1. Wypadki czerwcowe 1956 r.
– w kwietniu i maju załoga zakładów Cegielskiego w Poznaniu wysuwa postulaty płacowe zlekceważone przez władze;
– 28 czerwca (w czasie trwania Targów Poznańskich, na których przebywa sekretarz generalny ONZ) 100–tysięczny tłum w czasie demonstracji zdobywa więzienie i uwalnia więźniów oraz niszczy urządzenia zagłuszające zachodnie rozgłośnie;
– przejście manifestantów pod budynek UB i oblężenie budynku powodują strzelaninę i sprowadzenie wojska do Poznania – ginie 75 osób, a kilkaset zostaje rannych;
– Cyrankiewicz ostro potępia wypadki poznańskie (29 czerwca).
4. VIII Plenum KC PZPR z 19 października 1956 r.
– w czasie trwania obrad plenum PZPR, z Moskwy przybywa Chruszczow i dowódca wojsk Układu Warszawskiego Iwan Koniew – zagrożenie interwencją wojsk radzieckich;
– spod Warszawy wycofują się wojska radzieckie, Władysław Gomułka zostaje I sekretarzem PZPR, następuje odsunięcie od władzy marszałka Konstantego Rokossowskiego (marszałek Polski i ZSRR) oraz innych oficerów radzieckich.
5. Skutki przemian roku 1956
– prymas Stefan Wyszyński zostaje uwolniony;
– zwolnienie więźniów politycznych i rehabilitacja osób niesłusznie skazanych;
– odejście od przymusowej kolektywizacji;
– odejście od stalinowskiego modelu rządzenia;
– wprowadzenie dobrowolnego nauczania religii w szkołach;
– dopuszczenie do Sejmu przedstawicieli umiarkowanej opozycji (Stefan Kisielewski, Stanisław Stomma).
2. Gomułka
– zamknięcie tygodnika Po Prostu w październiku 1957 r.;
– wzrost aktywności cenzury i ograniczenie możliwości wyjazdów zagranicznych (wrzesień 1957);
– eliminowanie z kierownictwa PZPR liberałów i przyjmowanie do KC konserwatystów i dogmatyków (od III Zjazdu PZPR w 1959 r.);
– szybko rosną wpływy tzw. „partyzantów”, związanych z Mieczysławem Moczarem, zwolenników antysemityzmu, rządów twardej ręki i polityki antyinteligenckiej oraz antyniemieckiej;
– likwidacja klubu Krzywego Koła w 1962 r.;
– stopniowy powrót do polityki zwalczania Kościoła katolickiego np.: wycofanie religii ze szkół w 1960 r., powoływanie kleryków do wojska, odnowienie działalności „księży–patriotów”;
3. Marzec 1968
– władze podejmują decyzję o zdjęciu ze sceny Teatru Narodowego Dziadów w reżyserii Kazimierza Dejmka, pod zarzutem eksponowania akcentów antyradzieckich (styczeń 1968 r.);
– na Uniwersytecie Warszawskim, w Związku Literatów Polskich i w kręgach intelektualnych wybuchają protesty przeciwko zdjęciu Dziadów;
– z Uniwersytetu Warszawskiego zostają usunięci studenci: Adam Michnik i Henryk Szlajfer – wzburza to środowiskiem uniwersyteckim;
– milicja brutalnie rozpędza wiec studentów UW protestujących przeciwko usunięciu wyżej wymienionych studentów (8 marca);
– studenci innych uczelni polskich protestują przeciw wydarzeniom warszawskim (często rozpędzani są przez milicję);
– do końca marca 1968 r. władza tłumi wystąpienia studenckie;
– władze obarczają winą za wydarzenia marcowe Żydów, powodując wyjazd z Polski ok. 20 tys. osób pochodzenia żydowskiego;
– z uczelni w ramach represji zwolniono część profesorów (m.in. Leszka Kołakowskiego), następuje rozwiązanie części wydziałów na uczelniach, wielu studentów powołanych zostaje do wojska.
4. Polska w okresie Gierkowskim
1. Sytuacja gospodarcza
a. strategia gospodarcza
– następuje otwarcie Polski na Zachód (kontakty rządowo–gospodarcze, ułatwienia w wyjazdach zagranicznych dla osób prywatnych);
– dostęp do znacznej ilości pożyczek zagranicznych powoduje szybki rozwój gospodarczy, ale także szybki wzrost zadłużenia;
– ogromne nakłady inwestycyjne – w latach 1972–74 następuje 25% roczny wzrost inwestycji;
– władza kładzie nacisk głównie na budowę i rozwój przemysłu ciężkiego i zbrojeniowego, m.in. powstaje Huta Katowice;
b. największe inwestycje
– budowa kopalni węgla kamiennego w woj. lubelskim (Bogdanka) i węgla brunatnego w Bełchatowie;
– rozpoczęcie produkcji Fiata 126p, wzrasta znacznie liczba samochodów;
– budowa tras szybkiego ruchu: Trasa Łazienkowska, Wisłostrada, „Gierkówka” (trasa Warszawa – Katowice);
– budowa rafinerii i Portu Północnego w Gdańsku;
– budowa Huty Katowice;
c. rolnictwo
– rozwój hodowli przy jednoczesnym nie doinwestowaniu produkcji zbożowej (brak pasz);
– stosowanie ekonomicznych bodźców zmuszających chłopów do kolektywizacji (zdawanie państwu gospodarstw za renty);
d. przyczyny i narastanie kryzysu
Kryzys narasta od roku 1974, by wybuchnąć w 1976.
Przyczyny:
– przewaga wzrostu płac nad wzrostem cen,
– znaczna przewaga importu nad eksportem w handlu zagranicznym,
– energochłonność i materiałochłonność przemysłu polskiego,
– życie na kredyt, narastanie zadłużenia polskiego za granicą,
– centralne planowanie,
– wprowadzenie rubla transferowego i niekorzystny handel z ZSRR
2. Sytuacja polityczna
– przejściowe złagodzenie represyjnej polityki władz następuje na początku lat 70., jednak już w 1971 r. dochodzi do skazania członków grupy Ruch (m.in. Stefana Niesiołowskiego, Andrzeja Czumy);
– od 1973 r. ekipa gierkowska lansuje hasło budowy „drugiej Polski”;
– Sejm w 1973 r. wprowadza powszechną szkołę dziesięcioletnią;
– przy Watykanie powstaje stałe przedstawicielstwo PRL;
– w związku z reformą administracyjną (1 czerwca 1975 r.) – likwidacji ulegają powiaty i zwiększona zostaje z 17 do 49 liczba województw;
– w 1976 r. Sejm wprowadza zmiany do konstytucji (Polska państwem socjalistycznym, przewodnia rola PZPR, sojusz z ZSRR).
3. Wydarzenia czerwcowe 1976 r.
– premier Piotr Jaroszewicz przedstawia w Sejmie projekt podwyżki artykułów żywnościowych – np. mięsa o 69%, cukru o 100% (24 czerwca 1976 r.);
– na wieść o podwyżce wybuchają zamieszki w Ursusie i Radomiu (podpalenie gmachu KW PZPR);
– Jaroszewicz odwołuje podwyżki (25 czerwca);
– następują brutalne represje wobec uczestników protestów czerwcowych, organizowane są tzw. ścieżki zdrowia (przepuszczanie zatrzymanych przez rząd bijących milicjantów), uczestnicy skazywani są wyrokami sądów doraźnych na niezwykle wysokie kary więzienia (od 5 do 10 lat);
– w sierpniu 1976 r. wprowadzone zostają kartki na cukier;
– w obronie represjonowanych uczestników zajść czerwcowych zawiązuje się Komitet Obrony Robotników (Jacek Kuroń i Adam Michnik) we wrześniu 1976 r.;
– powstają inne organizacje opozycyjne: Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela w 1977 r. (Stefan Niesiołowski i Andrzej Czuma), Konfederacja Polski Niepodległej w 1979 r. (Leszek Moczulski).
4. Wybór Karola Wojtyły na papieża i jego wizyta w Polsce
– 16 października 1978 r. metropolita krakowski kardynał Karol Wojtyła zostaje wybrany papieżem i przyjmuje imię Jan Paweł II;
– w dniach 2–10 czerwca 1979 r. odbywa się pierwsza pielgrzymka papieża Jana Pawła II do Polski, witany jest entuzjastycznie przez wielotysięczne tłumy.
Grudzień 1970
– 12 grudnia rząd podejmuje decyzję o podwyżce cen artykułów spożywczych;
– 14 grudnia rozpoczynają się protesty przeciw podwyżkom w Stoczni Gdańskiej, pierwsze demonstracje i starcia z policją;
– następnego dnia protest rozszerza się na całe Trójmiasto, dochodzi do kolejnych walk z milicją i spalenia gmachu Komitetu Wojewódzkiego PZPR;
– 16 grudnia wicepremier Stanisław Kociołek w gdańskiej telewizji wzywa do powrotu do pracy;
– 17 grudnia w Gdyni zostają ostrzelani robotnicy udający się do pracy, protest robotniczy rozszerza się na inne miasta (Szczecin, Elbląg);
– 20 grudnia Władysław Gomułka ostatecznie rezygnuje ze stanowiska I Sekretarza Komitetu Centralnego PZPR – jego następcom zostaje Edward Gierek;
– wycofanie podwyżek cen (w lutym 1971 po strajku łódzkich włókniarek) oraz polityka nowego I Sekretarza doprowadzają do wygaszenia protestów, podczas których ginie od 45 (oficjalnie) do ponad 100 (nieoficjalnie) osób.
5. Solidarność
– wybuchają protesty płacowe robotników, największe w Lublinie i Świdniku w połowie lipca (wszystkie strajki zakończone przyznaniem podwyżek płac).
2. Polski sierpień – 1980 r.
– w Stoczni Gdańskiej (14 sierpnia) rozpoczyna się strajk robotników – domagają się przywrócenia do pracy Lecha Wałęsy i Anny Walentynowicz;
– strajk rozprzestrzenia się na całe Trójmiasto, zostaje powołany Międzyzakładowy Komitet Strajkowy z Lechem Wałęsą na czele;
– MKS formułuje 21 postulatów strajkowych (17 sierpnia) dotyczących m.in.:
• zezwolenia na działalność wolnych związków zawodowych,
• zagwarantowania prawa do strajku,
• przestrzegania wolności słowa,
• poinformowania ludności o powstaniu MKS i jego postulatach,
• podniesienia wynagrodzeń pracowników,
• zwolnienia więźniów politycznych;
– w Szczecinie wybuchają strajki i powstaje MKS na czele z Marianem Jurczykiem (18 sierpnia);
– w Jastrzębiu rozpoczyna się strajk solidarnościowy (29 sierpnia), potem strajki obejmują inne miasta kraju;
– następuje podpisanie porozumień sierpniowych na bazie 21 postulatów; w Szczecinie 30 sierpnia wicepremier Kazimierz Barcikowski z Marianem Jurczykiem, w Gdańsku wicepremier Mieczysław Jagielski z Lechem Wałęsą (31 sierpnia).
– pierwsze zmiany w kierownictwie państwa i PZPR zostają przeprowadzone 24 sierpnia:
• zmiana na stanowisku premiera – zastąpienie Edwarda Babiucha przez Józefa Pińkowskiego,
• usunięcie z BP i KC m.in.: Edwarda Babiucha, Jerzego Łukaszewicza, Tadeusza Wrzaszczyka;
– w nocy z 5 na 6 września ze stanowiska I sekretarza PZPR odwołany zostaje Edward Gierek, po którym stanowisko to obejmuje Stanisław Kania.
4. Powstanie „Solidarności”
– zapada decyzja o utworzeniu ogólnopolskiego Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność” (17 września 1980 r.);
– Sąd Wojewódzki w Warszawie rejestruje „Solidarność”, samowolnie wprowadza poprawki do jej statutu zawierające punkty o przewodniej roli PZPR i poszanowaniu sojuszy PRL (24 października);
– Krajowa Komisja Porozumiewawcza „Solidarności” podejmuje decyzję o wniesieniu poprawek sądowych do załącznika statutu, Sąd Najwyższy zatwierdza statut 10 listopada;
– w późniejszym terminie następuje rejestracja innych niezależnych organizacji, m.in. :
• Niezależne Zrzeszenie Studentów – zostaje zarejestrowane po strajkach studentów łódzkich uczelni w lutym 1981 r.;
• NSZZ Rolników Indywidualnych „Solidarność” – zarejestrowane w maju 1981 r., po podpisaniu porozumień rzeszowsko-ustrzyckich (luty 1981 r.).
5. Prowokacja bydgoska
– 11 lutego 1981 r. na premiera powołany zostaje gen. Wojciech Jaruzelski;
– 16 marca rozpoczynają się manewry wojsk Układu Warszawskiego – Sojuz 81;
– milicja bije trzech działaczy „Solidarności” regionu bydgoskiego m.in. Jana Rulewskiego;
– trwa zagrożenie: z jednej strony „Solidarność” grozi strajkiem generalnym, z drugiej strony podjęta zostaje decyzja o bezterminowym przedłużeniu manewrów „Sojuz 81”;
– „Solidarność” organizuje powszechny czterogodzinny strajk ostrzegawczy (27 marca);
– 30 marca 1981 r. między władzami a „Solidarnością” podpisane zostaje porozumienie.
6. IX Zjazd PZPR i Zjazd „Solidarności”
– w dniach 14–20 lipca 1981 r. zwołany zostaje IX Nadzwyczajny Zjazd PZPR, który mimo wielu odważnych wystąpień (m.in. Rakowskiego) niewiele w partii zmienia;
– odbywają się dwie tury Zjazdu „Solidarności” rozpoczętego 5 września (druga tura zaczyna się 26 września) – podjęcie następujących decyzji i uchwał:
• wybranie na przewodniczącego związku Lecha Wałęsy;
• uchwalenie Posłania do ludzi pracy Europy Wschodniej namawiającego robotników krajów komunistycznych do pójścia w ślady „Solidarności”.
• ustalenie programu gospodarczo–społecznego związku.
7. Polska przed wprowadzeniem stanu wojennego
– trwa bardzo zła i stale pogarszająca się sytuacja żywnościowa, prawie zupełnie puste sklepy, ogromne kolejki, wprowadzanie kartek żywnościowych (w kwietniu kartki na mięso);
– 16–18 października 1981 r. – podczas IV Plenum KC PZPR Stanisław Kania rezygnuje z funkcji I sekretarza i na to miejsce wybiera gen. Wojciecha Jaruzelskiego;
– władze prowokują coraz to nowe protesty, m.in. na uczelniach w związku z bezprawnym mianowaniem rektora Wyższej Szkoły Inżynierskiej w Radomiu;
– posiedzenie Komisji Krajowej „Solidarności” w Gdańsku w dniach 11–12 grudnia 1981 r., omówienie projekt strajku generalnego.
Agacia2509