Stoicyzm.doc

Stoicyzm

Filozofia stoicka powstała w III w. p. n. e. Szkołę stoicką założył ok. 300 r. p. n. e. Zenon z Kition ( 336-264 r. p. n. e.), przetrwała ona pięć wieków, będąc w tym czasie modyfikowaną m. in. przez Chryzypa(ur. ok.280 r. p. n. e.). Zenon był początkowo członkiem szkoły cynickiej, jednak po pewnym czasie odstąpił od niej i zmodyfikował stanowisko cyników inicjując nowy kierunek w filozofii. Stoicyzm przejął od myśli cynickiej pogląd mówiący o samowystarczalności cnoty oraz bezwartościowości wszystkiego tego, co nie stanowi cnoty. W poglądach fizycznych stoicy czerpali z tradycji starożytnych filozofów przyrody, szczególnie Heraklita.

Fizyka

Poglądy fizyczne stoików wyrosły z przekonania, iż budowa świata jest jednolita. Świat jest materialny, równocześnie ożywiony i jako twór boski doskonały. Ich system był monistyczny. Zakładali, że bytem jest wyłącznie to, co podlega działaniu oraz działa. Z tego wynikało, ze jeśli dusza istnieje to jest cielesna, podobnie cnota, czy bóg. Stoicy byli materialistami, twierdzili, że nie istnieje żaden byt niematerialny, idealny czy też duchowy. Jeśli coś jest niematerialne to stanowi niebyt, próżnie. Wynikało z tego, że przestrzeń oraz czas także są niebytem, gdyż mają niematerialny charakter. Stoicy zajmowali stanowisko nazwane przez późniejszych uczonych nominalizmem.

Filozofowie nauczali, że świat składa się z ciał, które nie są bytem prostym, ale składają się z dwóch czynników: biernego i czynnego. Za Arystotelesem twierdzili, że materia ma charakter bierny, jest budulcem, zaś forma jest pierwiastkiem czynnym, stanowiącym o jakości danego ciała. Jednak w odróżnieniu od Arystotelesa także formę pojmowali materialnie. Formę nazywali "pneumą", tchnieniem i wyobrażali sobie podobną do powietrza.

Stoicy uznali dynamistyczną koncepcję świata, która zakładała istnienie wyłącznie materii i ruchu, które mogą przybierać różne postacie. Wszystko bezustannie się porusza, przy czym każdy ruch posiada jakąś przyczynę. Tą przyczyną jest pneuma, która nie działa ślepo czy mechanicznie, ale celowo. Pneuma posiada boską naturę, jest siłą kosmiczną, źródłem życia, jedności świata, przenika każdą rzecz. Dzięki temu tworzy on olbrzymią całość, jest żywy i rozumny, a także nieograniczony. Według stoików istnieje bóstwo, nie jest jednak transcendentne, ale żyje w świecie, a wręcz jest z nim identyczne. Takie stanowisko nazywane jest panteizmem.

Stoicy próbowali także wyjaśnić powstanie oraz dzieje wszechświata. Odwołując się do pierwszych filozofów przyrody stwierdzali, że boska pneuma, żywa, ognista materia stanowi początek świat, z którego powstały pozostałe żywioły: woda, ziemia i powietrze. Jako że człowiek jest częścią wszechświata, powinien żyć z nim w zgodzie i być wiernym prawu, które rządzi całą naturą.

Etyka stoików

Stoicy nauczali, że dopóki człowiek nie uzyska niezależności, nie zdobędzie postawy obojętnej na zewnętrzne okoliczności, nie osiągnie szczęścia. Szczęście, cnota, niezależność

i mądrość stanowić miały dla człowieka cel. Będzie to możliwe jedynie wtedy, kiedy człowiek dostosuje się do powszechnej harmonii, która panuje w boskiej, rozumnej

i harmonijnej przyrodzie. Życie w zgodzie z naturą jest tym samym rozumne. Rozum stanowił dla stoików miarę ludzkiego postępowania, rozsądek , wiedza, rozum stanowiły cnotę. Byli bardzo radykalni w swych naukach, uznawali, że kto nie posiada pełnej cnoty, wcale jej nie posiada. Ludzi można podzielić na dobrych i złych, czyli cnotliwych i tych, nie posiadających cnoty. Rzeczami, o które człowiek powinien zabiegać są wartości duchowe, czyli talenty; cielesne, czyli sprawności zmysłów oraz zewnętrzne, czyli posiadanie dzieci. Wartości duchowe są ważniejsze od cielesnych o nie bardziej należy się starać.

Stoicy dowodzili, iż ten kto żyje w zgodzie z zasadami rozumu, kieruje się mądrością

i cnotą, ten jest w stanie żyć w zgodzie z samym sobą oraz ze społeczeństwem. Społeczeństwo, podobnie jak przyroda pojmowane było jako złożony organiczny zespół. Stoicyzm głosił ideały kosmopolityczne, postulował o zniesienie granic pomiędzy państwami narodowymi.

Etyka stoików, choć nacechowana była surową powaga i rozsądną trzeźwością, to niosła też w sobie gorącą wiarę w łatwość osiągnięcia dobra i szczęścia w życiu.

Logika

Stoicy jako pierwsi posłużyli się terminem logika na określenie zagadnień, którymi wcześniej zajmowały się dialektyka, analityka i topika. Logika była przez nich pojmowana jako nauka o logosie, o rozumie oraz mowie. Jako nauka o mowie do logiki zaliczano także gramatykę czy retorykę. Stoicy nazywali logikę nauką o znaku oraz o jego znaczeniu. Według nich wiedza pochodziła od zmysłów, pojmowali ją sensualistycznie. Filozof Kleantes widział postrzeżenie jako odciśnięcie przedmiotów w duszy. Chryzyp stwierdził, że postrzeżenie nie jest, jak to widział Kleantes odciśnięciem, ale zmianą dokonaną w duszy. Postrzeżenia, które dokonywane były w stanie naturalnym, z właściwej odległości, trwały dostatecznie długo

i były sprawdzalne poprzez inne postrzeżenia nosiły nazwę postrzeżeń kataleptycznych.

Punktem wyjścia dla rozważań stoików było przekonanie, iż każda prawda oraz fałsz jest pewną całością, która może być rozłożona na części składowe. Postrzeżenia takiego nie powinno się traktować tylko jako połączenia terminów.

Filozofia stoicka łączyła w sobie racjonalizm z materializmem. Oryginalnym pomysłem był panteizm, postulat życia w harmonii z naturą, którą przenika boska siła, charakterystyczny był ideał mędrca oraz sposób pojmowania wolności.

Szkoła stoicka

W działalności szkoły stoickiej wyróżnić można trzy okresy: 1. okres starej szkoły ateńskiej, należeli do niej twórcy stoicyzmu, 2. okres średniej szkoły ateńskiej ( II / I w. p. n. e.), od czystej nauki Stoików przeszła do nauki eklektycznej, 3. okres młodszej szkoły, która rozwijającej się w Rzymie; w pewnym stopniu powróciła do początkowej doktryny stoickiej.

Średni okres filozofii stoickiej zaczął się kiedy kierownikiem szkoły został, w 129 r. p. n. e. Panaitios z Rodos (185-110 r. p. n. e.). Najwybitniejszym filozofem tamtego okresu był następca Panaitiosa, Poseidonios, który oparł swoją myśl na naukach ścisłych. Według niego duch stanowił siłę natury, tą samą, jaką jest siła życiowa.

Wśród stoików młodszego okresu najsławniejszymi myślicielami byli: Seneka (autor licznych popularnych pism takich jak: "O życiu szczęśliwym", "O krótkości życia",

"O gniewie"), Epiktet ( ok. 50 - 130 r. p. n. e.; był niewolnikiem z Frygii, potem został nauczycielem filozofii w Rzymie), Marek Aureliusz (cesarz panujący w Rzymie w latach 161 -180 p. n. e., autor rozmyślań). Stoicy ci, zwłaszcza Seneka oraz Marek Aureliusz odeszli od pierwotnego materializmu propagowanego przez pierwszych stoików. Ich poglądy na świat miały charakter dualistyczny i spirytualistyczny, interesowali się etyką.