stinissen-ani_joga-01.pdf

WILFRID STINISSEN OCD

CHARAKTERYSTYKA MEDYTACJI

CHRZESCIJANSKIEJ

ANI JOGA

Odpowiedz na pytanie, co charakteryzuje medy-tacja

chrześcijańska wydaje się być w zasięgu reki. W medytacji

chrześcijańskiej to Chrystus stoi w centrum. Sam przecież

powiedział: ,,Ja jestem drogą i prawdą i życiem. Nikt nie przychodzi

do Ojca inaczej jak tylko przeze Mnie" (J 14,6). W rzeczywistości nie

jest to jednak takie proste. Czym właściwie jest medytacja? Czy

posługujemy się tym określeniem w znaczeniu, jakie miało ono na

chrześcijańskim Za-chodzie w ostatnich stuleciach, a mianowicie

jako sposobem wgłębiania się w zbawcze tajemnice, czyn-nie

korzystając przy tym z poszczególnych władz duchowych —

dyskursywnego rozumu, fantazji *, afektywności i woli? Czy może

rozumiemy ,,medy-tacje" tak, jak to czyni^ nowe trendy

medytacyjne,

ANI ZEN

CHRZEŚCIJAŃSKA MEDYTACJA

GŁĘBI

* Sw. Jan od Krzyza wyroznia ,,dwa ograniczone zmysly we-wn^trzne": wyobrazni?

i fantazj?. Zmysly te sluz^ sobie wzajemnie w uporzadkowany sposob, wyobraznia

poslugujac si? wyobraze-niami, a fantazja tworzac obrazy. Por. takze: Piesn duchowa

18,7, gdzie sw. Jan od Krzyza wymienia trzy zmysly wewn^trzne duszy: pami^c,

fantazje i wyobrazni? — przyp. tlum.

przełożyła Justyna Iwaszkiewicz

ANI JOGA, ANI ZEN

CHARAKTERYSTYKA MEDYTACJI

CHRZEŚCIJAŃSKIEJ

jako swoiste wewnętrzne skupienie, polegające na

braku myśli, obrazów i uczuć? Ta druga, „nieprzed-

miotowa" medytacja bliższa jest raczej temu, co

w tradycji chrześcijańskiej zwykliśmy zawsze okre-

ślać mianem „kontemplacji".

Z uwagi na to, że niniejsze rozważanie dotyczy

chrześcijańskiej medytacji głębi, której nie można

przyrównać do tradycyjnej medytacji nieprzedmioto-

wej ani do nowego typu medytacji, która często dąży

do absolutnej pustki, proponuję, byśmy pojęcie „me-

dytacja" zastosowali w szerszym znaczeniu. Wówczas

określenie to stanie się jakby synonimem modlitwy

wewnętrznej albo inaczej — modlitwy milczenia.

bowiem jest, że modlitwa chrześcijańska ma cha-

rakter leczniczy. Jeżeli relacja człowieka do Boga

— która jest przecież jego najbardziej podstawową

relacją —jest prawidłowa, to z owej harmonii, która

ma miejsce w głębi, wypływa lecznicze działanie,

wnikające stopniowo w sferę psychiki i ciała. Nie

ma nic złego w tym, że bierze się pod uwagę także ten

terapeutyczny wymiar, ale jeżeli stanie się on je-

dynym celem, to nie ma już mowy o medytacji chrze-

ścijańskiej. W niej bowiem miłość i adoracja z ko-

nieczności obejmują znaczną przestrzeń. Kiedy ich

brakuje, to modlitwa zostaje wynaturzona i Bóg zde-

gradowany. Wszyscy mistycy są tutaj zgodni. „Dopraw-

dy, Theotymie, istnieje wielka różnica między zajmo-

waniem się Bogiem, które przynosi nam radość, a za-

dowalaniem się tą radością, jaką daje nam Bóg", pisze

św. Franciszek Salezy (1567-1622) 3 . Zaś Mistrz

Eckhart (ok. 1260-1327) powie: „Niektórzy chcą jed-

nak patrzeć na Boga tymi samymi oczyma, którymi

patrzą na krowę i chcą kochać Boga tak, jak ją ko-

chają. A kochają ją z powodu mleka i sera, ze wzglę-

du na swoją własną korzyść" 4 .

Paradoksalnie, im więcej koncentrujemy się na

psychoterapeutycznym aspekcie modlitwy chrześci-

jańskiej, tym mniejsza szansa na jego znalezienie.

Jeżeli modlitwa leczy człowieka, to dlatego, że odna-

lazł on w niej najgłębsze podstawy swojej istoty, gdzie

z Miłości wyrasta i sam jest miłością. Kto pozostaje

MEDYTACJA CHRZEŚCIJAŃSKA MA

CHARAKTER RELIGIJNY

Po pierwsze musimy zwrócić uwagę na to, że me-

dytacja chrześcijańska musi mieć charakter religij-

ny. W taki czy inny sposób szukamy w niej zbliżenia

się do Boga. Możemy to określić też negatywnie: me-

dytacja chrześcijańska nie ma w pierwszym

rzędzie celu psychoterapeutycznego. Proszę za-

uważyć, że mówię: „w pierwszym rzędzie", jako że

nie należy wykluczać aspektu psychoterapeutycz-

nego. Jest nawet możliwe, że dla niektórych osób to

psychiczne trudności stały się impulsem do prak-

tykowania medytacji. Można założyć — choć nie

dzieje się tak zbyt często — że psychiatra doradzi

swojemu chrześcijańskiemu pacjentowi, aby regu-

larnie przeznaczał wolny czas na medytację. Tak

3 Traite de l'amour de Dieu, IX, 10.

4 Mistrz Eckhart, Kazania, przeł. W. Szymona OP, W drodze,

Poznań 1986.

ANI JOGA, ANI ZEN

CHARAKTERYSTYKA MEDYTACJI CHRZEŚCIJAŃSKIEJ

na poziomie psychicznym czy fizycznym, może wy-

eliminować ewentualnie jakieś symptomy, ale nie

dojdzie do głębokiej, podstawowej harmonii.

ka, uczynić go chłonnym i dyspozycyjnym. Jeżeli

potem Pan się objawi, uczyni to niezależnie od nas.

Oczywiście również w praktyce zen podkreśla się,

że to nie technika wywołuje pozytywne mistyczne

doświadczenie, ona jedynie eliminuje przeszkody.

Stwarza warunki, a potem przychodzi przeżycie,

urzeczywistnienie „siebie". Natomiast chrześcijanie

mówią: potem przychodzi Bóg. Respektując zaś wol-

ność Boga i rzeczywisty stosunek rzeczy, dodają:

potem Bóg zwykł przychodzić. Pozostaje więc róż-

nica w stosunku techniki do doświadczenia między

medytacją chrześcijańską a wschodnią.

Tam, gdzie nazbyt eksponuje się stronę technicz-

ną, istnieje ryzyko zablokowania dalszego rozwoju

modlitwy. Prawdziwa modlitwa nie będzie miała rze-

czywistej szansy rozkwitu, nigdy nie dostanie wia-

tru w żagle albo bardziej jeszcze: Duch Święty nigdy

nie będzie miał okazji uderzyć w żagle, ponieważ nie

będą rozwinięte. Można być tak zajętym ciałem i od-

dechem, że miłosna relacja do Boga pójdzie w cień.

A przecież to właśnie ta relacja stanowi istotę modli-

twy. Jest więc bardzo ważne, by nie przeceniać

znaczenia techniki: przyjmować ją z wdzięcznością

jako pomoc, ale nie zatrzymując się na niej — i odejść

od niej, kiedy zauważy się, że staje się przeszkodą.

Korzystamy z techniki w taki sposób, aby nie wią-

zać Ducha, ale aby dać Mu większą wolność.

NIE TECHNIKA, LECZ ŻYCIE

Dla chrześcijanina medytacja jest częścią wiel-

kiej historii miłości. Całe życie jest tu brane pod

uwagę. Chodzi o relację do „Boga żywego" (Dz 14,15)

i do „Syna Boga żywego" (Mt 16,16), relację polega-

jącą na akcji i reakcji, pytaniu i odpowiedzi. Nic nie

jest tak żywe, jak modlitwa chrześcijańska właśnie

dlatego, że jest ona otwarciem się na samo Życie

(J 14,6). Żywy Bóg jest również „Bogiem żywych"

(Łk 20,38). Stąd tutaj nic nie jest stereotypem, nicze-

go nie można z góry założyć czy przewidzieć. Chrze-

ścijańskiej medytacji nie można zaprogramować tak,

jak można to uczynić w medytacji zen. W zen wszyst-

ko dokonuje się na bazie sił natury. Satoń (ogląd istoty,

najwyższe doświadczenie w zen) jest czymś natural-

nym, co można osiągnąć własnym wysiłkiem. Nato-

miast modlitwa chrześcijańska jest wolnym darem

Boga. W mistyce chrześcijańskiej wszystko jest ła-

ską. Można modlić się o tę łaskę, można się do niej

przygotować i otwierać się na nią, ale nic poza tym.

Znaczy to, że w chrześcijańskiej modlitwie technika

nie jest tak samo ważna. Technika nie może wymu-

sić Boga. Z jej pomocą można wywołać pewien spo-

kój i odprężenie, ale nie jest to ten pokój, jaki stano-

wi istotę modlitwy chrześcijańskiej. Technika może

być pomocna, by otworzyć wewnętrznego człowie-

Medytacja wpływa na postępowanie

Medytacja chrześcijańska jest życiem, a to ozna-

cza, że istnieje wewnętrzne wzajemne oddziaływa-

ANI JOGA, ANI ZEN

CHARAKTERYSTYKA MEDYTACJI CHRZEŚCIJAŃSKIEJ

nie medytacji i postępowania człowieka. Medytacja

wpływa na postępowanie, a postępowanie na medy-

tację. Kto nie usiłuje doprowadzić swojego życia do

zgodności z ewangelicznym przykazaniem miłości,

niech nie myśli, że postąpi na drodze medytacji

chrześcijańskiej. Ojciec Kościoła, Ewagriusz z Pon-

tu (IV wiek), którego doprawdy nie sposób posądzać

o przesadny aktywizm, mówiąc o wyrzeczeniu się sie-

bie i w ten sposób dojściu do potrzebnej bierności,

pierwsze stadium nazywa praktike i nie waha się za-

liczyć doń praktyk chrześcijańskiego miłosierdzia.

Podobnie jak etyka ewangeliczna nie ma racji bytu

bez mistyki, tak i mistyka nie może istnieć bez etyki.

W chrześcijaństwie medytacja nie jest końcem.

Medytacja chrześcijańska nie polega na błogim za-

tonięciu w Bożym oceanie. Medytującego chrześci-

janina Bóg wprowadza w wartki strumień. Medyto-

wać to otwierać się na Ducha Bożego, który wypełnia

ziemię (Prz 1,7) i odnawia oblicze ziemi (Ps 104,30).

Kto medytuje i pozwala się stwarzać przez Boga, który

jest czynną miłością, będzie inspirowany i stymulo-

wany wyzwalającą mocą Bożą, będzie nośnikiem

Ducha. Medytować to wystawiać się na Boże działa-

nie i tak być pobudzanym do działania.

Kto medytuje, już teraz doświadcza mocy Bożej,

ale tym samym jeszcze boleśniej odczuwa, że króle-

stwo Boże jest nadal bardzo daleko. Jeśli poznało

się pokój, wojna na świecie staje się nieznośna. Kie-

dy w głębi siebie czujemy, że wszystko jest stworzone

do jedności, to możemy już tylko sprzeciwić się roz-

darciu świata i zagubieniu człowieka. Doświadczenie

Boga daje pogłębione odczuwanie sytuacji w świecie

i wolę posunięcia go w kierunku królestwa Bożego.

Taki wkład jest podtrzymywany przez nadzieję —je-

żeli doświadczyliśmy nieodpartej mocy Bożej w na

szym własnym życiu, to wiedza o tym, że Boże króle-

stwo wzrasta powoli, nie odbiera nam już odwagi.

Jeżeli Bóg jest niczym innym jak tylko absolu-

tem, a medytacja jedynie sposobem zatopienia się

w tym absolucie, można być przygotowanym na to,

że medytacja nie będzie miała większego wpływu

na postępowanie człowieka. Kiedy jednak traktuje-

my Boga jako wyzwalającą miłość, to medytacja,

w której jesteśmy jedno z tą miłością, musi z ko-

nieczności prowadzić do czynnego wkładu w wy-

zwolenie ludzkości. Chrześcijanin, który pozwala,

aby Bóg go stwarzał, świadomie przyjmuje swój byt

od Boga, i byt ten jest identyczny z miłością, która

wydaje siebie. Ważne jest, by widzieć, że i tutaj ist-

nieje wielka różnica między medytacją wschodnią

a chrześcijańską, różnica powiązana z tym, jaki ob-

raz Boga nosimy w sobie.

BÓG OSOBOWY

Powiedzieliśmy, że w medytacji chrześcijańskiej

nasze zainteresowanie jest skoncentrowane na zbli-

żeniu się do Boga. Tak, nie tylko bierne zaintereso-

wanie, ale czynne zaangażowanie — będące swego

rodzaju ryzykownym przedsięwzięciem — ponieważ

wierzymy, że Bóg z kolei jest zainteresowany czło-

wiekiem. Chrześcijanin może mieć taką śmiałą uf-

ność, ponieważ wierzy w Boga osobowego. Dla niego

ANI JOGA, ANI ZEN

CHARAKTERYSTYKA MEDYTACJI CHRZEŚCIJAŃSKIEJ

Bóg jest Ojcem, do którego przychodzi przez Chry-

stusa.

Doświadczenie mistyczne w religiach wschodnich

w większości przypadków ogranicza się do przeżycia

jedności z wszechświatem. Człowiek czuje się jedno

z uniwersum i z tajemniczą siłą, która żyje i działa

we wszystkim. Cząstkowa prawda o tym, że jeste-

śmy „z rodu Bożego" (Dz 17,29) i dlatego „w Nim

żyjemy, poruszamy się i jesteśmy" (Dz 17,28), tutaj

staje się uprawniona. Jednak to doświadczenie nie-

zdefiniowanej jedności może sprawić, że uwierzy-

my, iż Boga nie ma.

Bardzo łatwo zatrzymać się na tym poziomie. To

przeżycie jest tak przemożne, jesteśmy nim tak błogo

odurzeni, że mamy poczucie pełni aż do tego stopnia,

że nie tęsknimy za niczym innym. Znaleźliśmy to, cze-

go pragnęliśmy! Widzimy więc tutaj, jak ważne jest,

aby od samego początku nadać swej medytacji chrze-

ścijański kierunek. Medytacja wschodnia, na przy-

kład zen, prowadzi w najlepszym razie do przeżycia,

w którym człowiek czuje się jedno z wszechświatem.

Jednakże doświadczenie to w żadnym razie nie jest

specyficznie chrześcijańskie. Niektórzy będą uważali,

że wystarczy, iż dojdzie się choć do tego, a zawsze

jest przecież możliwe, aby później dojść do specyficz-

nie chrześcijańskiego doświadczenia. Jednak tym,

którzy zaznali czegoś z doświadczenia zen, niełatwo

będzie szukać czegokolwiek w innym kierunku.

Poza tym istnieje coś o wiele głębszego, doświad-

czenie, w którym nie mówimy już tylko: j a jestem

nieskończony, j a jestem światłem, ale: Ty, Ty. Niech

ilustracją tego będzie fragment świadectwa pewne-

go holenderskiego trapisty, który poświęcał wiele cza-

su na medytację zen. Pisze tak: „Cudowne jest prze-

życie jedności całego stworzenia, zadowalało mnie

bycie ponad wszelkimi sprzecznościami. Miałem wra-

żenie, że wspinam się na coraz wyższe stopnie mi-

styki: przy każdym kroku światło stawało się silniej-

sze, a widoki piękniejsze, a równocześnie nie zauwa-

żałem, że atmosfera stawała się coraz chłodniejsza.

Zaczynałem tracić coś, nie będąc tego świadomym.

Nigdy nie przeszło by mi przez myśl, aby tego szukać,

gdyby w pewnym momencie to jakoś samo nie przy-

szło. Co to było? Bóg. Nie Bóg filozofów, podstawa

istnienia: z tą podstawą identyfikowałem się coraz

bardziej, ale Bóg Abrahama, Izaaka i Jakuba, Ojciec

naszego Pana Jezusa Chrystusa. To ostatnie doświad-

czenie miało długie i głębokie działanie, i było mi

wstyd. Nagle uświadomiłem sobie, jak wielki popeł-

niłem błąd, identyfikując żywego Boga Przymierza

z anonimową podstawą, i że medytacji zen nie da się

nazwać modlitwą. Modlitwa bowiem jest w istocie oso-

bowym odniesieniem do Boga, naszego Ojca. Zapew-

ne zen prowadzi do przeżyć mistycznych. Wydaje się,

że nie ma tu różnicy. A jednak ona jest. Jaka? Taka

sama jak między podróżą poślubną a wyjazdem sa-

memu, choć obiera się tę samą trasę. Podróż poślub-

ną spędzą się razem z umiłowaną osobą: wszystko

stoi pod znakiem miłości. Natomiast samotną podróż

podejmuje się na własną rękę — za nią nikomu nie

trzeba być wdzięcznym" 5 (Thomas Jurgęns).

5 Świadectwo opublikowane w „Monastieke Informatie", nider-

landzkim czasopiśmie dla benedyktynów i trapistów, 1971.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: