Strona3

Wprowadzenie do problematyki altruizmu i prospołeczności 

Wykład I

Cel i program wykładu

Ukazanie specyfiki i złożoności jednej z kategorii  zachowań społecznych :

- perspektywa filozoficzna, socjobiologiczna i ewolucyjna:

- specyfika podejścia psychologicznego  - znaczenie czynników: sytuacyjnych, afektywnych, poznawczych, motywacyjnych

-  wskazanie  na psychologiczne następstwa „bycia prospołecznym” 

Alter - inny, drugi

•                    Altruizm - pojęcie użyte przez A. Comte’a, „typ społecznego zachowania wyrażającego bezinteresowne pragnienie życia dla innych”

•                    Egoizm i altruizm – odmienne motywy postępowania. (Batson, 1991; Skarga 1977).

Altruizm w filozofii

§                     Altruizm nie był wprost przedmiotem dyskursu w filozofii i w etyce.

§                     Egoizm szeroko dyskutowany – był różnie rozumiany: 

ü                   wzgląd jedynie na własny interes wyznacza każde ustosunkowanie

ü                   egoistyczny charakter pomagania - odnosi się do podmiotu który je odczuwa potrzebę pomocy

ü                   egoizm jest bardziej racjonalny niż altruizm

§                     Dylemat altruistycznych i egoistycznych motywów  pomagania nie rozstrzygnięty: widoczny w rozważaniach filozofów na przestrzeni dziejów

Altruizm w  filozofii c.d.

Stanowiska skrajnie redukcjonistyczne – egoizm jako dominujący motyw postępowania

N. Machiawelli  1469 -1527 człowiek jest z natury zły i kieruje się chciwością  może stać się dobrym  będąc odpowiednio kształtowanym  strach podstawą kształtowania 

T. Hobbes1588-1679 pomoc przejawem egoistycznych motywów

B.Meneville  1670-1733 krytyka cnoty jako  każdego działania sprzecznego  z odruchem natury, a które ma na celu dobro innych bez zwracania uwagi na racjonalne (filozoficzne) oznaki "bycia dobrym”. Egoizm podstawą rozwoju jednostki i organizacji społeczeństw bajka ”O pszczołach, czyli występki jednostki dobrodziejstwem ogółu”

F. Nietschze 1844-1900 – bezinteresowność oznaką słabości a pokonywanie jej „szlachetną cnotą”

§         Stanowiska bardziej umiarkowane – egoizm dominuje ale człowiek uwzględnia interesy innych

Epikur – hedonizm dążenie do zaspakajania przyjemności  ( ale duchowych) podstawowy motyw ; współzależność między ludzkimi przyjemnościami „Nie można żyć przyjemnie nie żyjąc spokojnie i bezpiecznie a nie można żyć spokojnie i bezpiecznie jeśli inni ludzie nie żyją przyjemnie” (Tatarkiewcz, 1962)

Konfucjusz - egoizm źródłem złej kondycji człowieka; zachowania ukierunkowane jedynie na osiąganie własnych korzyści - niemoralne; cnota bezinteresowności i humanitarności - bycie dobrym dla innych żen - przejawem doskonałości moralnej ”Nie czyń innym czego dla siebie nie pragniesz” (Stevenson, Haberman,2001)

Platon – fundamentalne pytanie czy troska o innych bezinteresowna czy podejmowana ze względu na korzyści własne: ”lepiej być krzywdzonym niźli krzywdzącym”  (Dialogi: Giorgiasz); dobre uczynki źródłem zadowolenia nawet gdy połączone z ofiarą czynią z moralności czynnik szczęścia

Arystoteles –  dyskurs o przyjaźni - prawdziwa przyjaźń ”Niechaj postępowanie zgodne z nakazami przyjaźni oznacza życzenie drugiej osobie tego co sami uznajemy za dobre, życzenie ze względu na tę osobę nie ze względu na nas samych” (Retortyka)

J. Mill  - utylitaryści – entuzjaści – uczucie sympatii jedną z naturalnych pobudek ludzkiego postępowania: sprawia, że interes innych harmonizuje z interesem jednostki, a przyjemność innych jest zarazem przyjemnością własną – dążenie jest moralne jeśli służąc interesowi własnemu służy zarazem interesowi ogółu

Stanowiska uwzględniające polimotywacyjny charakter ludzkich zachowań (egoizm i bezinteresowność):

D. Hume „Żadna z cech ludzkiej natury nie jest bardziej godna uwagi, zarówno w samej swej istocie jak i w konsekwencjach jakie rodzi, niż skłonność do odczuwania współczucia w stosunku do innych, do uzyskiwania na drodze porozumiewania się informacji o ich skłonnościach czy uczuciach, jakkolwiek byłyby one odmienne lub sprzeczne z naszymi” (Traktat o naturze ludzkiej). Reakcja współczucia nasila się w konfrontacji ze złym położeniem innych. Jej zakres może być duży, i nie ograniczać się do krewnych, bliskich czy podobnych nam ludzi.

I. Kant – przekraczanie granic  egoizmu stanowi o istocie natury ludzkiej; dylemat nie sprowadza się do tego czy coś jest czy nie egoistyczne ale czy jest czy nie moralne – wolność polega na możliwości dokonywania wyboru; moralność domena praktycznego rozumu; obowiązek vs skłonność     

Myśl chrześcijańska miłość jako nowe przykazanie (kazanie na Górze), przypowieść o miłosiernym Samarytaninie

A. Comte  1789 – 1857 pozytywista francuski :  egoizm i altruizmu dwa odrębne motywy .  Altruizm – pragnienie życia dla innych  „Miłość jako zasada, porządek jako podstawa, postęp jako cel”.

Podsumowanie

ü                   Altruizm nie stanowił autonomicznego przedmiotu dyskursu filozoficznego;

ü                   Dominacja poglądu o egoistycznej naturze człowieka: stanowiska skrajnie redukcjonistyczne, umiarkowane – wskazujące, że człowiek podejmuje działania na rzecz  innych, ponosi koszty, motyw interes własny sprzężony z interesem ogółu bądź z doskonałością moralną

ü                   Pozytywizm – altruizm i egoizm – odrębne motywy   

ü                   Koncentracja  na analizie motywów  zachowań

Bibliografia do wykładu I

•                      Szuster A (2005) W poszukiwaniu źródeł i uwarunkowań ludzkiego altruizmu Warszawa: Wyd. Instyt. PAN s.13 -22