Referat wygłoszony w ramach WDN- szkolenie na temat : ,,Alternatywne sposoby komunikacji w pracy z dzieckiem niemówiącym”
ZSS NR 41 ZABRZE maj 2005r.
,,Komunikacja alternatywna – jej rodzaje oraz warunki stosowania w pracy z dzieckiem” mgr Ewa Toporowska
Wymiana informacji jest nieodzownym atrybutem życia. Dla rozwoju każdego człowieka szczególne znaczenie ma wymiana informacji z innymi ludźmi. Wymiana ta może mieć charakter werbalny i niewerbalny. Wymiana werbalna to oczywiście mowa i jako taka jest najczęstszą formą komunikacji osób ze zdrowym słuchem. Jednakże niejednokrotnie spotyka się osoby , które mimo intensywnej nauki nie potrafią mówić. Dla takich osób komunikacja alternatywna może stać się podstawową formą porozumiewania.
Systemy alternatywne wobec mowy dźwiękowej pełnią dwie funkcje . Służą nawiązaniu kontaktu z drugim człowiekiem, prowadzeniu rozmów , wyrażaniu opinii , emocji , sądów. Druga zaś funkcja systemów alternatywnych tak jak w wypadku języka mówionego to poznawanie świata. Poprzez reguły użycia słów ( składnia ) odkrywane są relacje ze światem otaczającym nas. Te reguły to :
- symbolizacja rzeczywistości poprzez nadawanie znaczeń słownych przedmiotom , czynnościom , miejscom , stosunkom przestrzennym, emocjom;
- grupowanie symboli słownych według różnych kryteriów: podobieństwa, przeciwieństwa, użytku, celu, przeznaczenia, analogii;
- tworzenie pojęć;
- reguły użycia składni;
- wyznaczanie pola semantycznego pojęć;
- wprowadzanie schematów językowych
Komunikacja alternatywna i wspomagająca , stosując niewerbalne sposoby porozumiewania się , stanowi dodatek bądź substytut mowy. Rozróżnienia wymagają tutaj dwa powyższe pojęcia:
Komunikacja alternatywna- znajdująca zastosowanie gdy osoba porozumiewa się bezpośrednio- twarzą w twarz- inaczej niż za pomocą mowy, przy użyciu znaków graficznych, manualnych, kodu Morsea, pisma itp.
Komunikacja wspomagająca- rozumiana jako komunikacja uzupełniająca lub wspierająca. Interwencja z wykorzystaniem alternatywnych środków komunikacji ma dwojaki cel: wzmacniać i uzupełniać mowę oraz zapewniać zastępczy sposób porozumiewania się, gdy osoba nie zaczyna mówić.
Istotne jest również wyróżnienie komunikacji wspomaganej ( z użyciem pomocy w postaci tablic , syntezatorów mowy, komputera) i niewspomaganej (gdy osoba niepełnosprawna samodzielnie ,,produkuje” znaki- manualne, literówka, mruganie oczami na ,,tak” i ,,nie”.
1.System symboli jednoznacznych ( przedmioty- utożsamiane z daną sytuacją i zapowiadające ją, np. śliniak jako zapowiedź posiłku)
2. Systemy gestów
- Makaton
- Koghamo
- Duński słownik gestów
- Język migowy
- Alfabet palcowy
3. Systemy dotykowe
- Alfabet punktowy do dłoni
- System Braillea
4. Systemy graficzne
- Piktogramy
- P.C.S.- system obrazkowy
- System obrazkowy aladyn
- SIG symbols- zdjęcia i rysunki
- System ruchomych symboli
- Metoda rysunkowa
- System Blissa
- Alfabet literowy, sylabowy, literowo- sylabowy
5. Metody kombinowane
W wyborze metody komunikacyjnej musimy się kierować:
- ogólnym poziomem rozwoju
- rodzajem uszkodzenia mowy lub języka
- zaburzeniami aparatu ruchowego
- zaburzeniami percepcyjnymi lub innymi
- osobowością
- preferencjami osoby , która trenuje mowę z niemówiącym
Dziecko jest gotowe do nauki używania wspomagających sposobów porozumiewania się gdy:
- potrafi uczestniczyć w dialogu
- zna swoją moc sprawczą
- potrafi wybrać jeden spośród dwóch elementów
- potrafi wskazać to, co wybrało
- potrafi adekwatnie i konsekwentnie sygnalizować ,,tak” i ,,nie”
- rozumie symbol
- ma percepcyjne możliwości wystarczające do korzystania z gestów lub symboli graficznych
Piktogramy należą do graficznych systemów komunikacji . Zasadą konstrukcji znaków tego systemu jest: czarne tło i biała figura. Oprócz tego każdy ze znaków opisany jest literowo w postaci wyrazu określającego treść znaku.
Użytkownicy systemu Piktogramy
Piktogramy są przeznaczone dla wszystkich osób niemówiących wokalnie w celu ułatwienia im kontaktu i komunikacji z otoczeniem.
Można wyróżnić dwie grupy użytkowników systemu. Kryterium tego podziału jest stopień rozumienia systemu językowego przez osoby niemówiące wokalnie oraz umiejętność tworzenia przez nie i przekazywania wypowiedzi
( komunikacji ).
Jedna grupa użytkowników to osoby rozumiejące mowę wokalną. Identyfikują one struktury dźwiękowe słów z ich treścią i znają zasady tworzenia ze słów wypowiedzi. Druga grupa użytkowników to osoby których rozumienie dźwięków mowy ( identyfikacja treści i formy wyrazów ) jest niewykształcona lub zaburzona. Te osoby muszą się uczyć rozumienia treści mowy i znaków.
Wykorzystując piktogramy w praktyce , dobrze jest rozpocząć pracę od wydzielenia struktur fizycznych w klasie i oznakowania przez piktogramy bądź napisy. Strukturę fizyczną stanowią :
- indywidualne miejsca do pracy oznaczone wizytówkami w postaci zdjęć dzieci oraz piktogramami tzw. pierwszej potrzeby ( ja, toaleta, proszę, dziękuję, przepraszam )
- miejsce w klasie, gdzie dzieci myją i wycierają ręce oraz myją zęby, opisane piktogramami: mydło, ręcznik , pasta i szczoteczka do zębów
- miejsce w klasie, gdzie dzieci układają codziennie swój plan dnia za pomocą piktogramów
- miejsce w klasie , gdzie dzieci ustalają codziennie stan pogody z pomocą piktogramów i obrazków
- miejsce w szatni oznaczone napisem z imieniem dziecka
Stopniowo wprowadzane są kolejne piktogramy symbolizujące przedmioty z otoczenia dzieci .Z piktogramów już poznanych tworzone będą tablice tematyczne lub zeszyty dialogowe . W pracy z dziećmi mówiącymi piktogramy służą organizacji ich zachowania , wyznaczaniu granic struktur fizycznych i przekazywaniu treści zadaniowych .
Bibliografia:
1. A. Smyczek , J. Szwiec ,, Metodyka nauczania alternatywnych sposobów porozumiewania się i techniki posługiwania się symbolami” w ,,Rewalidacja” CMPPP Warszawa 2000r.
2. M. Piszczek red. ,, Metody komunikacji alternatywnej w pracy z osobami niepełnosprawnymi” CMPPP Warszawa 1997r.
3. S. Von Tetzchner, H. Martinsen ,, Wprowadzenie do wspomagających i alternatywnych sposobów porozumiewania się“ Stowarzyszenie ,,Mówić bez słów” Warszawa 2002r.
rodynka