2006.07_PSpaw.pdf

MIESIĘCZNIK NAUKOWO-TECHNICZNY

Rok założenia 1928 PLISSN 0033-2364 Index 37125 Cena 14,- zł Nr 7/2006

Wydawca

F O R U M S P A W A L N I K Ó W P O L S K I C H

Redakcja „PRZEGLĄD SPAWALNICTWA”

Agenda Wydawnicza SIMP

ul. Świętokrzyska 14a, 00-050 Warszawa

tel./fax: (0-22) 827 25 42, (0-22) 336 14 79

e-mail: pspaw@ps.pl

adres do korespondencji:

00-950 Warszawa 1, skr. poczt. 56

Redaktor naczelny

MIESIĘCZNIK NAUKOWO-TECHNICZNY AGENDA WYDAWNICZA SIMP

prof. dr hab. inż. Jerzy Nowacki

Zast ę pca redaktora naczelnego

rok założenia 1928

dawniej

mgr inż . Ire na Wi śniew ska

Redaktorzy działów

prof. dr hab. inż . Je rzy Dziu biń ski ,

prof. dr hab. inż. Włodzi mierz Wal czak ,

prof. dr hab. inż. Wła dy sław Wło siń ski .

Nr 7/2006

PLISSN 0033-2364

LXXVIII

S P I S T R E Ś C I

ARTYKUŁY

Sekretarz redakcji

6 pro f. dr hab. inż. Edmund Tasak, dr inż. Aneta Ziewiec, dr inż. Marta Ciesielka

Pękanie połączeń spawanych eksploatowanych w podwyższonych

temperaturach

10 dr inż. Kazimierz Ferenc

Cięcie strumieniem wody

25 pro f. dr hab inż. Jerzy Nowacki, mgr inż. Marcin Chudziński,

mgr inż. Przemysław Zmitrowicz

Lutowanie instalacji grzewczych, wodnych, klimatyzacyjnych

z miedzi i jej stopów

29 dr hab. inż. Tadeusz Hejwowski, mgr inż. Tomasz Nastaj

Badania odporności powłok na zużycie w styku ślizgowym

33 dr inż. Ryszard Pakos

Warunki uznawania zakładów i laboratoriów przez Polski Rejestr

Statków

39 dr inż. Zbigniew Bartnik, dr inż. Wiesław Derlukiewicz

Czynniki wpływające na trwałość elektrod do zgrzewania oporowego

Piotr Warsza

Redaktor

inż . Barbara Akszak-Okińczyc

Rada programowa

przewodniczący

prof. dr hab. inż . An drzej Za jąc

prof. dr hab. inż. Piotr Ada miec, doc. dr inż. Henryk

Grzy bow ski, prof. dr hab. inż. An drzej Klim pel,

dr inż. Le sław Kry nic ki, prof. dr hab. inż. Jerzy Nowacki,

mgr inż. Andrzej Ra doń, mgr inż. Ma rek Sa per ski,

dr inż. Jan Sit ko, prof. dr hab. inż. An drzej Sko ru pa,

prof. dr hab. inż. Ed mund Tasak, prof. dr hab. inż. An drzej

We roń ski, mgr inż. Jan Wój cik.

Współpracują

dr inż . Jan Plewniak – prezes Za rzą du Głów nego

S ek cji Spa wal ni czej SIMP,

dr inż . Edward Do baj – prezes Za rzą du Głów ne go

Pol skie go To wa rzy stwa Spa wal ni cze go.

3 Ire na Wiśniewska

Rozmowa z Docentem Henrykiem Zatyką

WYWIADY

Jak z tym spawalnictwem było?

Druk i skład

SEKCJA SPAWALNICZA

2 Zebranie Zarządu Gł

P.H. Z

Spółka Jawna, Szczecin

Nakład do 2000 egz.

Zebranie Zarządu Gł ównego Sekcji Spawalniczej

ów nego Sekcji Spawalniczej

24 Wycie

Wycie czka techniczna do ENERGOP-u w Sochaczewie

Ar ty ku ły opu bli ko wa ne w „ Prze glą dzie Spa wal nic twa“

są tłu ma czo ne na ję zyk an giel ski i za miesz cza ne

w cza so pi śmie We lding In ter na tio nal wy da wa nym

przez Wo odhe ad Pu bli shing Ltd. (Wiel ka Bry ta nia)

na mo cy pod pi sa ne go po ro zu mie nia o wza jem nej

współ pra cy.

Zamówienia na ogłoszenie prosimy kierować

bezpo ś rednio do redakcji. Informacji o cenach

ogłoszeń udziela redakcja, gdzie również można

nabywać egzemplarze archiwalne. Redakcja nie

odpowiada za treść ogłoszeń i nie zwraca materiałów

nie zamówionych. Zastrzegamy sobie prawo skracania

i adiustacji tekstów oraz zmiany ich tytułów.

40 Spotkanie z oka

Spotkanie z oka zji „Dnia Spawalnika”

TARGI, KONFERENCJE

18 Zł ote medale MTP dla polskich firm spawalniczych, przyznane na

targach „Innowacje - Technologie - Maszyny”

23 Na ukow o- Techniczna Krajowa Konferencja Spawalnicza

39 Pł omieniowa obróbka metali

NOWO Ś CI WYDAWNICZE

I okładka: fot. J. Nowacki

P.P.H. ZAPOL Dmochowski, Sobczyk

Zebranie Zarządu Głównego Sekcji Spawalniczej

20 czerwca 2006 r. na terenie Międzynarodowych Targów Poznań-

skich odbyło się wyjazdowe posiedzenie ZG Sekcji Spawalniczej SIMP

o następującym porządku obrad:

1. Informacja o konferencji w Międzyzdrojach – ref. kol. Marek Sa-

perski.

2. Przydział zadań dla członków nowo wybranego Zarządu Sekcji

Spawalniczej.

3. Plany pracy Oddziałów Sekcji (konferencje, seminaria itp.).

4. Wolne wnioski.

Przed zebraniem zainteresowani inżynierowie spawalnicy oraz człon-

kowie Zarządu Sekcji mieli możliwość wysłuchania bardzo interesujące-

go referatu „Techniki laserowe w spawalnictwie”, wygłoszonego przez

profesora Jana Pilarczyka w ramach odbywającej się podczas Międzyna-

rodowych Targach Poznańskich „Akademii Spawania”. Profesor przed-

stawił zarówno stan zastosowań różnych rodzajów laserów w technolo-

giach spawania, napawania, cięcia, obróbek cieplnych, jak i osiągnięcia

Instytutu Spawalnictwa w tej dziedzinie. Ilustrując przykładami aplikacji

przemysłowych, omówił zalety i występujące obecnie bariery techno-

logii laserowych, szczególnie w procesach łączenia metali. Następnie,

po krótkiej dyskusji, zebrał się Zarząd Główny Sekcji Spawalniczej SIMP,

w którym uczestniczyli również zaproszeni goście: prof. J. Pilarczyk

– dyrektor Instytutu Spawalnictwa, prof. St. Piwowar – honorowy prezes

Sekcji Spawalniczej, prof. J. Nowacki – redaktor naczelny „Przeglądu

Spawalnictwa”, dr inż. Edward Dobaj – prezes Polskiego Towarzystwa

Spawalniczego oraz prezesi oddziałów wojewódzkich Sekcji Spawalni-

czej. Obradom przewodniczył dr inż. Jan Plewniak – prezes Zarządu Głów-

nictwa, Polskim Towarzystwem Spawalniczym oraz redakcją „Przeglądu

Spawalnictwa”.

2. Andrzej Ambroziak – (wiceprezes), przewodniczenie Kapitule Medalu

im. St. Olszewskiego.

3. Andrzej Kolasa – współpraca z Polska Izbą Spawalniczą oraz

utworzenie Rejestru Spawalników Polskich.

4. Jacek Senkara – raport o stanie spawalnictwa (próba stworzenia),

przy współpracy z wnioskodawcą prof. St. Piwowarem.

5. Jan Grzebalski – koordynacja wspólnych działań z PTS na rzecz

niektórych uprawnień budowlanych dla spawalników.

6. Ryszard Ziomek – współpraca z przemysłem.

Kolejnym poruszanym zagadnieniem była sprawa występujących

kolizji terminów konferencji spawalniczych (Międzyzdroje, Kraków,

Częstochowa), co w zintegrowanych środowiskach nie powinno się

zdarzać. W związku z organizacyjnymi skutkami tragedii na terenie Mię-

dzynarodowych Targów w Katowicach, prof. Jan Pilarczyk zaproponował

przesunięcie terminu konferencji i Targów Spawalniczych Interwelding

na 2008 rok, co ponadto umożliwi uzyskanie korzystnej relacji termino-

wej z innymi międzynarodowymi imprezami spawalniczymi. W dniach

17-19 września 2007 roku Zakład Spawalnictwa i Instytut Technologii

Maszyn i Automatyzacji Producji Politechniki Wrocławskiej zapropono-

wał zorganizowanie drugiej edycji międzynarodowej konferencji „Postęp

w technologiach lutowania”, a jej organizatorami byliby profesorowie:

Zbigniew Mirski i Andrzej Ambroziak. Ponadto, wiosną 2007 roku od-

będzie się XII konferencja Pomorskiej Sekcji Spawalniczej, której zor-

ganizowanie rozważa kol. Marek Saperski. Gotowość zorganizowania

konferencji spawalniczej w 2007 r. zgłosił również w imieniu Zakładu

Spawalnictwa Politechniki Szczecińskiej pan profesor Jerzy Nowacki.

Kolejna spawalnicza konferencja energetyczna zostanie zorganizowana

w niekolizyjnym terminie przez Polskie Towarzystwo Spawalnicze.

Najbliższe spotkania naukowe i naukowo-techniczne odbędą się

w Gdańsku (XI Spotkanie Spawalników Wybrzeża) oraz w Częstochowie-

-Poraju (48. Krajowa Konferencja Spawalnicza nt: „Innowacje w spawal-

nictwie” 21-23 września 2006 r.).

Redaktor naczelny „Przeglądu Spawalnictwa” prof. Jerzy No-

wacki omówił najbliższe plany wydawnicze czasopisma oraz za-

proponował zmiany składu redakcji i Rady Programowej. Zastęp-

cami redaktora naczelnego zostają: mgr inż. Irena Wiśniewska

ds. wydawniczych, prof. Andrzej Klimpel ds. naukowych. Za poszczegól-

ne działy odpowiadać będą: dr hab. Zbigniew Mirski, dr inż. Kazimierz

Ferenc, dr hab. Jacek Słania, prof. Leszek Dobrzański.

Przewodniczącym Rady Programowej został prof. Jan Pilarczyk, do-

tychczasowy redaktor naczelny. ZG Sekcji Spawalniczej przyjął i jedno-

myślnie zaakceptował informacje o zamierzeniach redaktora naczelnego

„Przeglądu Spawalnictwa”, dotyczące nowego składu Rady Programowej

i kolegium redakcyjnego. Dalsza dyskusja dotyczyła zasadności tworze-

nia raportu o stanie spawalnictwa polskiego i rejestru spawalników, co

zostało uchwalone na zebraniu sprawozdawczo-wyborczym. Rozstrzy-

gnięcia zostaną dokonane po przedyskutowaniu z wnioskodawcami.

Zebrani zwrócili także uwagę na znaczną emigrację spawaczy, a wraz

z nimi spawalników do krajów Europy, zjawisko to może wywołać znacz-

ne negatywne skutki w najbliższej przyszłości.

Dzięki uprzejmości inż. Mirosława Nowaka z Techniki Spawalniczej

– Poznań uczestnicy zebrania zostali serdeczni przyjęci, otrzymując nie

tylko bilety wstępu, ale także poczęstunek.

nego Sekcji Spawalniczej.

Uczestnicy zebrania minutą ciszy uczcili pamięć nieoczekiwanie

zmarłego 2 czerwca 2006 roku kol. prof. Andrzeja Zająca, od wielu lat

prezesa Oddziału Krakowskiej Sekcji Spawalniczej oraz przewodniczą-

cego Kapituły medalu im. Stanisława Olszewskiego.

Kolega Marek Saperski poinformował zebranych o przebiegu kon-

ferencji, która odbyła się w Międzyzdrojach w dniach 30-31.05.2006 r.

Uczestniczyło w niej 75 osób, wygłoszono 19 referatów.

Bydgoska Sekcja Spawalnicza 7 czerwca 2006 roku zorganizowa-

ła konferencję nt. „Techniki spajania w przemyśle lotniczym”, w której

wzięło udział 40 osób.

Prezes Jan Plewniak przydzielił zadania poszczególnym członkom

Zarządu:

1. Jan Plewniak – nadzór nad pracami Zarządu Głównego Sekcji,

koordynacja pracy Oddziałów Sekcji, współpraca z Instytutem Spawal-

Sekretarz Sekcji

mgr inż. Kwiryn Wojsyk

PRZEGLĄD SPAWALNICTWA 7/2006

Rozmowa z Docentem Henrykiem Zatyką

procesu spawania. Na zamówienia zakładów produk-

cyjnych opracowano i wykonano w Instytucie ponad

120 specjalistycznych stanowisk spawalniczych,

które były przeznaczone nie tylko dla zakładów lot-

niczych, ale także Mennicy Państwowej, Akademii

Medycznej, Fabryki Wyrobów Nożowniczych Ger-

lach czy MESKO.

Jak z tym spawalnictwem było?

Doc. dr inż. Henryk Zatyka – wieloletni pracownik Instytutu Lotnictwa

w Warszawie, kierownik Pracowni Połączeń i Metaloznawstwa Zakładu Inżynierii

Materiałowej, delegat do IV Komisji Międzynarodowego Instytutu Spawalnictwa,

ekspert Organizacji Narodów Zjednoczonych dla Rozwoju Przemysłu w dziedzinie

nowoczesnych metod spajania, a przede wszystkim inicjator i propagator spawania

wiązką elektronów o uznanym dorobku międzynarodowym.

Jest Pan znanym propagatorem spawania

elektronowego, które po raz pierwszy w kraju

zastosowano w przemyśle lotniczym. Prototyp

tego urządzenia został zainstalowany właśnie

w Instytucie Lotnictwa. Proszę o szczegóły.

Panie Docencie, jest Pan chyba jedyną oso-

bą, która bez żadnej przerwy już ponad pół wie-

ku aktywnie uczestniczy w historii spawalnictwa,

stale przyczyniając się do jego rozwoju. Kojarzo-

ny jest Pan Docent zwłaszcza z opracowaniem

i zastosowaniem spawalniczych metod łączenia

elementów konstrukcji lotniczych w warunkach

produkcji jednostkowej i małoseryjnej w prze-

myśle lotniczym. Jak to się zaczęło?

Jakie były przyczyny zainteresowania się

przemysłu lotniczego technikami spawalniczy-

mi? Może poda Pan Docent jakieś ciekawsze

przykłady?

Myślę, że przyczyniłem się do zapoczątkowania,

a następnie wdrożenia w kraju, tej metody spawania.

Przedtem dość długo zbierałem materiały na ten te-

mat i próbowałem zainteresować nim innych.

Przy budowie pierwszych dwóch urządzeń do

spawania elektronowego nawiązano współpracę

pomiędzy Instytutem Lotnictwa a Instytutem Spa-

walnictwa w Gliwicach. Wykonawcą tych urządzeń

był Przemysłowy Instytut Elektroniki we współpracy

z Politechniką Wrocławską.

Pamiętam ogromny, twórczy zapał nas wszyst-

kich, i dlatego też w ciągu 2 lat było możliwe opra-

cowanie i wykonanie urządzenia prototypowego, na

którym wykonaliśmy wiele prac badawczych. Był

to rok 1970. Wtedy właśnie spawanie elektronowe

zastosowano w pierwszej kolejności do łączenia ele-

mentów silników lotniczych ze stali nierdzewnych,

kwasoodpornych, stali oraz stopów żarowytrzyma-

łych i żaroodpornych o grubości 0,5 – 2,0 mm.

W tamtym okresie bieżące potrzeby produkcji

lotniczej sprowadzały się do rodzaju materiału spa-

wanego, którym na ogół były trudno spajalne ma-

teriały, zazwyczaj o małych grubościach, natomiast

bardzo wysokich wymaganiach, odnoszących się

do jakości połączeń. Były to różnego rodzaju stale

stopowe i nierdzewne, stopy aluminium.

Intensywnie rozwijający się przemysł lotniczy

(produkcja samolotu myśliwskiego – licencja, sa-

molotu szkolnego „Junak”) wymagał podjęcia prac

badawczo-wdrożeniowych w dziedzinie technik spa-

walniczych. W tym celu została utworzona w 1954 r.

Pracownia Spawalnictwa w Zakładzie Materiałów

i Technologii. Prace badawcze, związane ze spawal-

nictwem, dotyczyły głównie konstrukcji lotniczych

i oprzyrządowania, w których stosowano spawanie

w osłonie argonu, wiązką elektronów, spawanie mi-

kroplazmowe oraz zgrzewanie punktowe (duralé), jak

również lutowanie próżniowe i spajanie dyfuzyjne.

Po ukończeniu studiów na Wydziale Lotniczym

Szkoły Inżynierskiej im. H. Wawelberga i S. Ro-

twanda zgłosiłem się do pracy w Instytucie Lotnic-

twa. Były to lata pięćdziesiąte, zupełnie inne czasy,

w których absolwent uczelni miał zapewnioną pracę,

a bezrobocie nie było znane. Marzyłem o pracy kon-

struktora silników lotniczych, zwłaszcza że w ramach

projektu dyplomowego opracowałem konstrukcję

układu napędowego lotniczego silnika tłokowego.

Miałem wówczas również sporą wiedzę na temat

silników odrzutowych.

Dyrektor Instytutu, znany profesor W. Fiszdon,

z którym prowadziłem rozmowy, zdecydowanie od-

radził mi ten kierunek i zalecił pilne zajęcie się tech-

nikami spajania elementów konstrukcji lotniczych.

Przyrzekł, że jeśli te zagadnienia nie będą mnie in-

teresowały, to po pół roku przeniesie mnie do prac

konstrukcyjnych. Widocznie Profesor był dobrym fu-

turystą, bo minęło pół wieku, a ja nadal zajmuję się

łączeniem elementów cienkościennych za pomocą

spawania.

Przypuszczam, że dzięki tej metodzie i uzy-

skanym wynikom odniesiono sukces również

poza granicami kraju!

Technika spawania elektronowego była krajo-

wym problemem węzłowym, była też przedmiotem

współpracy międzynarodowej w ramach Centrum

Koordynacyjnego Instytutów Spawalnictwa krajów

RWPG oraz w ramach Międzynarodowego Instytu-

tu Spawalnictwa. Próby spawania elektronowego,

a zwłaszcza stopów żaroodpornych, przeprowadzono

również w Instytucie Spawania Elektrycznego w Ki-

jowie, Centralnym Instytucie Spawalnictwa w Halle,

w firmach: Sciaky (Francja) i TORVAC (Wielka Bry-

tania), a także Heraus (RFN).

Wykonano rówież badania metaloznawcze, wy-

trzymałościowe w temperaturach podwyższonych

i zmęczeniowe. Opracowany był między innymi

problem spawania doczołowego wiązką elektronów

płyt o grubości 20 mm, spawanych przez różnych

wykonawców na różnych urządzeniach, ale przy tej

samej mocy wiązki i prędkości spawania. Następ-

nie porównano jakość otrzymanych złączy. Instytut

Lotnictwa znalazł się wówczas wśród ważnych part-

nerów, wykonując spawanie na urządzeniu produkcji

krajowej. Rezultatem tych prac był dokument IV Ko-

misji MIS, chyba jeden z niewielu wówczas, w którym

strona polska występowała jako wykonawca badań.

Instytut miał swoją specyfikę prac badaw-

czych i technologii specjalistycznych, a jaki był

wkład Zakładu, którym Pan kierował, w rozwój

spawalnictwa?

Potrzeby bieżące produkcji lotniczej wymagały

systematycznego podnoszenia wiedzy spawalniczej

w oparciu o literaturę krajową i zagraniczną, a także

wymianę doświadczeń na konferencjach krajowych

i zagranicznych oraz wyniki własnych prac badaw-

czych. Wyniki tych prac opracowywanych w Pra-

cowni Spawalnictwa Instytutu Lotnictwa publikowa-

ne były w literaturze krajowej i zagranicznej. Były

też przedmiotem referatów na konferencjach mię-

dzynarodowych i krajowych, a także przedmiotem

uzyskanych patentów z dziedziny spawalnictwa, było

ich wtedy osiem.

Warto zauważyć, że Instytut Lotnictwa był pierw-

szym w kraju zakładem, w którym zastosowano spa-

wanie TIG do łączenia cienkościennych elementów

stalowych oraz ze stopów aluminium. Już w 1957 r.

opracowano i wykonano pierwsze w kraju urządzenie

do ręcznego spawania metodą TIG i rozpoczęto in-

tensywne prace nad mechanizacją i automatyzacją

Docent H. Zatyka (od lewej) z najbliższymi współpra-

cownikami Pracowni Spawalnictwa w Instytucie Lotnic-

twa; w środku mgr inż W. Błoński i mgr inż I. Hillar

PRZEGLĄD SPAWALNICTWA 7/2006 3

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: