R. Nycz: Współczesne sylwy wobec literackości
- współczesne sylwy kontynuują nurt literatury ukazujący myśl przez cudze słowa;
- nazwa – aluzja do znamion zespołu tekstów rękopiśmiennych i drukowanych bloku silva.
S. Skwarczyńska: 2 charakterystyczne cechy sylw:
- varietas – na wszystkich polach, w różnych postaciach, - wielość wchodzących w obręb zbioru jednostek literackich, - różność ich treści, - niewspółmierność w ważkości ich tematyki;
- uszeregowanie jednostek w 1 planie.
O końcu konkretnego dzieła decyduje mechaniczne przerwanie jego toku, a nie zakończenie konturu zamierzonej całości.
Znaczenia słowa silva:
- las – prymat zasady różnorodności;
- budulec, żywioł – często wtórny charakter tworzywa, przypadkowość, nieuporządkowanie;
- wielki zapas – tendencja do eksponowania paradygmatycznego aspektu wypowiedzi.
Syntetyzujące formuły (szkice Burka) – powieść-brulion, powieść-hybryda, summa prozy, nadpowieść, godardiada, las rzeczy.
Ważne są też metaliterackie wypowiedzi samych pisarzy:
- wprowadzanie cytatów (integralnych lub zniekształconych – wtedy mamy do czynienia z parodią) – nadaje całości charakter metatekstowy;
- rola notatnika, zapisu dziennikowego, brulionu – ważna wśród paraliterackich form;
- dla sylw jest charakterystyczna wewnątrztekstowa sytuacja komunikacyjna lektury-pisania;
- s. 284: tylko brulion umożliwia nadawcy jako nadawcy wykreować siebie w roli bohatera własnego tekstu;
- brulion pozwala najlepiej przedstawić nadawcy relację autoliteracką (stosunek odniesienia, wiążący indywidualny akt lektury-pisania z universum dyskursu). Relacja ta realizuje się w brulionie za pomocą opozycji: tekst improwizowany – tekst świadomie konstruowany i tekst pisany – tekst napisany.
Brulion – słowo przedstawione, umożliwiające prezentację sprawcy tekstu i charakterystykę piszącego bohatera:
- sposoby sygnalizacji tekstu „nie napisanego” – komentarze, dopiski, metatekstowe uwagi;
- tekst to zapis procesu wytwarzania, zamykanego przez kolejne bariery delimitacyjne i akty lektury, otwartego na możliwości tekstualnego odbioru i nowe okazje strukturalizacji odbiorczej;
- tekst napisany nigdy nie jest definitywnie skończony, ale za to każdy brulionowy przypadkowy zapis jest w pewnym sensie ostateczny;
- do asymilacji obcej mowy należy usunięcie jawnych wskaźników cudzysłowości. Brak informacji o źródle przytoczenia - to stwierdzenie nieistotności tej informacji (dowód – przywoływanie tekstów spoza kanonu literatury – a ich aluzyjność nie może być rozpoznana);
- fragmenty – w poetyce fragmentu jest 1) dwuznaczna autentyczność (wywodząca się z powtórzenia – jak w cytacie lub z charakteru improwizacyjno-spontanicznego – jak w brulionie), 2) niesamodzielność znaczeniowa (uzależnienie od kontekstu i podatność na transformacje semantyczne);
- fragment – to forma otwarta, całość względna i wielostronnie dwuznaczna; fragment jest typową formą fazy przejściowej;
- niejasny status wypowiedzi sylwicznej – jeszcze nie jest literaturą;
- sylwiczna próba wyjścia z literatury może się dokonać tylko przez literaturę;
- sylwy są metaliteraturą – literatura jest dla nich systemem odniesienia.
Możliwość otwarcia:
- wskazuje na fizyczne nieukończenie wypowiedzi;
- może mieć charakter konwencjonalny – w stylizacjach na brulion, lub charakter faktyczny – gdy konstrukcja umożliwia zmianę kolejności i wymianę jej elementów;
- metatekstowość ma charakter dwukierunkowy – 1) przez aluzje, autocytaty – wpisuje się w porządek indywidualnej twórczości, 2) przez nawiązania do obcych tekstów – wprowadza wypowiedź w przestrzeń mowy;
- jest zjawiskiem z zakresu poetyki odbioru.
Pośród wyrażeń metatekstowych wyróżnia się:
- spójnościowa rola wypowiedzi tytułowej, formuł incipitowych i finalnych. Tytuł – określa dzieło przez wskazanie jego tematu, mieści w sobie komponent genologiczny.
3 sposoby usytuowania sylwicznych tekstów wobec genologii:
- s. 294 występowanie w tytule konwencjonalnej kwalifikacji gatunkowej ma charakter dwuznaczny, cudzysłowowy: nieoczekiwana obecność terminu gatunkowego każe odbiorcy zwrócić uwagę na genologiczny status tekstu, pozwala spodziewać się zakwestionowania tradycyjnego znaczenia terminu – jakby dla zilustrowania prawdy, że każda kontynuacja musi oprzeć się na innowacji, jeśli nie ma genologicznego terminu – adresat się bardziej stara;
- okazjonalne terminy genologiczne w tytule;
- nader metaforyczne tytuły.
Początek tekstu powinien formułować ramową sytuację komunikacyjną. Część informacji przynoszą podtytuły. Formuła tytułowa eksponuje autokomunikacyjny aspekt wypowiedzi. Zasadniczo istotną informację zawiera początek tekstu głównego – ekspozycja, incipit.
Często scala autonomiczne jednostki tekstu jedność podmiotu lub narratora. A przedstawienie siebie w roli trzecioosobowej zbliża postać autora do statusu postaci literackiej, dając mu uprawnienia do fikcyjności i fabularnego umotywowania. Nadawca widzi siebie jako bohatera,
- s. 300 sylwiczne teksty zawierają zwykle szereg - cząstkowych – instrukcji koherencyjnych;
- zawierają gatunki o cechach otwartości i wielotematyczności – list, dziennik podróży, dziennik intymny, pamiętnik, esej, felieton;
- by wywołać efekt uprawdopodobnienia – wprowadza się takie typy piśmiennictwa użytkowo-dokumentalnego (ich celem – opis odpowiedniego odcinka rzeczywistości) – protokół, ankieta, rozmówki obcojęzyczne, instrukcje wojskowe, spisy zawartości, katalogi.
Co scala:
- koncepcja narracji encyklopedycznej – scala gatunkową varietas. Zasada różnorodności określa zakres tematyczny i płaszczyznę stylistyczną;
- wewnątrztekstowa konstrukcja podmiotu jako szczególnego medium.
Koniec sylwy:
- konwencje sygnalizujące koniec wypowiedzi – klasyczne wyznaczniki ramy tekstu literackiego. Często funkcję delimitacyjną i integracyjną pełni powtórzenie np. tej samej jednostki konstrukcyjnej lub wątku tematycznego;
- odwołanie się do czytelnika (apel do jego aktywności), nawiązanie kontaktu z odbiorcą np. przez formę listu, czasem zawiera presupozycję, nobilitującą odbiorcę do rangi twórcy, gra z odbiorcą.
Sylwy nie mają klasycznej budowy (zamknięta kompozycja, fabularność, logiczny przyczynowo-skutkowy tryb rozwijania tekstu, obecność wyraźnej ekspozycji i symetrycznego względem niej zakończenia); nie wykraczają poza literaturę.
Krytyka języka literackiego kieruje się w 3 strony – systemu literatury, kryteriów artystyczności i pojęcia autorstwa.
Metaliterackość sylw. Instancje scalające: jedność nadawcy, odbiorcy i tekstu, instrukcje integracji wielopostaciowej – hipoteza tekstualnej biografii piszącego, hipertemat literatury i plan ironii, eksponujący tekstualny wymiar wypowiedzi.
Wiele tekstów sylwicznych chce być oryginalnymi jako autentyczne wypowiedzi podmiotu.
Katullus