HISTORIA WISZNUIZMU.pdf

Artykuł pobrano ze strony eioba.pl

Historia wisznuizmu

Wisznuizm to największy odłam hinduizmu. Czci Pana Wisznu jako Boga jedynego.

Charakteryzuje się żarliwym oddaniem Wisznu (bhakti), Jego inkarnacjom, a zwłaszcza Krysznie

i Ramie.

Wisznuizm w bardzo zamierzchłych czasach

Hinduistyczne teksty takie jak Brahma-samhita, Bhagawata-purana i wiele innych podają, że

pierwszym czcilem Pana Wisznu był Pan Brahma – hinduistyczny stworzyciel tego naszego

wszechświata. Wisznu jest Adi-puruszą (pierwszą istotą), Panem najwyższym, więc czczony jest

od zarania wszechświata, nie tylko w naszym wszechświecie, lecz także we wielu innych, we

wielu wymiarach. Wisznu-bhakti przekazane zostało głównym bóstwom hinduizmu takim jak

Brahma, Lakszmi (małżonka Wisznu, rezydująca razem z Nim na jego niebiańskiej planecie

Waikunthcie), Śiwa, Jama, Ananta-śesza oraz wielu innym. Oni zaś przekazywali Wisznu-bhakti

(żarliwy dewocyjny kult Wisznu) innym bóstwom oraz pradawnym indyjskim ryszim (mędrcom),

munim (święty) i joginom. Dalsze przekazywanie świętego ruchu bhaktystycznego doprowadziło

do powstania sampradaji – linii autoryzowanej sukcesji wiedzy duchowej podawanej od guru do

ucznia (sanskr. śiśja).

Dawni ryszi stworzyli też Wedy – święte pisma hinduizmu. W samych Wedach Wisznu

tytułowany jest kilkadziesiąt razy jako Pan Najwyższy. Jedne werset Rygwedy wychwala ósmą

inkarnacji Wisznu – Krysznę, występującego jako Gopala-kryszna, czyli Kryszna-pasterz. Wisznu

w okresie wedyjskim łączono często z Indrą – bóstwem wojowników i piorunów, którego kult był

bardzo ważny we wczesnej religii wedyjskiej – pierwotnej postaci hinduizmu. Wisznu tytułowano

Upendra, co oznacza przyjaciel Indry . Hymny wysławiały współpracę Wisznu i Indry przy zabiciu

demona Wrytr(asur)y. Wczesne teksty wedyjskie mówią też o Wisznu przekraczającym

wszechświat trzema wielkimi krokami, a jest to ważna historia z późniejszych Puran o piątej

Awatarze Wisznu – Wamanie, który tak właśnie zrobił.

Wedy zostały objawione w Satja-judze (Krita-judze) – erze pokoju, moralności i szczęścia. W

miarę upływu czasu ludzkość zaczęła zapominać o moralnych zaleceniach wedyjskich i staczać

się moralnie w dół. Wraz z końcem Satja-jugi nastała Treta-juga, później jak degręgolada

moralna potoczyła się jeszcze dalej nastała Dwapara-juga. Wisznu zstępował na Ziemię aby

chronić ludzi prawych, swych wielbicieli (bhaktów), ustanawiać ponownie Dharmę (moralność)

oraz chronić świat przed bezbożnymi demonami. W Treta-judze zstąpił jako Pan Rama, a pod

koniec Dwapara-jugi jako Pan Kryszna. Jako Kryszna wygłosił Bhagawad-gitę – jedno z

najważniejszych świętych pism hinduizmu. Uratował wielu ludzi przed nadejściem zgubnej

Kali-jugi – ery największej degeneracji moralnej, w której właśnie żyjemy.

Powstało też wiele Puran opisujących życie i boskie rozrywki (sanskr. lila) tych wielkich

inkarnacji Pana Wisznu. Jednym z istotnych przykładów jest Bhagawata-purana (Śrymad-

bhagawatam). Ich głównym tematem jest potęga i chwała Pana Wisznu. Stanowią one razem z

Bhagawad-gitę podstawię wisznuizmu i są dla niego inspiracją.

Wisznuizm jako nurt religijny

Wisznuizm jako nurt religijny zdominował hinduizm razem z śiwaizmem. Wisznuizm zawiera w

sobie liczne elementy – kult Kryszny i Balaramy (pasterzy), kult Kryszny – króla, kult pary

Boskich kochanków Radhy i Kryszny, kult Kryszny – dziecka, kult Ramy – króla, kult

Wasudewy, kult Narajany, ludowy kult Dżagannathy. Występował w nim także kult świętego

dzika – Warahy – trzeciego Awatary Wisznu. Łączy się (i łączył od dawna) z kultem Lakszmi

(małżonki Wisznu), Garudy (świętego orła), kultem rozmaitych osób z życia Awatar Ramy,

Kryszny czy Narasinhy, oddawanie czci wielbicielom Wisznu, oraz rozmaitym świętym

zwierzętom takim jak krowy czy małpy. Ważną rolę zyskały święte kamienie duchowe –

saligramy.

Bhagawatowie i pańczaratrowie

Bhagawatowie to wczesny odłam bhaktyjski. Uważany czasem przez zachodnich indologów za

pierwszy przejaw zorganizowanej religii wisznuickiej. Jego dzieje są zamierzchłe i trudne do

wyśledzenia, prawdopodobnie sięgają aż czasów Mahabharaty. Bhagawatowie byli czcicielami

Wasudewy – Kryszny.

Pańczaratrowie to wczesny odłam tantryczny. Również czcili Wasudewę (Wisznu, Krysznę).

Stworzyli skomplikowany metaforyczno-symboliczny obraz stworzenia wszechświata. Według

niego istniał najpierw tylko Wasudewa (Wisznu), potem wyłonił się z Niego Sankarszana

(Balarama – brat Kryszny), z nich zaś Pradjumna (syn Kryszny) i Aniruddha (wnuk Kryszny).

Dopiero z nich wyłonił się stworzyciel wszechświata – Brahma – i trzy guny (energie – sattwa,

radźas i thamas). Rzecz jasna, użyte tu metafory nie dotyczą postaci historycznych tylko są

imionami sił, energii boskich. Reprezentują kolejne stany zagęszczania się energii Wisznu przy

tworzeniu światów. Taki obraz jest obecny też w gaudija-wisznuizmie – to dowód wpływu

pańczaratrów na wisznuizm.

Nurty ateistyczne osłabiające hinduizm

W Kali-judze około VI i V wieku p.e.ch. pojawiło się wiele nurtów ateistycznych i

materialistycznych osłabiających hinduizm, a więc także wisznuizm. Z tych nurtów wymienić

można przede wszystkim buddyzm, dżinizm, adźiwików, ćarwaków (lokajatów) czy zwolenników

Adźity Keśakambalina. Stały się silne aż do mniej więcej VIII-IX wieku e.ch. W miarę spora

część hinduistów przeszła na buddyzm i dżinizm, część na ateizm pospolity. Przez pewien czas

buddyzm w Indiach stał się dominującym wyznaniem aż do III-IV wieku e.ch. gdy zamiast

królów buddyjskich władzę w Indiach objęła hinduistyczna dynastia Guptów. Ale nawet za

czasów dominacji buddyzmu hinduizm (a więc także wisznuizm) nie chyliły się ku upadkowi.

Kwitła wówczas filozofia i literatura hinduizmu, a władcy buddyjscy tacy jak choćby król Aśoka

byli bardzo tolerancyjni wobec innych wiar (czyli także i wisnzuizmu) i je wspierali. Zdarzały się

jednak konflikty między hinduistami, buddystami i dżinistami, czasem nawet doprowadzały do

prześladowań, takich jak prześladowania hinduistów na południu Indii przez niektórych królów

dżinijskich. Skala tych zjawisk była jednak mała.

Największa reformacja religijna w Indiach

Reformacja ta miała miejsce około VIII-IX wieku. Głównymi przywódcami religijnymi

prowadzącymi ją byli Adi Śankara, a także Kumarila Bhatta. Ten pierwszy znany jest przede

wszystkim jako wielki filozof wedanty, twórca niedualistycznego (monistycznego) odłamu

wedanty o naziwe adwajta-wedanta, w myśl której prawdziwą naturą każdej istoty jest boska

jaźń – atman, znajdująca się w całkowitej jedności z Brahmanem-Bogiem, czego jednak istoty

żywe nie są w stniae dostrzec gdyż przeszkadza im w tym świat materialny (sanskr. maja), z

którego się jednak mogą wyrwać przez intensywną medytacją i wielbienie Boga. Adi Śankara

był wisznuitą wyznawcą Wisznu, czyli Kryszny. Skomponował hymny ku czci Wisznu (Gowindy,

Kryszny) takie jak znany Bhadża Gowindam. Był jednak daleki od fanatyzmu i szanował czciceli

wszystkich bóstw, a w jego dziełach można dostrzec wpływy północno indyjskie tantry oraz

odłamów hinduizmu innych niż wisznuizm. Ale wracając do reformacji, której dokonał to

nawrócił większość Indii na swą doktrynę adwajtyjską. Niemalże wszystkich buddystów nawrócił

na hinduizm. Miał też spore sukcesy w pokonaniu w dysputach filozoficznych dżinistów czy

wyznawców ateizującego nurtu filozofii sankhja. Adi Śankara także zjednoczył hinduistów

różnych odłamów i wzmocnił hinduizm w całych Indiach. Oprócz tego udział w pokonaniu

buddyzmu miał wyżej wspomniany Kumarila Bhatta, reformatorzy śiwaiccy na południu Indii zaś

nawrócili dżinistów.

Tamilizacja wiary hinduskiej

Na południu Indii w okresie od VIII do X wieku e.ch. w tym samym czasie co nawracano

dżinistów, zaczął się nasilać ruch bhakti. Mowa tu o dwunastu alwarach – świętych-poetach,

którzy tworzyli poezję dewocyjną ku czci Wisznu, Jego inkarnacji – Ramy i Kryszny – w

lokalnych językach tamilskich. Był to ważny element śri-wisznuizmu silnie kojarzonego z

Ramanudźą. Na południu Indii tamilskie elementy są jednak silniejsze w śiwaizmie niż w

wisznuizmie. Niemniej silny, rozwinięty nurt bhakti wisznuickiego w trakcie średniowiecza przelał

się przez całe Indie i doprowadził do powstania poezji dewocyjnej w innych lokalnych językach

Indii takich jak hindi, marathi, gudżarati czy bengali (wcześniej zaś dzieła religijne pisano

głównie w sanskrycie). W średniowieczu drugiego milenium e.ch. wielcy teologowie wisznuiccy

tacy jak Ramanudźa, Madhwa, Wallabha, Nimbarka czy Ćajtanja udzielili mu podbudowy

filozoficznej.

Ramanudźa

Ramanudźa żyjący w dwunastym i trzynastym wieku był jednym z największych filozofów i

teologów wisznuizmu. Był głównym nauczycielem duchowym tradycji śri-wisznuizmu. Bazował

na systemie Adi Śankary, chociaż w pewnym sensie Śankara był też jego największym

rywalem. Ramanudźa zmodyfikował jego koncepcje. Nadal twierdził, że rzeczywistość jest tylko

jedna, lecz dzieli się na trzy sfery: Wisznu, materię i dusze. Materie i dusze są zależne od

Wisznu, ale Wisznu jest też zależny od dusz. Ramanudźa nauczał, że dusza rozwijając duchowo

przechodzi do nieba wisznuickiego (Waikunthy), aby przebywać razem z Wisznu w Jego

przejawionej postaci i go wiecznie wielbić. Uświadamia sobie, że jest Jego nieodłączną częścią,

jednak nigdy nie staje się tożsamym z Wisznu.

Ramanudźa kładł główny nacisk na bhakti – żarliwe wielbienie Wisznu. Uważał Boga za istotę

pełną łaski i miłości. Ramanudźa napisał wiele dzieł w tym znaną analizę Bhagawad-gity.

Założył liczne świątynie i głosił swe nauki na rozległym obszarze Indii południowych. Jego wpływ

widać bardziej w religii niż w filozofii. Związane z nim miejsca święte takie jak Śrirangam czy

Tirupati są ważnymi ośrodkami kultu religijnego.

Późniejszy rozwój śri-wisznuizmu

Wśród licznych zwolenników Ramanudźy pojawiły się rozłamy. Śri-wisznuizm podzielił się na

dwa odłamy: tenkalajów i watakalajów. Ci pierwsi uważali, że do Waikunthy wstępuje się

wyłącznie za sprawą nieskończonej łaski Wisznu i nie wymaga to własnego wysiłki. Szkoła ta

zwana jest popularnie „szkołą kota” (tak samo jak kotka nosi swe kocięta w pysku bez wysiłku

z ich strony tak Wisznu ochrania swego wielbiciela). Watakalajowie uważali, że wybawienie

wymaga zarówno łaski Wisznu jak i wysiłku wyznawcy. Dlatego zwano ten system „szkołą

małpy” (małpięta muszą się trzymać swej matki, która je nosi). W śri-wisznuizmie rozwinął się

trzeci odłam – ramanandowie, a w nim kolejne odłamy. Opisane są w następnej sekcji. Kolejny

odłam pojawił się znacznie później – w XIX wieku – a była to Swaminarajan sampradaja.

Ramanandowie

Odłam Ramanandów powstał w średniowieczu, założył go Ramananda. Oddaje cześć Ramie –

siódmej inkarnacji Wisznu. Czczą Go razem z Jego małżonką Sitą, bratem Lakszmanem i

oddanym małpim sługą Hanumanem. Ramanandowie opierają się na ezoterycznej wersji

Ramajany, napisanej w duchu adwajty. Mają silną tradycję ascetyczną. Wielu ramanandów jest

ascetami ( sadhu ). Większość ascetów wisznuickich należy do właśnie tego odłamu.

Ramanandyjscy sadhu są ekspertami w hatha-jodze. Spektakularne rytuały takie jak pańczagni

są często wykonywane właśnie przez nich.

Kabir-panthowie i Dadu-panthowie

Ruch Kabir-panthów założył Kabir – uczeń Ramanandy – mistyk i poeta. Kładł nacisk na silne

doświadczenie mistyczne jedności z Bogiem (zwanego tradycyjnymi wisznuickimi imionami

Rama i Hari) wewnątrz własnej duszy. Pod tym względem Kabir głosił monizm. Sprzeciwiał się

konfliktom wyznaniowym (hinduistyczno-muzułmańskim), hipokryzji religijnej, ortodoksji, a

nawet wszelkim formom religii zinstytucjonalizowanej i zrytualizowanej. Krytykował zarówno

mułłów jak i braminów hinduistycznych. Walczył przeciwko wszelkiej opresji i uciskowi. Był

silnym ikonoklastą, zakrawał o ranienie uczuć zarówno hinduistów jak i muzułmanów. Uważał,

że esencją wiary jest medytacja na Bogu a nie rytuały zewnętrzne, tym bardziej, jeżeli

wykonywane są przez fanatycznych hipokrytów.

Jeden z jego uczniów – Dadu – był jeszcze bardziej heterodoksyjny i odrzucił także autorytet

wszelkich tekstów religijnych (zarówno Koranu jak i Wed). Obecnie nadal ma zwolenników ale

nie trzymają się ściśle jego nauk, gdyż uważają je za zbyt skrajne.

W reakcji na wpływy obcych religii (głównie islamu) powstał ten nurt ikonoklastów

reprezentowanych przez osoby takie jak Kabir i Dadu. Miały spory wpływ na sikhizm; do innych

ruchów z tego nurtu wymienić można bisznoizm i tantrę wisznuicką z Bengalu (sahadźija oraz

baulowie).

Madhwa Anandatirtha

Zanim jednak przejdę do omówienia ich trzeba napisać o Madhwie – innym wielkim teologu. Żył

w trzynastym wieku i stworzył system nazywany powszechnie dwajtą, czyli dualizmem. Jest to

jednak myląca nazwa, gdyż system głosi w zasadzie pluralizm. Najlepsza nazwa, używana też

przez wyznawców tego systemu, to tattwawada. Bazuje na koncepcjach Ramanudźy o

trójdzielnej rzeczywistości, jednak Madhwa zmodyfikował je tak, że Wisznu, dusze, i materia są

od siebie oddzielone i wszystkie rzeczywiste. Ponadto Madhwa kładł nacisk na rozróżnianie

poszczególnych rodzajów dusz i poszczególnych rodzajów materii. Uważał, że dusze istot żywych

są wiecznie różne od Wisznu i nigdy nie będą z Nim tożsame. Celem religii jest wieczne

wstąpienie do wisznuickiego nieba – Waikunthy i tam wielbienie Go nieustannie. Madhwa uważał

też, że niektóre złe duszę będą też przebywać wiecznie w astralnym piekle – to jest koncepcja

obca hinduizmowi. Te przeciętne natomiast będą się ciągle odradzały. Kładł nacisk, że do

Wisznu dochodzi się przez bhakti, lecz potrzebne jest do tego wstawiennictwo Jego syna – Waju

(hinduistycznego dewy wiatru). Atakował inne systemy hinduizmu (zwłaszcza adwajtę Śankary),

pozostałości dżinizmu na południu, a także islam. Próbował ich (z różnym skutkiem) nawracać

na swą doktrynę.

Witthalowie

Witthalowie to nurt wisznuizmu rozwijający się w Maharasztrze. Rozpoczął się w średniowieczu.

Koncentruje się na czczeniu Wisznu-Kryszny, szczególnie Jego formy Witthali (zwanej też

Withoba lub Khandoba). Jednym z wielkich mistrzów duchowych tej ścieżki był Dnjaneśwar –

autor Dnjaneśwari – ezoterycznej wersji Bhagawad-gity. Widać tu zatem silny wpływ tradycji

tantrycznych, adwajty, nauko o czakrach i o kundalini. Ruch wittahlów ma też silny związek z

indyjską polityką i historią. Na przykład znany święty witthalów Ramadas był guru Śiwadżiego –

przywódcy wielkiego powstania indyjskiego, pierwszego władcy imperium Marathów i bohatera

narodowego w Indiach.

Sahadźijowie i baulowie

Sahadźija to tantryczny nurt wisznuizmu rozwijający się w Bengalu. Jego wyznawcy czczą Boską

parę Radhy i Kryszny. Charakteryzują się szacunkiem dla kobiet. Uważają, że miłość ludzka to

odbicie Boskiej miłości Radhy i Kryszny. Kładą nacisk na bhakti – rozwijanie miłości do Kryszny

i Radhy. Głoszą monizm – jedność duszy indywidualnej z Bogiem. Są też generalnie

heterodoksyjni – odrzucają tradycyjne formy społecznie i rytualne braminów. Inspirują się także

do pewnego stopnia śiwaizmem kaszmirskim.

Powiązani z nimi są baulowie – wędrowni śpiewacy z Bengalu. Nie są oni spójnym nurtem –

inspirują się wisznuizmem, tantrą, buddyzmem i sufizmem. Odrzucają wszelką ortodoksję

religijną, w tym autorytet jakichkolwiek pism świętych. Dążą to zjednoczenia się z Bogiem,

który mimo wszechobecności, przebywa także w sercu każdej istoty żywej jako iskra energii

długości kciuka. Baulowie także uważają miłość ludzką za prowadzącą do miłości boskiej, więc

układają i śpiewają pieśni miłosne, zwłaszcza takie o rozłączeniu ukochanych.

Bisznoizm

Bisznoizm to wisznuicki nurt założony przez Guru Dżambeśwara-dżi w szesnastym wieku. Opiera

się na dwudziestu dziewięciu przykazaniach, dotyczących zarówno życia moralnego jak i higieny.

Bisznoizm głosi pokój, życie w zgodzie z innymi ludźmi, wszystkimi istotami, całą naturą.

Dżambeśwar-dżi również sprzeciwiał się hipokryzji i ortodoksji religijnej. Kładł nacisk na miłość

do zwierząt i roślin. Co istotne, w jego naukach sporo było mowy o ekologii, zdrowie i ochronie

środowiska. Bisznoizm to zatem pierwsza ekologiczna religia, eko-Dharma.

Pusztimargija-wisznuizm

W szesnastym wieku młody mistyk pochodzący z Gudżaratu – Wallabha (Wisznuswami) założył

nową szkołę wedanty – śuddhadwatję, czyli oczyszczony monizm. Jest monistyczna, bardzo

zbliżona do adwajty śankarystycznej – główna różnica polega na tym, że Wallabha uważa świat

za całkowicie realny.

Wallabha założył ortodoksyjny odłam religijny pusztimargija bardzo popularny w Gudżaracie.

Kładzie nacisk na dewocyjne służenie Wisznu/Krysznie znanemu jako Śri Nathdżi. Pusztimargija-

wisznuizm miał i ma duży wpływ na kulturę religijną Gudżaratu – aspekty taki jak muzyka,

style budowy świątyń (haweli) czy praktyki rytualne.

Gaudija-wisznuizm

Nurt gaudija-wisznuizmu wywodzi się, przynajmniej formalnie, z nurtu Madhwy. Tradycję gaudija

zapoczątkował Ćajtanja Mahaprabhu – wielki szesnastowieczny mistyk Bengalu – razem ze

swymi czterema towarzyszami (razem wszyscy nazywani są Pańća-tattwą). Kładli przede

wszystkim nacisk na wielbienie Kryszny poprzez śpiewanie Jego Świętych Imion, a zwłaszcza

maha-mantry Hare Kryszna. Najprostsza metoda powtarzania Imion Pana stosowana jest, aby

wyzwolić ludzi ze oków strasznej Kali-jugi. Ćajtanja głosił, że to jedyna metoda, aby pomóc

ludziom w tym strasznym wieku moralnej degręgolady. Jego misją życiową było

rozpowszechnienie kultu Kryszny i Jego wiecznej towarzyszki – Radhy. Mimo iż Ćajtanja sam nie

napisał niczego poza ośmioma wersetami, znanymi jako Śri Sikszasztaka, jego poglądy

filozoficzne spisane są w dziełach autorstwa tzw. Sześciu Goswamich z Wryndawany.

System filozoficzny gaudija-wisznuizmu nazywa się aćintja-bheda-abheda i głosi zarówno

jedność jak i różność (dusz od Kryszny). Uważa, że dusze i świat zostały stworzone przez

Krysznę i są od Niego całkowicie zależne. Każda dusza jest nieskończenie mała i wyzwala się z

oków świata materialnego poprzez wielbienie Kryszny. Nigdy jednak nie będzie z nim tożsama.

Świat jest uważany za realny i stworzony przez Krysznę. Filozofia Ćajtanji sprzeciwia się

zarówno monistycznej adwajcie jak i dualistycznej/pluralistycznej dwajcie/tattwawadzie.

Gaudija-wisznuizm posiada wiele wyjątkowych cech. Na przykład to Kryszna, nie Wisznu

uważany jest za Pana Najwyższego, Kryszna jest źródłem wszystkich inkarnacji Wisznu oraz

samego Wisznu. Gaudija-wisznuici uważają Ćajtanję za inkarnację Radhy i Kryszny, jego brata

Nitjanandę za inkarnację Balaramy, ich innych towarzyszy za inkarnację ważnych Bóstw.

Nimawatowie

Ruch Nimawatów założył Nimbarka prawdopodobnie w średnowieczu, choć teorie na temat dat

jego życia są bardzo różne. Kładzie nacisk na dewocyjny kult Radhy i Kryszny. Filozoficznie głosi

dwajtadwajtę, czyli jednoczesny dualizm i monizm. Uważa, że stosunek między Brahmanem

(Wisznu, czyli Kryszną) a duszami i światem jest taki sam jak między Słońcem i jego

promieniami. Pod tymi względami system Nimbarki jest podobny do gaudija-wisznuizmu.

Dwajtadwajta była możliwym źródłem inspiracji dla Ćajtanjii. Interesujący u Nimawatów jest też

element solarny – Nimbarka uważany jest za inkarnację Surji (Boga Słońca) i czczony jako

takowy. Ruch Nimawatów nie ma szczególnie wielu wyznawców, większość z nich mieszka w

okolicach rzeki Jamuny.

Dziewiętnasto- i dwudziestowieczne przeobrażenia; popularność na Zachodzie

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: