ksenofont,
Memorabilia ,I4,IV3).Platon,któryrozwin¡łtew¡tkifilozoficzneiuzupełniłje
zwł.zarysemargumentacjizruchuizestopnidoskonało±ci,dostarczyłw Filebie
(28)elementówdod.teleologicznego,w Prawach (893–896)dod.zruchu(dusza
jakoporuszaj¡casi¦zasada),aw Timajosie (27–28),dod.zestopnidoskonało±ci;
wyja±niłsposóbpowstawania±wiata;±wiatjestodbiciemidei—wzoruidei
Dobrajako¹ródłapoznawalno±cii¹ródłabyturzeczyzmiennych.
Twórc¡pełnegod.naistnienieBogabyłArystoteles,nawi¡zuj¡cydoówcze-
snegokosmologicznegoobrazu±wiata,wktórymciałaniebieskie,poruszaj¡ce
si¦wiecznymruchemkołowym,byłyinstancjamiporz¡dkuj¡cymiró»norodne
ruchyzmiennychciałziemskich;wkontek±cieswejteoriiprzyrodyigłównych
zasadfilozoficznych( Phys. ,IV,VII–VIII; Met. ,1071–1074)sformułowałd.zru-
chu,uwa»anyzawzorcowymetafizycznyd.naistnienieBoga,izwi¡załgo
zmetafizyczn¡teori¡aktuimo»no±ci,podkre±laj¡c,»ewszystko,cosi¦zmienia,
przechodzizmo»no±cidoaktuiostateczniemusiby¢poruszaneprzezczyn-
nikb¦d¡cywakcie,zw.pierwszymPoruszycielem,odrzuciłbowiemmo»liwo±¢
niesko«czonegoszereguczynnikówporuszaj¡cych;pierwszyPoruszyciel,b¦-
d¡cyczystymAktem(bezmo»no±ci),jestbytemniematerialnym;adekwatnym
przedmiotemjegopoznaniajestonsam—„my±lmy±l¡casiebie”.Arystoteles
przedstawiłtak»eelementyteleologicznegod.naistnienieBoga(człowiek,po-
znaj¡cpi¦kno±wiata,stwierdza,»e±wiatmusiby¢dziełemBoga)orazd.ze
stopnidoskonało±ci(je±liistniej¡rzeczylepszeigorsze,musiistnie¢bytnajlep-
szy,b¦d¡cybytemBoskim).
Abstrakcyjneispekulatywnerozwa»aniaPlotyna,którychprzedmiotemjest
uzasadnienieatrybutówBoga,wceluwykazaniacałkowitejtranscendencjiBoga
wstosunkudowszelkiegobytuimy±li,niestanowi¡autonomicznychd.na
istnienieBoga.
Apologeciwczesnochrze±cija«scyorazojcowieKo±ciołaprzej¦lischematd.
naistnienieBogazfilozofiigr.;zmieniłasi¦jednakzasadniczaperspektywa
wyj±ciowadladocieka«oBogu:podczasgdypunktemwyj±ciadlafilozofów
gr.byłymitologicznewierzeniareligijne(filozofiabyłaichracjonalizacj¡),to
dlamy±licielichrze±cija«skichd.naistnienieBogastanowiłyracjonalnysposób
wyra»aniabiblijnejnaukioBogujakojedynymStwórcy±wiata.Atenagoras
zAtensformułowałracjonalnydowódnafaktmonoteizmu,aojcowieKo±cioła
opracowywaliargumentacj¦narzeczjedyno±ciBoga,podkre±laj¡czwł.celowo±¢
rzeczystworzonych.
Elementyró»nychd.naistnienieBogapojawiłysi¦wmy±liAugustyna
zHippony,któryjednaknierozwin¡łichsystematycznie;pozastosowaniemd.
teleologicznego( Sermones ,141,1–2)orazwzmiankamiozmienno±cirzeczy,któ-
reprowadz¡douznaniaBogajakoichprzyczyny,iwnioskowaniemzró»nych
stopnidoskonało±cioBogujakonajwy»szymdobru( Conf .,VII17),stworzył
oryginalnyd.naistnienieBogazistnieniaprawdwiecznych( Delib.arb .,II3,
PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu 2
dowodynaistnienieBoga
13; Conf .,X6–28; Deciv.D .,VIII5–9);uznaj¡c,»erozumludzkipoznajeprawdy
niezmienneiwiecznestwierdził,i»niemógłontychprawdodkry¢wrzeczach,
gdy»rzeczys¡bytamistworzonymi,przygodnymi,zmiennymiitrwaj¡cymi
wczasie;jedynymwyja±nieniempojawieniasi¦tychprawdwumy±leludzkim
jestkontaktztym,coniezmienneiwieczne(mówi¢„niezmienne”i„wiecz-
ne”totyle,comówi¢„Bóg”).Powy»szyd.naistnienieBoga,przyjmowany
przezzwolennikówaugustynizmufilozoficznego,atak»einnychmy±licieli(np.
G.W.Leibniza),wskazujena±cisłyzwi¡zekracjonalnejwiedzyoBogu(b¦-
d¡cejjakim±rodzajemsamoobjawieniasi¦Bogawduszyczłowieka)z»yciem
religijnym.
redniowiecze.Problemd.naistnienieBoga,podejmowanypocz¡tko-
woprzywyja±nianiutekstówPismawi¦tegodotycz¡cychpoznaniaistnienia
Boga(Mdr13,1–5;Rz1,19–20;Ps13,1),stanowiłwokresietworzeniasi¦teo-
logiisystematycznejstałypomostpomi¦dzypoznaniemfilozoficznymapozna-
niemnapodstawieautorytetuBoga,wyprowadzonymze¹ródełobjawionych;
dowodyteniepełniłyjednakfunkcjiapologetycznych,leczbyłyzintegrowane
zteologi¡.
Wewczesnymokresiescholastykiposługiwanosi¦dotychczasowymid.na
istnienieBoga(np.d.teleologicznym—PiotrzPoitiersiRobertPullus),podej-
muj¡cjednocze±niepróbyichmodyfikacji.AnzelmzCanterbury,nawi¡zuj¡c
dotradycjiaugusty«skiej,wceluugruntowaniaiwyja±nieniadanejczłowie-
kowiideiBogarozwin¡łd.zestopnidoskonało±ciistniej¡cychwstworzeniu
( Monologion ,rozdz.1)orazsformułowałoryginalnyd.naistnienieBoga,zw.
d.ontologicznym( Proslogion ),wktórymodanalizyideiBogaprzechodzido
uznaniaBogajakorzeczywisto±ciistniej¡cejpozaumysłemczłowieka.Przed-
stawicieleszkoływChartresilicznischolastycy(np.AleksanderzHales)upo-
wszechnialiwszystkied.naistnienieBoga,zwł.za±d.opartenawewn¦trznym
do±wiadczeniu;np.Hugonzewi¦tegoWiktora,którywdowodzeniuistnienia
Bogawychodziłzdo±wiadczeniazewn¦trznego,czylizfaktuistnienia±wia-
ta,preferowałd.sformułowanynapodstawiefaktusamo±wiadomo±ciduszy
ludzkiej—duszaludzkamusiałaotrzyma¢istnienieodinnegobytu,któryjest
samoistny,atakijestBóg.WilhelmzOwernii,przeciwstawiaj¡csi¦arystotele-
sowskiemud.naistnienieBoga,stworzyłtzw.argumentpolegaj¡cynaspekulacji
poj¦ciowej:„essesecundum”musimie¢korelatywnepoj¦ciew„esseprimum”,
„esseparticipatum”—w„esseperessentiam”,a„essecausatum”—w„esse
noncausatum”.
Szczególneznaczeniedlawykrystalizowaniasi¦charakteruifunkcjid.na
istnienieBogamiałometodologicznerozró»nieniemi¦dzynaturalnympozna-
niemistnieniainaturyBogawfilozofii,apoznaniemnadnaturalnym,przyjmo-
wanymwreligiiiteologii.Metodologiczn¡refleksj¦wtejdziedzinie,zapocz¡t-
kowan¡przezAlbertaWielkiego,kontynuowałTomaszzAkwinu;odrzucaj¡c
pogl¡dyJanazDamaszkuiAnzelmazCanterburywykazywał,»eideaBoga
niejestwlana,»eczłowiekniemanaturalnegobezpo±redniegopoznaniaBoga;
niemo»nawi¦cuzasadnia¢istnieniaBogaaprioriprzezanaliz¦ideiBoga,ale
mo»naistnienieBogauzasadni¢przezanaliz¦skutkówBo»egodziałania.Jest
topoznanienieadekwatne,niedoskonałeiniemacharakteruintuicyjnego,ale
jestracjonalneipewne.
PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu 3
dowodynaistnienieBoga
FormułowaneprzezAkwinat¦d.naistnienieBoga,zw.przezniego
„drogami”,maj¡charaktermetafizycznyisw¡warto±¢czerpi¡zistotowego
powi¡zaniazrealistyczn¡koncepcj¡bytu,zwł.zezło»ono±ci¡bytuzistoty
iistnienia.Istnienieniejestnaturalnymnast¦pstwemistotyiniewypływaze
strukturybytu,domagasi¦wi¦cprzyj¦ciatakiegobytu,wktórymniema
zdwojenianaistot¦iistnienie.Nieto»samo±¢istotyiistnieniastanowijedyn¡
racjonaln¡podstaw¦przyj¦ciaBytupierwszego,czystegoaktuIstnienia.Takie
stanowiskoTomaszprzedstawiłju»w Deenteetessentia ,anast¦pniewinnych
dziełach,wktórychformułujewprostd.naistnienieBoga( C.G. ,I13; S.th. ,c.
3; Dever. ,5,2; DepotentiaDei ,3,5; InPhys. ,VII,VIII; InMet. ,XIII).
Klasycznesformułowanied.naistnienieBoga,zw.przezAkwinat¦„dro-
gami”,zawiera Sumateologiczna (I,q.2,3);opieraj¡si¦onenaostatecznym
wyja±nieniudanychwbezpo±rednimpoznaniubytówrealnieistniej¡cych—
zło»onych,zmiennych,działaj¡cych—któres¡bytaminiekoniecznymi.Faktza-
istnienia(realizacjamo»no±ci)bytuijegozmiany(jakoprzej±cieodmo»no±ci
dostanuaktualnego)domagasi¦przyj¦ciaistnieniatakiegoBytu,któryjestczy-
stymaktem(Idroga);fakttrwaniabytówniekoniecznychwskazujenaistnienie
Przyczynypierwszej(IIdroga);niekoniecznyzwi¡zekistnieniaiistotywby-
cieprzygodnymjestpodstaw¡afirmacjibytuistniej¡cegosamprzezsi¦—Bytu
koniecznego(IIIdroga);posiadanieustopniowanychdoskonało±ciwspólnych
wszystkimbytom(tzw.doskonało±citranscendentalnych)prowadzidokoniecz-
no±ciprzyj¦ciaistnieniapełniPrawdy,Dobra,Pi¦kna(IVdroga);uporz¡dkowa-
neicelowedziałaniebytówprzygodnych,zwł.niesamo±wiadomych,wskazuje
naistnienieiosobowycharakterBytupierwszego(Vdroga).
D.zprzygodno±ci,zmodyfikowanyprzezG.W.Leibnizaiprzyj¦tym.in.
przezCh.Wola,Ch.A.Crusiusa,M.Mendelssohna,zostałnazwany(nietrafnie)
wXVIIIw.d.kosmologicznym;nazw¦t¦rozci¡gni¦towXIXw.naokre±lenie
d.zprzyczynsprawczychorazzruchu(takaterminologiajestnieprawidłowa,
poniewa»d.±w.Tomaszamaj¡charaktermetafizyczny).
w.Bonawenturad.naistnienieBogaformułował,wychodz¡czdo±wiad-
czenia»yciareligijnego.Dowodzenieaposterioryczneprowadziodzmysłowo
postrzegalnego±wiatadojegopierwszejPrzyczyny,itozpunktuwidzeniaró»-
nychprzyczyn(causaeciens,finiens,exemplaris— DemysterioTrinitatis ,I11–
–20);wi¦ksz¡wag¦przypisywałpoznaniuBoganapodstawiedo±wiadczenia
wewn¦trznegojakoideiwrodzonej.Wychodziłodpodstawowychd¡»e«ludz-
kiejnaturyizmiło±ciczłowiekadonajwy»szejm¡dro±ciwnioskowałowro-
dzonejwiedzyonajwy»szymDobru.DrogadopoznaniaBogaprowadziwi¦c
przezsamopoznanie(tam»e,I1).Pozytywnieustosunkowywałsi¦dod.±w.An-
zelma,alewi¡załgozd.±w.Augustyna(zprawdyobecnejwduchuludzkim,
tam»e; CommentariainquatuorlibrosSententiarumMagistriPetriLombardi ,I8,1,
1; CollationesinHexaëmeron ,IV1).
Nast¦pcy±w.Tomasza—IdziRzymianiniHenrykzGandawy—aposterio-
rycznymd.naistnienieBogaprzypisywaliwarto±¢ni»sz¡ni»d.apriorycznym,
zuwaginafizykalnycharaktertychpierwszych.HenrykzGandawyuwa»ał,»e
niemo»napozna¢czego±pó¹niejszegobezpoznaniaideiBoga,którajestwcze-
±niejsza,azarazemodrzucałmo»liwo±¢utworzeniawspólnegopoj¦ciabytudla
stworze«iBoga.Nowyd.naistnienieBoga,posiadaj¡cy4uj¦ciazło»onezkilku
argumentów,stanowi¡cychzwart¡cało±¢,stworzyłJanDunsSzkot( Ordinatio ,
PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu 4
dowodynaistnienieBoga
I,dist.2,cz.1,q.1);wykazał,»eistniejpierwsze«stwowporz¡dkusprawczo-
±ci,celowo±ciidoskonało±ci;uzasadniałniesko«czono±¢Bytupierwszegooraz
twierdzenie,»etroisto±¢ipierwsze«stwomo»erealizowa¢si¦wjednejnatu-
rze;wykazywał,»eBytpierwszyobdarzonyjestwolno±ci¡irozumem,ajego
poznanieiwolauto»samiaj¡csi¦zjegoistot¡.Równie»uzasadnienieistnienia
BogaprzezF.Suareza,reprezentuj¡cegostanowiskopo±redniemi¦dzyToma-
szemiDunsemSzkotem,uwa»asi¦cz¦stozajedend.,którywpunkciewyj±cia
uwzgl¦dniaró»neaspektytejsamejrzeczywisto±ci( Disputationesmetaphysicae ,
XXIX,sec.1,nr20).
W.Ockham,przyjmuj¡cempiryczn¡,nominalistyczn¡koncepcj¦poznania,
krytycznieustosunkowałsi¦dometafizykiiodrzuciłmo»liwo±¢naturalnejwie-
dzyoBogu(„człowiekniemanaturalnejintuicjiBoga”);krytykowałd.naist-
nienieBogazlogicznegopunktuwidzenia,uwa»aj¡c,»ejegokonkluzjenie
maj¡charakteruzda«koniecznych,ales¡jedynieprawdopodobne.Sformuło-
wałwłasn¡wersj¦d.zprzyczynowo±cisprawczej,opieraj¡cj¡nienaaspekcie
wytwarzania(productio),leczzachowywania(conservatio)rzeczy.Productionie
pozwala—zdaniemOckhama—nacałkowiteracjonalnewykluczenieregressus
ininfinitum,natomiastprzyj¦cieaspektuzachowywania,ujmuj¡cegoprzyczy-
n¦idziałaniewichwewn¦trznymprzyporz¡dkowaniu,pozwalawnioskowa¢
zprzyczynyzachowuj¡cejoprzyczyniesprawczej.Wci¡guprzyczynzachowu-
j¡cychmusiistnie¢pocz¡tek,poniewa»to,cozachowujeco±innego,musiistnie¢,
dopókiistniejetamto.Natejdrodzedajesi¦udowodni¢istnienieBoga:„istnieje
Ontak,»eniemo»enieistnie¢”( Summalogica ,III2,27).Jedyno±¢takiejistoty
mo»naprzedstawi¢tylkojakoprawdopodobn¡( Quodlibetaseptem ,I1).Ockham
uznałostatecznie,»epoznanieBogajestbardziejzadaniemteologiini»filozofii.
Nowo»ytno±¢.Tradycyjned.naistnienieBoga,zwł.d.ontologiczny,
teleologicznyizprzygodno±ci,interpretowanoodXVIw.wduchunowych
ideifilozoficznych,ideiogólnokulturowychoraznowychtendencjiwfilozofii
nauki;stosowanonawetmetodymatematyczne(najcz¦±ciejdedukcj¦poł¡czon¡
zanalityczn¡redukcj¡,czylimniejlubbardziejformalnymsprowadzaniem
tego,cozło»one,dotego,coproste).Matematyczn¡±cisło±¢d.naistnienie
Bogausiłowalinada¢m.in.Kartezjusz,G.W.Leibniz,B.Spinoza,awcze±niej
E.Weigel,G.Klinger,J.B.Morin.
Kartezjusz,zgodnieze±wiadomo±ciowympunktemwyj±ciaswejfilozofii,
d.naistnienieBogaformułowałnapodstawiezawartejwludzkiejja¹niidei
bytuniesko«czonego.My±l¡caja¹«posiadaide¦doskonało±ci;ideatajest
wrzeczywisto±ciobrazemipodobie«stwemBogawszczepionymprzezBoga
wczłowieka,gdygostwarzał.Ideadoskonało±ci,awi¦cideaBoga,jestpodstaw¡
d.naistnienieBoga:„Całasiłategodowodu,którymsi¦posłu»yłemtuwcelu
udowodnieniaistnieniaBoga,poleganatym,»euznaj¦,i»niebyłobymo»liwe,
»ebymbyłtakiejnatury,jakiejjestem,amianowicietakiej,»emamwsobie
ide¦Boga,gdybynieistniałnaprawd¦Bóg”( Medytacjeopierwszejfilozofii ,Wwa
1958,68).Kartezjuszsformułowałtak»enow¡wersj¦d.ontologicznego:„Ztego
za±,»eBoganiemog¦pomy±le¢inaczej,jaktylkojakoistniej¡cego,wynika,
»eistnieniejestnieodł¡czneodBoga,azatem,»eOnrzeczywi±cieistnieje,
niedlatego,jakobymojamy±lmogłatosprawi¢albojakiejkolwiekrzeczy
PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu 5
dowodynaistnienieBoga

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin