Balcerzan Edward - Kręgi wtajemniczenia.pdf - B - ryolz

Aby rozpocząć lekturę,

kliknij na taki przycisk ,

który da ci pełny dostęp do spisu treści książki.

Jeśli chcesz połączyć się z Portem Wydawniczym

LITERATURA.NET.PL

kliknij na logo poniżej.

EDWARD BALCERZAN

KR¢GI WTAJEMNICZENIA

Tower Press 2001

S∏owo j´zyka – to na po∏y cudze s∏o-

wo. Stanie si´ ono „swoim”, kiedy mó-

wiàcy wype∏ni je w∏asnà intencjà, w∏a-

snym akcentem, zapanuje nad nim...

I nie wszystkie s∏owa z jednakowà dla

ka˝dego ∏atwoÊcià poddajà si´ temu

przyw∏aszczeniu, temu zagarni´ciu.

Wiele z nich stawia energiczny opór,

inne na zawsze pozostajà cudzymi,

w ustach mówiàcego brzmià obco, nie

godzà si´ na przyswojenie, nie mogà

w∏àczyç si´ w nowe konteksty, wypa-

dajà z nich; same niejako, wbrew woli

u˝ytkownika, ujmujà siebie w cudzy-

s∏ów.

Micha∏ Bachtin

I.. PARADOKS O CZYTELNIKU

Znamy sylwetk´ skandalizujàcego artysty. Rozumiemy jego racje. A co wiemy

o skandalizujàcej publicznoÊci? W badaniach nad ca∏oÊcià komunikacji artystycznej

musi pojawiç si´ i takie pytanie. Owszem, historia kultury upami´tnia szczególnie

drastyczne zachowania odbiorców niech´tnych wobec nowych g∏osów sztuki. Reje-

struje wygwizdane recitale, zbojkotowane ekspozycje plastyczne, odtràcone dorob-

ki pisarskie. Lecz zauwa˝my: gdy sztuka wygrywa i „wszystko koƒczy si´ dobrze”,

ekscesy owe traktuje si´ jako dziwactwa, które – na szcz´Êcie – uda∏o si´ skompro-

mitowaç. Z regu∏y w tym momencie ustaje refleksja nad istotà zjawiska. Ostatecz-

nie triumfuje sprawiedliwoÊç, gwiazdy estrad p∏onà coraz jaÊniej, idà w gór´ ceny

wyszydzanych lub niszczonych kiedyÊ malowide∏, zdobywajà i rozg∏os, i miejsce

w encyklopediach literaci dawniej nie czytani: bojkoty odbiorcze wydajà si´ czymÊ

incydentalnym – spoza systemu kultury.

Czy s∏usznie?

Byç mo˝e jest to wcià˝ system rekonstruowany stronniczo i, wbrew ideom obiek-

tywizmu badawczego, nazbyt literacko. Stronniczo, poniewa˝ myÊl znawców

o sztuce towarzyszy g∏ównie arcydzie∏om. Analizuje dzieje z perspektywy arcymi-

strzów, którym uda∏o si´ prze∏amaç blokad´. Za ˝ycia lub po Êmierci. Historia sztu-

ki staje si´ zatem – na poziomie syntezy, w uformowaniach podstaw Êwiatopoglàdu

badawczego – historià sukcesów. (Modna dziÊ nobilitacja stylistyk trywialnych

i utworów niskiego lotu wcale tej prawid∏owoÊci nie uchyla, przeciwnie, praca „na

dnie” odbywa si´ w cieniu wy˝yn, znaczy na ich tle). Awarie komunikacji literac-

kiej ocenia si´ wobec sukcesu – jako ˝enujàce epizody, które szkodzà krystaliza-

cjom systemu prawdziwych wartoÊci, opóêniajà jego ukonstytuowanie, ale dziejà si´

jakby poza nim. Je˝eli nie w zupe∏nie innym Êwiecie, to na dalekich, brzydkich pe-

ryferiach. JednoczeÊnie nietolerancje odbiorców intrygujà jako mo˝liwoÊci mówie-

nia o sztuce w sposób paraliteracki. Tworzà w´ze∏ dramaturgiczny opowieÊci ba-

dawczej. Protagonista oko w oko z wrogiem. W walce z tyranià despotycznego oj-

ca, rozjuszonego mydlarza, t´pego urz´dnika, ordynarnego ˝andarma, cynicznego

wydawcy, zadufanego recenzenta itd. Takie uj´cia dajà wypowiedziom naukowym

przes∏anie etyczne, coÊ w rodzaju lekcji faktów, która uczy, ˝e pobyt w kulturze wy-

maga heroizmu, ˝e trzeba do koƒca broniç prawdziwych wartoÊci, a˝ si´ pod∏e za-

dziwi i zl´knie. Zaanga˝owanie moralne badacza – ten nieod∏àczny atrybut dzia∏al-

noÊci humanistycznej – mo˝e byç êród∏em uproszczeƒ. Pod presjà emocji badacz

wchodzi w rol´ krytyka, doÊç osobliwà, zaczyna bowiem uprawiaç krytyk´ ex post.

Wymierza sprawiedliwoÊç n i e w i d z i a l n e m u Êwiatu przesz∏oÊci. Wizja sys-

temu kultury okazuje si´ w rezultacie wizjà „przesterowanà”. Staje si´ opowieÊcià

z tezà.

Formy nietolerancji odbiorczej przysparzajà niema∏o k∏opotów definicyjnych.

Badania nad poetykà recepcji akcentujà dziÊ przede wszystkim procedery herme-

Balcerzan Edward - Kręgi wtajemniczenia.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: