Międzynarodowe stosunki gospodarcze.doc

Międzynarodowe stosunki gospodarcze

Motto zaczerpnięte z wykładów: "Trójkąt - figura życiu najbliższa"

W - dr Teresa Kamińska-Blichowska, p.310 ustronie, wt

Literatura:

1.       "Międzynarodowe stosunki gospodarcze" - praca zbiorowa pod redakcją A. Budnikowskiego i E. Kaweckiej-Wyrzykowskiej, PWE

2.       " Międzynarodowe stosunki ekonomiczne" - Paweł Bożyk, Józef Misala, Mieczysław Pułaski

Z tym, że wykłady mają prymat nad książkami.

Wprowadzenie

Międzynarodowe stosunki gospodarcze wyodrębniły się ze stosunków międzynarodowych (które są szersze i obejmują stosunki ekonomiczne, społeczne, polityczne, kulturowe - zajmują się ogółem relacji między podmiotami).

Podmioty gospodarki światowej:

·         przedsiębiorstwa działające na terytorium danych krajów

·         całe grupy przedsiębiorstw

·         ugrupowania integracyjne (zarówno te obejmujące szereg gospodarek, jak i regionalne)

·         międzynarodowe organizacje gospodarcze (różnią się tym od ugrupowań integracyjnych, że nie trzeba przestrzegać ich reguł)

·         gospodarki narodowe (kraje) pomiędzy którymi dochodzi do wymiany

Płaszczyzny MSG:

1. Międzynarodowa wymiana towarów i usług (opłacalność eksportu i importu, tendencje, ceny światowe, sposoby rozliczeń, instrumenty polityki handlowej)
2. Międzynarodowe ruchy kapitału (obrót kapitału - formy i zasady importu i eksportu)
3. Międzynarodowe stosunki finansowo-walutowe (sposoby rozwiązywania problemu zadłużenia krajów; międzynarodowe instytucje finansowe - Bank Światowy, Międzynarodowy Fundusz Walutowy, kursy walutowe, polityka fiskalna)
4. Międzynarodowe ruchy siły roboczej (socjologia MSG, eksport i import siły roboczej, brain drain)
5. Funkcjonowanie i prawidłowości gospodarki światowej (rynek światowy)

Gospodarka światowa - liczne integracje, aby rozwiązać problemy globalne:

q       Niekorzystne tendencje w handlu międzynarodowym - kraje wysoko rozwinięte wykorzystują swoją przewagę handlową, tak że nie pozwala to na szybszy rozwój krajów słabo rozwiniętych (spadek cen artykułów surowcowo-rolnych, kraje słabiej rozwinięte nie mogą się rozwijać - kraje bogate bogacą się coraz bardziej, kraje biedne biednieją)

q       Problem zadłużenia - kraje słabo rozwinięte sięgają po pomoc gospodarczą (i nie są w stanie nigdy spłacić długów)

q       Chaos walutowy - destabilizacja walutowa w pewnych okresach (próby rozwiązania poprzez politykę i stosunki krajów: unie, strefy walutowe, wspólna waluta UE)

q       Zatrucie środowiska naturalnego - technologie eksportowane do krajów słabiej rozwiniętych zatruwają środowisko

Prawidłowości funkcjonowania gospodarki światowej:

-          traktujemy gospodarkę światową en blanc (jako całość chociaż zróżnicowaną)

-          powiązania gospodarcze mierzymy intensywnością wymiany handlowej i współpracy gospodarczej

Mierniki siły powiązań:

®      Dochód narodowy per capita - jest to wskaźnik uniwersalny i najczęstszy, choć nie odzwierciedla stanu faktycznego (bo nie ma w nim produkcji naturalnej, która czasem decyduje o charakterze gospodarki np. z której utrzymuje się np. subsaharyjska Afryka) - im jest on wyższy tym intensywniejsza wymiana z zagranicą

®      Zróżnicowanie struktury produkcji (zróżnicowanie PKB) - wyższe zróżnicowanie ułatwia dostosowanie się do rynku światowego, im wyższe tym większa wymiana (w przeciwieństwie do monokultury eksportowej którą są kraje arabskie), bardziej zróżnicowany jest też wówczas popyt (import)

®      Stan zasobów naturalnych - różne przypadki:

1. Kraje posiadające duże zasoby surowcowe i które są rozwinięte - konsumują i przetwarzają; mała intensywność wymiany z punktu widzenia surowców, ale spory eksport artykułów przemysłowych
2. Kraje nie posiadające surowców, ale są rozwiniętymi importerami surowców netto, a eksportują artykuły przemysłowe - duża wymiana handlowe (np. Japonia)
3. Kraje posiadające duże zasoby surowcowe, ale nie są w stanie ich przetworzyć na własnym terenie  - jeśli jest duży popyt na surowce to te kraje są eksporterami surowców (np. kraje naftowe)
4. Kraje bez surowców i przemysłu - najmniej atrakcyjny partner handlowy (najmniej intensywna wymiana handlowa - kraje z surowcami przyciągają chociaż obcy kapitał)

®      Charakter rynku wewnętrznego - im większy rynek, tym większa siła powiązań (=atrakcyjność); miernikiem może być liczba ludności, choć znacznie lepszym jest chłonność rynku (np. kraje Beneluxu)

®      Polityka poszczególnych krajów która może być:

-          proeksportowa lub antyeksportowa (co się rzadko zdarza)

-          antyimportowa (ochrona własnego producenta) lub proimportowa

Problem stosowania narzędzi polityki handlowej (celnych i pozacelnych) - konkurencyjność wyrobów i gospodarki na rynku  światowym

Podział krajów na klasy wg kryterium dochodu narodowego na jednego mieszkańca::

§         Kraje najwyżej rozwinięte gospodarczo: ok. 3.000 - 20.000 dolarów amerykańskich na głowę rocznie (bo można już zaspokajać potrzeby wyższego rzędu) = KWR

§         Kraje średnio rozwinięte gospodarczo: ok. 600 - 3.000 dolarów amerykańskich na głowę rocznie (bo zaspokoi się potrzeby podstawowe; 550$ - pułap poniżej którego można się starać o pomoc ogólnorozwojową IDA = international association of development w grupie banku światowego) - m. in. Polska =KŚR

§         Kraje najsłabiej rozwinięte gospodarczo: do  600 dolarów amerykańskich na głowę rocznie (około 100 krajów świata) = KSR

Prawidłowości rozwoju gospodarki światowej:

1. Zwiększanie się otwartego charakteru gospodarek narodowych

Otwartość gospodarki = otwartość na współpracę i wymianę, wspieranie ich odpowiednimi instrumentami, dopuszczanie importu (bez ceł) - patrz kryteria otwartości poniżej.

Autarkia co udowodniła praktyka (kiedyś Chiny, Albania, junty wojskowe w Ameryce Południowej, Korea Północna).

Obiektywne kryteria otwartości gospodarki (aby otwartość była pełna spełnione muszą być wszystkie 3 naraz):

1)       Osiąganie z tytułu handlu międzynarodowego 250 $ rocznie, i ¼ dochodu narodowego poprzez wymianę

2)       Potrzeba równoważenia wydatków na import wpływami z eksportu (w dłuższym okresie; nierównowaga świadczy o pozornej otwartości; nadwyżka eksportowa jest często aby spłacać długi zaciągnięte w przeszłości, gorzej gdy jest nadwyżka importowa)

3)       Taki udział w międzynarodowym rynku, aby ten udział działał stymulująco na zróżnicowanie produkcji (ergo: eksportu)

2. Internacjonalizacja (umiędzynarodowienie) postępu technicznego

-          następuje gdy wszystkie kraje ułatwiają przepływ postępu technicznego = informacji (np. Internetem). Zalicza się tu obrót nowoczesnymi towarami, licencjami, patentami, know-how, maszynami i urządzeniami oraz wymianę kadry technicznej.

-          obrót patentami - WTO (World Trade Organization - ok.150 krajów) reguluje tę kwestię tak - kraje nie mają prawa zakazać sprzedaży patentu, gdy nie mogą go wykorzystać; budżet kraju i wynalazca dostaje tantiem.

-          obrót licencjami - licencja jest nowoczesna tylko dla kraju kupującego; moment sprzedaży licencji można wyznaczyć z krzywej Knight'a:

zysk lub

przyrosty zysku                                                                                    punkt sprzedaży licencji do kraju słabiej rozwiniętego

                                                                                      rozmiary produkcji

Drogi przenikania (mechanizmy wdrażania) postępu technicznego:

Ø       endogeniczna (w krajach słabiej rozwiniętych, gdy nauka podąża za techniką - w momencie pojawienia się barier technologicznych w produkcji)

Ø       egzogeniczna (duże nakłady na naukę w krajach wysoko rozwiniętych, nauka podąża swoim torem - wyprzedza praktykę)

3. Obiektywacja efektu naśladownictwa

-          dzięki otwartości gospodarki i umiędzynarodowieniu postępu technicznego dochodzi do naśladowania wzorców konsumpcyjnych i produkcyjnych (unifikacja modelu konsumpcji i produkcji)

-          raczej pozytywne wzorce (chociaż np. lewaccy, anarchistyczni i ekologiczni demonstranci w Davos, Seattle i Waszyngtonie myśleli inaczej, także o globalizacji), choć bywają chybione

-          mogą być problemy z naśladowaniem produkcji (np. brak kadry technicznej lub słaba wydajność, embargo na sprzedaż linii technologicznych do krajów słabiej rozwiniętych)

Motywy szukania powiązań według klasy kraju:

a)       szukanie rynków zbytu - kraje słabo rozwinięte (III klasa) ponieważ ich wyroby są słabej jakości, niezbyt przetworzone lub wręcz surowcowo-rolne

b)       szukanie postępu technicznego - kraje wysoko rozwinięte (I klasa) ponieważ mają rynki i dobre produkty, które w większości zbywają w innych krajach klasy I

c)       klasa II: szuka rynków zbytu zwykle w krajach II i III klasy, a także postępu technicznego

Układ sił w gospodarce światowej: (co o tym decyduje)

·         produkt krajowy brutto (oczywiście im wyższy tym wyższa pozycja w gospodarce światowej)

·         udział produkcji przemysłowej (jw. ponieważ wówczas towary są droższe - hi-tech - elektronika i telekomunikacja)

·         struktura eksportu (udział w eksporcie światowym - zwłaszcza udział hi-techu)

Kraj wysoko rozwinięty (uprzemysłowiony) charakteryzuje się: (ranking Banku Światowego co do ­ i ¯)

-          udziałem wysoko przetworzonej produkcji powyżej 80 %

-          dużym udziałem pracy kwalifikowanej w przemyśle

-          wysoki poziom nasycenia techniką rolnictwa

Typy wzrostu gospodarczego: (istnieje 6 typów od 1-najwyżej rozwiniętego kraju do 6-najsłabiej, ale generalnie można wyróżnić):

1)       intensywny typ wzrostu (i gospodarki): bardzo duży udział HTP (hi-tech production), duży udział pracy kwalifikowanej w produkcji

  ...

6)    ekstensywny typ wzrostu: produkcja podstawowa oraz niski udział kadry kwalifikowanej

Polska znajduje się pomiędzy III a IV typem wzrostu:  próby gospodarki intensywnej, brak HTP i średnie nasycenie kadrą kwalifikowaną.

Wzrost ekstensywny opiera się na wzroście produkcji na podstawie wzrostu czynnika produkcji, natomiast intensywny na wzroście wydajności produkcji.

Tendencje integracyjne: nasilenie w 60' i 70', potem w 90' (rozpad bloku komunistycznego i EWG przekształca się w UE)

Kraje tworzyły ugrupowanie integracyjne (subsystemy, system = gospodarka międzynarodowa).

Kryteria wyodrębniania ugrupowań integracyjnych:

Ø       kryteria polityczne (już nie dzisiaj; nie jest możliwe tworzenie ugrupowań integracyjnych przez kraje o różnych systemach politycznych)

Ø       kryteria ekonomiczne (gdy kraje mają podobny charakter ekonomiczny = nie powinno być różnic w poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego)

Prawidłowości rozwoju ugrupowań integracyjnych:

1. Zmniejszanie się różnic w poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego (przykładowe mierniki: PKB, PKB per capita, liczba inżynierów i techników na 1 000 lub 10 000 zatrudnionych, liczba studentów do młodzieży ogółem, nakłady na poprawę opieki zdrowotnej, nakłady na badania i rozwój).

Przykładowo nakłady na BiR jako procent PKB: Meksyk 0,3%, Polska 0,76%, Włochy i Czechy 1,07%,

Kanada 1,63%, USA 1,84%, Japonia 2,83%, Szwecja 3,6%

              Różnice między krajami nie powinny być większe niż 1:2 w powyższych wskaźnikach.

2. Zwiększanie się komplementarności między krajami ugrupowania (specjalizacja)
3. Wzrost samowystarczalności ugrupowań (co jest kontrowersyjną i podważaną prawidłowością np. UE)

Modele integracji:

Formy integracji: - narastająco = każda następna mieści w sobie wszystko z poprzedniej plus dodatkowe elementy

1. Strefa wolnego handlu - zniesienie elementów ograniczających handel w wymianie międzynarodowej
2. Unia celna - wspólna polityka wobec outsiderów - wspólne stawki celne; każda unia celna rodzi:

®      Efekt kreacji (tworzenie się nowych strumieni w handlu międzynarodowym - handel tym czym wcześniej się nie opłacało)

®      Efekt przesunięcia (przesunięcie się popytu z towarów rodzimych na towary zagraniczne)

3. Wspólny rynek - ułatwienie dla ruchu kapitałowego i siły roboczej (lepsza alokacja środków i wykorzystanie siły roboczej - likwidacja (przynajmniej częściowa) bezrobocia)
4. Unia walutowa - wspólna polityka walutowa, czyli stabilizacja walutowa krajów członkowskich (po to aby nastąpiła stabilna sytuacja w handlu międzynarodowym) - kraje tworzą wspólne rezerwy dla utrzymania wspólnego kursu waluty, które mogą być uruchomiane w razie deficytów. W unii walutowej (jaką jest UE) tworzy się wąż walutowy (widełki wahań kursów) polegający na ograniczeniu wahań kursów walutowych do +/- 1,125% w stosunku do ustalonych kursów centralnych. Następuje interwencjonizm walutowy - podporządkowanie się banków centralnych zaleceniom.
5. Unia ekonomiczna - wspólna waluta, najpierw tylko w rozliczeniach międzybankowych, potem w obiegu (zarzut: wypieranie walut narodowych, ubezwłasnowolnienie kraju­ - szkoda tylko, że nikt nie mówi o korzyściach, bo np. Korea Północna całkowicie samodzielnie rządzi gospodarką własnego kraju). Kraje tworzą całość ekonomiczną - jak dotąd jedną unią ekonomiczną jest UE.
6. Unia polityczna - absolutnie wspólna polityka (brak własnej polityki zagranicznej); UE zmierza do tego - Stany Zjednoczone Europy (federacja krajów, z niedużymi różnicami prawnymi jak stany w USA)

Przykłady ugrupowań integracyjnych:

·         Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG) '49 - pod hegemonią ZSRR

·         Europejska Wspólnota Gospodarcza (EWG) '58 na mocy Traktatu Rzymskiego (pewna odpowiedź na RWPG, EWG powstało z Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali '52 oraz Europejskiej Wspólnoty energii Atomowej '58) od 8 do 12, następnie 15 państw

Następnie w 60' ruchy wyzwoleńcze i postkolonialne doprowadziły do zintensyfikowanej integracji:

·         Stowarzyszenie Wolnego Handlu Ameryki Łacińskiej (LAFTA) '60

·         Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (EFTA) '60 - 7 krajów: Austria, Dania, Szwecja, Portugalia, Wielka Brytania, Norwegia i Szwajcaria (dwa ostatnie nie należą do UE)

·         Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej (Pakt ASEAN) '67

·         Wspólnota Karaibska (CARICOM) '73

· &#x...