Zdolności koordynacyjne

•                     Możliwości organizmu w zakresie wykonywania dokładnych i precyzyjnych ruchów w zmieniających się warunkach zewnętrznych (zmiany płaszczyzn, kierunku, osi ruchu) [Szopa i wps. 1996].

•                     Podstawowym czynnikiem integrującym ZK jest ich podłoże biologiczne i funkcje centralnego układu nerwowego oraz narządów zmysłu, a szczególnie zdolności neuronów do zapamiętywania informacji i ich odtwarzania w procesie sterowania ruchami

Zdolności koordynacyjne wg Hirtza [1978]

•                    Układ hierarchiczny struktury zdolności koordynacyjnych

•                    Zdolność uczenia się motorycznego

•                    Zdolność sterowania ruchem

•                    Zdolność adaptacji motorycznej

–        Kompleksowe reakcje ciała

–        Różnicowanie kinestetyczne

–        Orientacja przestrzenna

–        Równowaga

–        Rytmizacja

Struktura zdolności koordynacyjnych wg Raczek, Mynarski, Ljach [1998]

•                    Zdolności koordynacyjne:

–       Kinestetycznego różnicowania.

–       Orientacji czasowo-przestrzennej.

–       Zachowania równowagi.

–       Rytmizacji.

–       Szybkiej reakcji.

–       Łączenia (sprzężenia) ruchów.

–       Dostosowania (przebudowy) działania.

–       Wysokiej częstotliwości.

1. Zdolność kinestetycznego różnicowania

•                     Wpływa wysoką dokładność i ekonomię wykonania ruchów.

•                     Podstawę stanowi precyzyjne postrzeganie siły, czasu i przestrzeni w trakcie wykonywania czynności motorycznej dla najkorzystniejszego rozwiązania całego zadania ruchowego.

•                     Istotne jest właściwe dozowanie impulsów sterujących, umożliwiających optymalny przebieg czynności ruchowej (np. regulowanie napięć i rozluźnień mięśniowych).

•                     Dominująca rola przypada przyjęciu i ocenie oraz przetwarzaniu informacji o kątowej pozycji w stawach (komponenty przestrzenne), o stanie napięcia zaangażowanych mięśni (komponenty siłowe) oraz prędkości ruchów (komponenty czasowe).

2. Zdolność orientacji czasowo-przestrzennej

•                     Umożliwia określenie pozycji ciała oraz jej zmian w trakcie ruchu całego ciała (a nie jego części) w przestrzeni i czasie w odniesieniu do ustalonego pola działania (np. biurko, krzesło) lub poruszającego się obiektu (samochód, człowiek), łączy w sobie postrzeganie i działanie motoryczne.

•                     Łączy się nierozerwalnie z postrzeganiem czasowym parametrów ruchu i ich zmian.

•                     Zależna jest od różnego rodzaju informacji, ale dominującą rolę odgrywają w niej informacje wizualne.

3. Zdolność zachowania równowagi

•                     Umożliwia utrzymanie pozycji ciała w równowadze (równowaga statyczna) oraz zachowanie  lub odzyskanie tego stanu (równowaga dynamiczna) w czasie czynności ruchowej albo po jej wykonaniu.

•                     Zachowanie równowagi jest podstawowym założeniem każdego cyklu ruchowego.

•                     Inny obszar związany z tą zdolnością dotyczy czynności zapewniającej równowagę obiektów (łyżki, noża, roweru), określonej pojęciem balansowania względnie żonglowania.

3. Zdolność zachowania równowagi (ciąg dalszy)

•                     Głowna rola informacji pochodzących z analizatorów dotykowych, kinestetycznych (czucia głębokiego), optycznych i przedsionkowych.

•                     W równowadze statycznej lub w czasie bardzo powolnych ruchów główną rolę spełnia analizator kinestetyczny, natomiast w dynamicznej (lokomocyjnej i obrotowej) przedsionkowy.

4. Zdolność rytmizacji

•                     Pozwala na uchwycenie, odtworzenie
i realizowanie dynamicznych zmian ruchu w uporządkowanym, powtarzającym się cyklu.

•                     Wyraża się to w dostosowaniu ruchów do podanego rytmu (zewnętrznego) lub przyjęciu celowego rytmu własnego (wewnętrznego).

•                     Uzewnętrznia się w czasie (zwolnienie lub przyspieszenie), sile (napięcie i rozluźnienie), formie (skłon, wyprost, obrót) i przestrzeni (zakres i kierunek ruchu).

•                     Rola przetwarzaniu informacji akustycznych i wizualnych, ważne są także informacje kinestetyczne i dotykowe.

5. Zdolność szybkiej reakcji

•                     Pozwala na szybkie zainicjowanie i wykonanie celowego, krótkotrwałego działania ruchowego na określony sygnał, w którym zaangażowane może być całe ciało lub jego część.

•                     O jej poziomie świadczy czas, jaki upływa od momentu zadziałania sygnału do zakończenia ściśle określonego ruchu, który wyznacza czas reakcji oraz szybkość akcji zaangażowanych części ciała.

6. Zdolność łączenia (sprzężenia) ruchów

•                     Zapewnia celową organizację ruchów części ciała, prowadząc do integracji przestrzennych, czasowych i dynamicznych parametrów ruchu i podporządkowania zadaniu ruchowemu realizowanemu przez całe ciało (np. łączenie krążenia ramion z ruchami lokomocyjnymi).

•                     Zdolność sprzężenia odgrywa dominującą rolę w koordynacyjnie złożonych czynnościach, gdzie organizacja częściowa ruchów musi często uwzględniać współudział przedmiotów lub innego człowieka.

7. Dostosowania (przebudowy) działania

•                     Pozwala na wdrożenie optymalnego programu działań oraz jego zmienianie i przestawianie w przypadku dostrzeżenia lub przewidywania zmiany sytuacji.

•                     Zmiany nieznaczne (względnie oczekiwane) wymagają jedynie dostosowania parametrów czasowo-przestrzenno-siłowych struktury ruchu, przy zachowaniu planowanego i realizowanego programu działań.

•                     Zmiany znaczne mogą doprowadzić do przerwania czynności oraz wdrożenia zupełnie nowego działania.

8. Zdolność wysokiej częstotliwości

•                     Umożliwia wykonanie maksymalnej ilości ruchów w założonym czasie całym ciałem, bądź wybraną jego częścią bez obciążenia.

•                     Zależy od sprawności ośrodków nerwowych zawiadujących antagonistycznymi grupami mięśni prowadzącymi do szybkiego przechodzenia ze stanu pobudzenia w hamowanie i odwrotnie.

•                     Bazuje na funkcjach centralnego układu nerwowego, co sugeruje jej głównie koordynacyjny charakter.

Wskazania metodyczne dotyczące kształtowania zdolności koordynacyjnych

•                     Podstawową metodą kształcenia sprawności koordynacyjnej jest celowo ukierunkowana zmienność ćwiczeń (sposób oraz warunki ich wykonania).

•                     Ćwiczenia koordynacyjne w terapii muszą spełniać przynajmniej jedno z następujących kryteriów: nowość, nietypowość, złożoność, trudność.

•                     Kształtując zdolności koordynacyjne należy łączyć ćwiczenia już opanowane z nowymi.

•                     Szybkość wykonywania ćwiczeń powinna wzrastać wraz ze wzrostem techniki wykonywanych elementów ruchowych.

•                     Zdolności koordynacyjne powinny być kształtowane metodą powtórzeniową z dostatecznie długimi przerwami wypoczynkowymi.