wkregu0203.pdf

MIÊDZY NAMI RODZICAMI

Dziecko w rodzinie alkoholowej

W krêgu przemocy

Naukowcy oceniaj¹, ¿e stopieñ zachodzenia na

siebie zjawisk doros³ej przemocy domowej i fi-

zycznego lub seksualnego napastowania dzieci

waha siê od 30 do 50%. Badania Pescotta i Lesko

wskazuj¹, ¿e 43% kobiet ze schroniska dla bitych

kobiet mia³o dzieci, które pad³y ofiar¹ przemocy

ze strony sprawcy. Roy stwierdza, ¿e 45% dzieci

maltretowanych kobiet by³o napastowanych. Praw-

dopodobieñstwo seksualnego molestowania dziew-

czynek przez ojców, którzy dopuszczaj¹ siê prze-

mocy domowej, jest 5-6-krotnie wiêksze ni¿ dla

córek, których ojcowie nie maltretuj¹ matki. 4

Dzieci cierpi¹ nie tylko w sytuacjach, gdy

same s¹ ofiarami przemocy, ale tak¿e wówczas

gdy s¹ wiadkami aktów agresji wystêpuj¹cych

pomiêdzy doros³ymi, zw³aszcza rodzicami.

Magda Wójcik

W poprzednich odcinkach omówilimy problemy zwi¹zane z psycho-

logicznym funkcjonowaniem dziecka z rodziny alkoholowej oraz wska-

zówki pomagaj¹ce opiekunom i pedagogom rozpoznawaæ takie dzieci

w grupie. Podkrelilimy tak¿e, ¿e obok problemów natury psycholo-

gicznej, dzieci te maj¹ powa¿ne k³opoty zdrowotne oraz zwi¹zane z po-

czuciem bezpieczeñstwa. Doniesienia kliniczne potwierdzaj¹, ¿e dzie-

ci alkoholików w porównaniu ze zdrowymi, maj¹ o wiele wiêcej proble-

mów zdrowotnych w tym choroby psychosomatyczne i zachowania

kompulsywne. Doznaj¹ tak¿e wielu szkód w zwi¹zku z faktem, i¿ w swo-

ich domach bardzo czêsto staj¹ siê ofiarami przemocy psychicznej,

fizycznej oraz nadu¿yæ seksualnych.

Czym jest przemoc?

Jak pisz¹ specjalici, przemoc w rodzinie to

zamierzone i wykorzystuj¹ce przewagê si³ dzia-

³anie przeciw cz³onkowi rodziny, naruszaj¹ce

prawa i dobra osobiste, powoduj¹ce cierpienie

i szkody. Charakteryzuje siê tym, ¿e:

F Jest intencjonalna jest zamierzonym

dzia³aniem cz³owieka i ma na celu kontrolo-

wanie i podporz¹dkowanie ofiary.

F Si³y s¹ nierównomierne w relacji jed-

na ze stron ma przewagê nad drug¹. Ofiara jest

s³absza a sprawca silniejszy.

F Narusza prawa i dobra osobiste

sprawca wykorzystuje przewagê si³y narusza

podstawowe prawa ofiary (np. prawo do niety-

kalnoci fizycznej, godnoci, szacunku itd.).

F Powoduje cierpienie i ból sprawca na-

ra¿a zdrowie i ¿ycie ofiary na powa¿ne szkody.

Dowiadczanie bólu i cierpienia sprawia, ¿e ofia-

ra ma mniejsz¹ zdolnoæ do samoobrony. 1

Nale¿y podkreliæ, i¿ w ka¿dej sytuacji

pe³n¹ odpowiedzialnoæ za przemoc wobec

dzieci ponosz¹ doroli.

Troska o bezpieczeñstwo dzieci ¿yj¹cych

w rodzinach alkoholowych jest niezwykle istot-

nym problemem, przed którym, obok innych

instytucji, staje tak¿e szko³a. Przemoc w domach

alkoholików mo¿e narastaæ i powodowaæ u dzie-

ci obra¿enia fizyczne oraz nieobecnoæ w szkole.

Jak podaj¹ statystyki amerykañskie, co roku ofiar¹

przemocy pada 2-3 mln dzieci. Oszacowanie to

jest z pewnoci¹ zani¿one. Rocznie z tego powo-

du umiera oko³o 2 tys. dzieci.

Sporód przebadanych w badaniach amerykañ-

skich 409 doros³ych dzieci alkoholików, 95% po-

dawa³o, ¿e najczêciej obydwoje rodzice dopusz-

czali siê przemocy za 56% badanych mówi³o, ¿e

rodzice stosowali przemoc tylko po alkoholu. Oj-

cowie dopuszczali siê nadu¿yæ 10 razy czêciej. 2

Wed³ug Bylesa 3 prawdopodobieñstwo wyst¹-

pienia aktów przemocy w rodzinach z problemem

alkoholowym jest ponaddwukrotnie wiêksze ni¿

w pozosta³ych. Hanks i Rosenbaum stwierdzili, ¿e

w przypadku kobiet maltretowanych przez mê¿-

czyzn nadu¿ywaj¹cych alkoholu, wyrana jest ten-

dencja do powtarzania w ich ma³¿eñstwie sytuacji

rodzinnej z okresu dzieciñstwa. Kobiety maj¹ce

brutalnych, nadu¿ywaj¹cych alkoholu ojców, de-

cydowa³y siê na ma³¿eñstwo z mê¿czyznami pre-

zentuj¹cymi te same cechy lub sk³onnoci.

Co siê dzieje z dzieckiem, gdy jest wiadkiem

przemocy w rodzinie? 5

L Strach i niepokój

Dzieci obawiaj¹ siê o zdrowie i ¿ycie swoich

rodziców, a tak¿e o swoje.

L Poczucie winy

Dzieci czuj¹ siê odpowiedzialne za przemoc.

Myl¹, ¿e s¹ przyczyn¹ agresywnego zachowa-

nia swoich rodziców.

L Ambiwalencja uczuæ

Dzieci odczuwaj¹ zarówno mi³oæ, jak i niena-

wiæ do rodzica, który stosuje przemoc. ¯yj¹

w chaosie emocjonalnym.

L Brak zaufania

Dzieci, które dowiadczaj¹ przemocy, maj¹

trudnoci w nawi¹zywaniu bliskich kontaktów

z rówienikami. Nie potrafi¹ zaufaæ.

L Agresywnoæ

Wiele dzieci odreagowuje agresj¹ to, co dzieje

siê w ich domach. Ucz¹ siê, ¿e przemoc jest

jedynym sposobem rozwi¹zywania konfliktów.

L Biernoæ

Niektóre dzieci gotowe s¹ zrobiæ wiele, by

wszystkich zadowoliæ. Ulegaj¹ wszelkim pro-

bom, naciskom ze strony otoczenia. Czasami

mog¹ pod wp³ywem innych, robiæ rzeczy, któ-

re s¹ dla nich niebezpieczne.

L Zamiana ról

Dzieci czêsto s¹ zmuszane do pe³nienia roli

osoby doros³ej. Rodzice s¹ zbyt zajêci swoimi

konfliktami, by spe³niaæ rodzicielskie obowi¹z-

ki. Dzieci pozbawione s¹ swojego dzieciñstwa.

L K³opoty w szkole

Dzieci chc¹ pozostawaæ w domu, poniewa¿

myl¹, ¿e w ten sposób mog¹ kontrolowaæ prze-

moc. Dziecko opuszcza zajêcia w szkole, ma

Pod pojêciem przemocy wobec dziecka

kryj¹ siê takie zachowania jak:

Bicie, popychanie, szarpanie;

Wymiewanie, obra¿anie;

U¿ywanie w stosunku do dziecka wulgarnych s³ów;

Nie zapewnienie jedzenia, ubrania, miejsca

do spania;

Zamykanie dziecka wbrew jego woli w jakim

pomieszczeniu;

Dotykanie intymnych miejsc dziecka albo

zmuszanie do dotykania przez nie intymnych

miejsc osoby doros³ej.

Jak pokazuj¹ badania prowadzone w

Polsce, liczba osób uzale¿nionych od al-

koholu to ok. 2% populacji. Dzieci wy-

chowuj¹ce siê w rodzinach alkoholików

stanowi¹ oko³o 4% populacji tj. 1,5 mln.

Ofiary przemocy to 2/3 osób doros³ych

oraz 2/3 dzieci z tych rodzin. Razem jest

to ok. 2 mln osób: doros³ych i dzieci.

20 Remedium LUTY 2003

MIÊDZY NAMI RODZICAMI

Dziecko w rodzinie alkoholowej

coraz gorsze wyniki w nauce, k³opoty z ucze-

niem siê i koncentracj¹.

L Smutek

Dziecko czuje siê przygniecione ciê¿arem swojej

bezradnoci wobec przemocy w domu. W niektó-

rych przypadkach podejmuj¹ próby samobójcze

jako ostateczne rozwi¹zanie swoich problemów.

L Opóniony rozwój

Dzieci, które nie maj¹ zapewnionej w³aciwej

opieki, gorzej siê rozwijaj¹ od swoich rówie-

ników.

L Zaburzenia mowy

Konsekwencj¹ ¿ycia w ci¹g³ym stresie mog¹

byæ zaburzenia mowy.

L Dolegliwoci zwi¹zane ze stresem

Dzieci czêsto odczuwaj¹ dolegliwoci soma-

tyczne, takie jak: bóle g³owy, ¿o³¹dka, mocze-

nie nocne. Ich ogólny stan zdrowia jest z³y.

L Fizyczne urazy

Dzieci czêsto doznaj¹ powa¿nych urazów fi-

zycznych w wyniku przemocy.

z otoczeniem. Mo¿liwoæ tworzenia takich wiêzi

jest fundamentem zdrowego rozwoju. Przemoc

domowa nie tylko zrywa wiê niemowlêcia ze

sprawc¹, ale mo¿e te¿ przerwaæ jego wiê z mat-

k¹. Sprawca mo¿e bezporednio ingerowaæ

w opiekê sprawowan¹ przez ofiarê nad dziec-

kiem. Przemoc mo¿e uniemo¿liwiæ dziecku wiê

z obojgiem rodziców. Skutkiem tego bêd¹ trud-

noci w nawi¹zywaniu póniejszych zwi¹zków

oraz zablokowanie rozwoju w³aciwych dla

wieku zdolnoci i umiejêtnoci. 6

G³ównym zadaniem rozwojowym dzieci

w wieku od 5 do 10 lat jest rozwój rozumienia

ról spo³ecznych i rodzinnych oraz rozwój po-

znawczy. Stosowana przez sprawcê przemoc

i narzucony wzorzec kontroli hamuje lub wy-

pacza oba te cele. Dziecko mo¿e mieæ np.

k³opoty z opanowaniem podstawowej wie-

dzy w szkole z powodu trapi¹cych je lêków

o to, co siê dzieje w domu.

Podstawowym zadaniem rozwojowym u na-

stolatków jest rozwój poczucia odrêbno-

ci i to¿samoci. Czêciowo zachodzi to wte-

dy, kiedy nastolatki odrywaj¹ siê od rodzi-

ców i nawi¹zuj¹ zwi¹zki z rówienikami.

Czêsto to, czego nauczy³y siê ze zwi¹zków

rodzinnych, replikowane jest w relacjach ró-

wieniczych.

St¹d te¿, nastolatki, które borykaj¹ siê z pro-

blemem maltretowania matki przez ojca, nie

maj¹ ¿adnego, pozytywnego modelu dla wyro-

bienia w sobie umiejêtnoci niezbêdnych dla usta-

nowienia zasad wzajemnoci w zdrowym doro-

s³ym zwi¹zku (np. umiejêtnoci s³uchania,

wspierania, rozwi¹zywania problemów, kom-

promisu).

Dowiadczenie przemocy domowej w dzie-

ciñstwie powoduje równie¿ zmiany w postrze-

ganiu i umiejêtnociach rozwi¹zywania proble-

mów, takie jak b³êdne postrzeganie siebie jako

przyczyny przemocy wobec matki, u¿ywanie

zachowañ pasywnych (np. zamykanie siê w so-

bie, uleg³oæ) albo agresywnych (np. ataki wer-

balne i/lub fizyczne). 7

S¹ równie¿ skutki d³ugotrwa³e, przejawia-

j¹ce siê w ¿yciu doros³ym. Poniewa¿ wa¿ne

cele rozwojowe zosta³y zaburzone, spowodo-

wane tym ubytki przenoszone s¹ w doros³oæ.

Dzieci takie mog¹ nigdy nie nadrobiæ zaleg³o-

ci w nauce lub umiejêtnociach kszta³towa-

nia stosunków miêdzyludzkich. Ubytki te wp³y-

waæ bêd¹ na zdolnoæ utrzymania pracy i pod-

trzymywania zwi¹zków. Szczególnie negatyw-

ne skutki dotycz¹ dzieci p³ci mêskiej wzorce

wyniesione z domu sprawiaj¹, ¿e w doros³ych

zwi¹zkach czêsto maltretuj¹ oni swoje partner-

ki. Bywa te¿, ¿e dzieci nie czekaj¹ z u¿yciem

przemocy na wkroczenie w wiek doros³y i sto-

suj¹ j¹ wobec ofiary, sprawcy, swoich rówie-

ników lub innych osób doros³ych.

W wielu przypadkach mo¿na zatrzymaæ

proces uszkadzania psychiki dziecka. Troskli-

wa, wspieraj¹ca siatka opiekuñcza mo¿e os³a-

biæ wp³yw przemocy na dziecko, a dzieci potra-

fi¹ odbudowaæ swoje poczucie wartoci i wra¿-

liwoci. Kiedy zapewni siê im bezpieczeñstwo,

mog¹ powróciæ do normalnych zadañ rozwo-

jowych.

Jeli dziecko przejawia, jeden z poni¿-

szych objawów, potrzebuje interwencji i po-

mocy:

Brak apetytu lub nadmierne objadanie siê

Zaburzenia snu (np. koszmary senne, trud-

noci w zasypianiu)

Moczenie nocne

Trudnoci z koncentracj¹

Agresjê wobec innych dzieci

Niechêæ do zabawy

Uporczywy smutek

K³opoty w nauce

Jednym z celów interwencji na rzecz

ofiary z dzieæmi jest zapewnienie jej wspar-

cia i tworzenie rozwi¹zañ organizacyjnych

koniecznych dla zapewnienia skutecznej

ochrony dzieciom. Czêsto najlepszym spo-

sobem, jaki mo¿e zastosowaæ pracownik

pomocy spo³ecznej, pedagog lub pediatra

dla zapewnienia bezpieczeñstwa dzieciom,

jest zapewnienie ochrony i wsparcia dla

ofiary.

Skutki przemocy

Przemoc domowa mo¿e wyrz¹dziæ dziec-

ku szkody fizyczne, emocjonalne i poznaw-

cze. Z badañ wynika, ¿e skutki przemocy do-

mowej s¹ zarówno krótkoterminowe, jak i d³u-

gotrwa³e.

Negatywne skutki uszkodzenia

przez sprawcê procesu rozwojowego

dziecka zaobserwowaæ mo¿na natych-

miast (skutki krótkoterminowe) w po-

staci ró¿nych objawów psychicznych

i fizycznych, takich jak: lêk, zaburze-

nia ³aknienia i snu, zaburzenia zwi¹-

zane z nastrojem (np. depresja i nad-

mierna potrzeba uczuæ), nadmiernie

akcentowane pos³uszeñstwo lub za-

mkniêcie w sobie, agresywne zachowa-

nia (np. destrukcyjne napady furii), od-

izolowywanie siê i unikanie (tworzenie

sugestywnych fantazji obrazuj¹cych

nierzeczywiste ¿ycie rodzinne), skargi so-

matyczne, obgryzanie paznokci, niepo-

kój, dr¿enie, j¹kanie, problemy w szko-

le, myli samobójcze itd.

Rodzaj i zasiêg szkód zale¿eæ bêdzie

przede wszystkim od trzech czynników:

rodzaju wymuszonej kontroli u¿ywanej przez

sprawcê i wydarzeñ z tym zwi¹zanych;

wieku, p³ci i stadium rozwojowego dziecka;

czynników sytuacyjnych, takich jak rodzaje

spo³ecznego wsparcia.

Skutki przemocy stosowanej przez spraw-

cê zale¿¹ od wieku i stadium rozwojowego

dziecka. W okresie niemowlêctwa najistotniej-

sz¹ spraw¹ jest rozwój wiêzi emocjonalnych

Zaniedbywanie

Wiele dzieci alkoholików jest zaniedbywa-

nych przez swoich rodziców i faktycznie po-

zostaje bez opieki. Czêsto musz¹ same sta-

wiaæ czo³a wielu okolicznociom towarzysz¹-

cym nieobecnoci rodziców w domu, np.

strach przed intruzami, stres zwi¹zany z ewen-

tualnoci¹ nieszczêliwego zdarzenia, z któ-

rym trzeba bêdzie sobie poradziæ oraz poczu-

LUTY 2003 Remedium

MIÊDZY NAMI RODZICAMI

Dziecko w rodzinie alkoholowej

cie ograniczenia i odosobnienia. Badania po-

kazuj¹, ¿e w okresie niemowlêctwa i wcze-

snego dzieciñstwa dzieci alkoholików mia³y

wiêcej wypadków i powa¿nych chorób ni¿

dzieci z rodzin niepij¹cych.

Takim dzieciom bardzo potrzebne jest opa-

nowanie umiejêtnoci i strategii s³u¿¹cych

dbaniu o w³asne bezpieczeñstwo. Powinny te¿

robiæ pozytywne rzeczy dla samych siebie, np.

poprzez uczestnictwo w zajêciach pozalekcyj-

nych. Rol¹ nauczyciela jest zachêcenie dziec-

ka do takiej aktywnoci poprzez chwalenie go

i docenianie jego najdrobniejszych postêpów

i osi¹gniêæ. Warto wiêc wzmacniaæ pozytyw-

ne strony dziecka, a tak¿e wprowadzaæ do

szkó³ programy ucz¹ce samodzielnoci. Dzie-

ci, które wiedz¹, ¿e s¹ w stanie poradziæ so-

bie w trudnych sytuacjach, maj¹ lepsz¹ zdol-

noæ do koncentracji i osi¹gaj¹ lepsze wyniki

w nauce, ni¿ te, które skupiaj¹ siê na swoich oba-

wach. Wa¿na jest tak¿e pomoc dziecku w ³ago-

dzeniu stresu.

Niezwykle istotn¹ kwesti¹ w pracy z dzieæ-

mi alkoholików, zw³aszcza tych, które s¹ ofia-

rami przemocy, jest wiadomoæ momentu, kie-

dy nasze w³asne dzia³ania oka¿¹ siê niewystar-

czaj¹ce i konieczna stanie siê konsultacja ze

specjalist¹.

Osoby, które chc¹ dowiedzieæ siê, jak zna-

leæ miejsce, które pomaga ofiarom przemo-

cy w rodzinie na danym terenie i w jaki spo-

sób zawiadomiæ o tej sytuacji stosowne in-

stytucje, powinny skontaktowaæ siê z Nie-

biesk¹ Lini¹.

P³atny pierwszy impuls: 0 801 1200 02 pn-

sob: 10:00-22:00; nd i wiêta: 10:00-16:00

Po³¹czenie p³atne: (0-22) 666 00 60 pn-pt:

10:00-22:00. q

Pozytywna rola

negatywnych emocji

Marta Taracha

Adaptacyjne schematy reakcji emocjonalnych s¹ przekazywane z poko-

lenia na pokolenie. Jeli kto reaguje nieprawid³owo, ma mniejsze szan-

se przetrwania. Kto, kto nie odczuwa strachu w sytuacjach, które wiêk-

szoæ ludzi uznaje za niebezpieczne, nara¿a siê na niebezpieczeñstwo,

utratê zdrowia lub nawet ¿ycia. Pojawieniu siê ka¿dej emocji towarzysz¹

odpowiednie zmiany fizjologiczne przygotowuj¹ce organizm do konkret-

nego dzia³ania w sytuacji uznanej za zagra¿aj¹c¹. Jeli wiêc wszystkim

zdarza siê prze¿ywaæ lêk, gniew, strach, zazdroæ czy z³oæ, musimy

zaakceptowaæ celowoæ pojawiania siê tych emocji w okrelonych sy-

tuacjach. Tymczasem wielu z nas d¹¿y do wyeliminowania ich ze swoje-

go ¿ycia, traktuj¹c jak nieproszonych, k³opotliwych goci.

Wiele badañ dowodzi, ¿e negatywne emo-

cje s¹ znacznie silniejsze ni¿ uczucia pozytyw-

ne. Szybciej i silniej reagujemy na grony wy-

raz twarzy ni¿ na umiech, ³atwiej rozpoznaje-

my w t³umie osobê rozz³oszczon¹ ni¿ radosn¹.

Wrogo wygl¹daj¹ca twarz mo¿e byæ zapowie-

dzi¹ ataku, co sugeruje koniecznoæ natychmia-

stowej oceny sytuacji i podjêcia decyzji wal-

czyæ lub uciekaæ. Zbyt opiesza³e pojawienie siê

emocji strachu zmniejsza szanse prze¿ycia.

Podobnie jak rodzimy siê wyposa¿eni w zdol-

noæ wyra¿ania wielu emocji, tak w naturalny

sposób niektóre sytuacje powoduj¹ pojawienie

siê okrelonych odczuæ. Nie musimy siê ich

uczyæ, reakcje te s¹ wbudowane w nasz system

nerwowy jako wa¿ne zdobycze ewolucji.

Negatywne stany emocjonalne pojawiaj¹ siê

jako pierwsze w rozwoju ontogenetycznym.

Noworodek wykrzywiaj¹c twarz i wydaj¹c

dwiêki, które z czasem przybieraj¹ formê

krzyku po³¹czonego z p³aczem, sygnalizuje

prze¿ywanie negatywnego stanu afektywnego.

W nied³ugim czasie mo¿na te¿ zaobserwowaæ

reakcje mimiczne charakterystyczne dla prze-

¿ywania wstrêtu i obrzydzenia. Z ewolucyjne-

go punktu widzenia interpretowana jest ona

jako reakcja na niew³aciwy, truj¹cy pokarm.

Dopiero w trzecim miesi¹cu ¿ycia niemowlê

mo¿e umiechem poinformowaæ otoczenie, ¿e

czuje siê zadowolone.

Pierwotnoæ negatywnych emocji to kolej-

na, obok ich si³y, wskazówka, ¿e nie tylko na-

le¿y je akceptowaæ jako wa¿n¹ i konieczn¹ sfe-

rê ludzkiego ¿ycia, ale tak¿e dok³adnie prze-

analizowaæ, by móc jak najskuteczniej je wy-

korzystaæ.

Józef Kozielecki dowodzi, ¿e emocje nega-

tywne wyzwalaj¹ przede wszystkim tzw. dzia-

³ania ochronne, skoncentrowane na obronie ist-

niej¹cego status quo. Ich pojawienie siê wiad-

czy o tym, ¿e zagro¿one zosta³y podstawo-

we (fizyczne lub psychiczne) potrzeby lub

wartoci cz³owieka. Pe³ni¹ wiêc donios³¹ rolê

w przetrwaniu, s¹ konieczne, by unikn¹æ za-

gro¿eñ i prze¿yæ we wrogim czy niebezpiecz-

nym rodowisku.

Mo¿liwe jest jednak tak¿e ich twórcze wy-

korzystanie. Ka¿da negatywna emocja niesie

ze sob¹ informacjê o tym, co z³ego dzieje siê

w naszym ¿yciu, jaka dziedzina lub aktywnoæ

powinna ulec zmianie, a zawarta w niej ener-

gia jest potê¿n¹ si³¹ motywacyjn¹, co pozwala

podj¹æ odpowiednie dzia³ania. Dziêki temu jest

szansa na przyjêcie postawy zadaniowej, sprzy-

jaj¹cej rozwi¹zaniu problemu i przezwyciê¿e-

niu trudnoci.

Autorka jest dziennikarzem, realizatorem

programów telewizyjnych o tematyce spo³ecz-

nej i historycznej.

Patrz: www.niebieskalinia.pl

Amputacja z powodu bólu

B. Robinson i J. Rhoden Pomoc psychologiczna

dla dzieci alkoholików, PARPA 2000, str. 90

Wymarzone, szczêliwe dzieciñstwo

ka¿dy rodzic chcia³by je ofiarowaæ swojemu

dziecku. Czêsto wiêc chronimy je przed

wszelkimi przykrymi doznaniami, pragniemy,

by unika³o rozczarowañ, nie prze¿ywa³o bólu

przegranej. Z ró¿nych powodów hamujemy

wyra¿anie przez dzieci z³oci, agresji, strachu

czy smutku. Owszem, prawdopodobnie nikt,

ani rodzice, ani dzieci nie lubi byæ opanowa-

U¿ywanie alkoholu a przemoc w spo³eczeñstwie

RAPORT nr 9 PARPA, 1994.

www.parpa.pl

ród³o: Przewodnik dla ofiar przemocy, www.nie-

bieskalinia.pl

O przemocy domowej poradnik dla lekarza

pediatry (pod red.) J. Mellibrudy, R. Durdy, D.

Sasal.

Tam¿e.

22 Remedium LUTY 2003

MIÊDZY NAMI RODZICAMI

Dziecko w rodzinie alkoholowej

ny przez tak nieprzyjemne uczucia. le siê

wtedy czujemy, nie dajemy sobie rady w trak-

cie ich prze¿ywania i chcielibymy jak naj-

szybciej siê ich pozbyæ lub w ogóle unikn¹æ

i wyeliminowaæ ze swojego ¿ycia. Na szczê-

cie rzadko siê to udaje. Niestety, skutecznoæ

takiej emocjonalnej amputacji jest szczegól-

nie wysoka w przypadku oddzia³ywañ rodzi-

ców na dzieci, czyli w okresie, kiedy ich mózg

siê kszta³tuje i jest najbardziej ch³onny i pla-

styczny. Bardzo ³atwo wówczas uwolniæ

dziecko od wszelkich trudnoci i przykroci

zwi¹zanych z prze¿ywaniem negatywnych

emocji, pozbawiaj¹c je jednoczenie mo¿li-

woci odbierania cennych sygna³ów o w³a-

snym postêpowaniu, czy koniecznoci doko-

nania zmian w otoczeniu lub sposobie dzia³a-

nia. Negatywne emocje podkrelaj¹ znacze-

nie sytuacji i zwracaj¹ uwagê na koniecznoæ

podjêcia dzia³añ. S¹ sygna³em, ¿e czas za-

troszczyæ siê o siebie.

spektywie przynosi fatalne skutki. Negatywne

emocje to twoi prawdziwi przyjaciele. Mo¿e

nie zawsze ci z nimi dobrze, ale maj¹ szczere

intencje i twoje dobro na celu. Zaufaj im.

Odczytanie sygna³u informacji, jak¹ nie-

sie pojawiaj¹ce siê przykre uczucie, mo¿e staæ

siê problemem zarówno dla dzieci, jak i rodzi-

ców. Przyjrzyjmy siê, co ka¿dy z naszych przy-

jació³ ma nam do powiedzenia.

je siê jak dziecko. Oprócz ewidentnej w tym

przypadku korzyci dla rodziców (mniejsze na-

ciski na kupowanie reklamowanych zabawek),

dziecko dowiaduje siê, co oznacza powiedzenie

nie wszystko z³oto, co siê wieci.

Poczucie winy to znak, ¿e sprzeciwi³e

siê w³asnej, zaakceptowanej wczeniej normie.

Jak wygl¹da³oby nasze ¿ycie spo³eczne, gdy-

by przekraczanie zasad nie wywo³ywa³o nega-

tywnych, przykrych emocji i ka¿de zachowa-

nie naruszaj¹ce normy mo¿na by³o skwitowaæ

zwyk³ym no i co z tego? Nie odczuwaj¹c

winy po skrzywdzeniu siostry, ch³opiec móg³-

by uznaæ, ¿e takie zachowanie jest nie tylko

najprostszym, ale równie¿ w³aciwym sposo-

bem roz³adowania z³oci.

Niepokój to emocja odnosz¹ca siê do

przysz³oci. Zwraca uwagê na sytuacje, do któ-

rych byæ mo¿e trzeba solidniej siê przygoto-

waæ.

¯al pokazuje, ¿e mog³e lub powiniene

zrobiæ co, czego nie zrobi³e, albo, ¿e trzeba

by³o zrobiæ to w inny sposób. Tylko wtedy, gdy

twój ¿al informuje ciê o pope³nionym b³êdzie,

mo¿esz wykorzystaæ tê sytuacjê jako lekcjê na

przysz³oæ. Dziecko mo¿e np. ¿a³owaæ, ¿e za-

brak³o mu odwagi, by wzi¹æ udzia³ w konkur-

sie, który innym przyniós³ ciekawe nagrody.

Wa¿ne jest, aby w takiej sytuacji rozpoznaæ

pojawiaj¹c¹ siê emocjê jako ¿al, a nie uogól-

nion¹ z³oæ na inne dzieci, czy zazdroæ, gdy¿

te emocje prowokuj¹ inn¹ reakcjê.

Strach powstrzymuje przed zaanga¿owa-

niem siê w potencjalnie niebezpieczn¹ sytuacjê.

Nie odczuwaj¹c strachu przed obcymi dziecko

z ³atwoci¹ ulega³oby namowom osób, które

chcia³yby je skrzywdziæ. Strach wyzwala

ostro¿noæ i ogranicza zaufanie do obcych lu-

dzi. Dowiadczenie strachu nie pozwala te¿

dzieciom oddalaæ siê od rodziców w niezna-

nym miejscu.

Kalectwo z powodu amputacji

¯ycie ludzi niepe³nosprawnych jest w pe-

wien sposób ograniczone, musz¹ szukaæ sub-

stytutów, które pozwoli³yby im w miarê nor-

malnie funkcjonowaæ. Wspó³czujemy im i nie

chcielibymy znaleæ siê w ich skórze. Z ca³¹

pewnoci¹ te¿ ¿aden rodzic nie pragnie, by jego

dziecko zosta³o kalek¹, nie mówi¹c o tym, ¿e

mia³by siê do tego przyczyniæ. T³umienie, za-

przeczanie, odcinanie siê od prze¿ywania ne-

gatywnych emocji prowadzi do swego rodzaju

emocjonalnego kalectwa. Tym bardziej, ¿e je-

li nawet próbujemy je wyeliminowaæ, nasze

cia³o reaguje na poziomie fizjologicznym, co

przynosi nie tylko okrelone straty, ale równie¿

powa¿ne zagro¿enia dla zdrowia. Szereg ba-

dañ wskazuje bowiem, ¿e zaprzeczanie nega-

tywnym uczuciom, t³umienie ich, prowadzi do

niebezpiecznej kumulacji w organizmie sub-

stancji produkowanych w momencie wzbudze-

nia emocjonalnego.

Rozczarowanie pojawia siê, kiedy rze-

czywistoæ zdecydowanie ró¿ni siê od naszych

o niej wyobra¿eñ, gdy kto lub co nie spe³nia

oczekiwañ. Dziewczynka mo¿e poczuæ siê roz-

czarowana, gdy oka¿e siê, ¿e udaj¹ca niemowlê

lalka z reklamy w rzeczywistoci nie zachowu-

Z³oæ pojawia siê, gdy kto lub co prze-

kracza twoje granice. Mo¿e to byæ wskazów-

k¹, ¿e kto krzywdzi lub le traktuje ciebie lub

twoich bliskich. Sygnalizuje, ¿e trzeba dzia³aæ,

by powstrzymaæ ten proces. Naturaln¹ rzecz¹

jest odczuwanie z³oci przez dziecko, gdy kto

Troskliwi przyjaciele

Prawdziwy przyjaciel nigdy ciê nie ok³amie.

Mia³by uzasadnione pretensje, gdyby nie po-

wiedzia³ ci prawdy o tobie, czy nie ostrzeg³

przed gro¿¹cym niebezpieczeñstwem. Prawda

bywa niewygodna, przykra czy bolesna, ale jej

ignorowanie, choæ mo¿e wydawaæ siê dobrym

rozwi¹zaniem w danej chwili, w d³u¿szej per-

LUTY 2003 Remedium

Inteligencja emocjonalna

MIÊDZY NAMI RODZICAMI

Dziecko w rodzinie alkoholowej

odbiera mu jego zabawkê, czy niesprawiedli-

wie ocenia pracê w szkole.

dopiero po ich pojawieniu siê umys³ racjonal-

ny ma szansê oceniæ relacjê poziomu mobili-

zacji organizmu do rzeczywistego zagro¿enia

i wybraæ najlepsz¹ reakcjê. Najsilniejsze re-

akcje towarzysz¹ce emocjom powstaj¹ bez

udzia³u naszej wiadomoci.

Nie wszystkie reakcje emocjonalne s¹ zdo-

bycz¹ ewolucji, wiele z nich utrwala siê w roz-

woju ontogenetycznym, na podstawie dowiad-

czeñ. Wspomnienia emocjonalne o niezwyk³ej

Szczepionka emocjonalna

Smutek pojawia siê, gdy nasza aktyw-

noæ prowadzi do znacznego wydatkowania

energii, a jednak nie przynosi zamierzonych re-

zultatów. Towarzyszy mu apatia, biernoæ, któ-

ra u³atwia zaprzestanie nieefektywnego dzia-

³ania i oszczêdza energiê na dochodzenie do

siebie po stracie. Oznacza koniecznoæ zmia-

ny kierunku lub formy dzia³ania.

Smutek sk³ania nas ku bardziej kry-

tycznemu i analitycznemu myle-

niu, dziêki czemu mo¿emy dok³ad-

niej rozwa¿yæ zaistnia³¹ sytuacjê.

Nie znaj¹c uczucia zazdroci

moglibymy traktowaæ swoje

zwi¹zki z innymi jako nietrwa³e,

przelotne i ulegaj¹ce ró¿nym prze-

mianom. Dla dziecka, niezwykle

trudnym dowiadczeniem wywo³u-

j¹cym uczucie zazdroci jest poja-

wienie siê m³odszego rodzeñstwa,

które odbiera dotychczasow¹ wy-

³¹cznoæ uczuæ rodzicielskich. To

sytuacja prowokuj¹ca do walki o

swoje zwi¹zki emocjonalne. Nie

mo¿na jej zaprzeczaæ czy lekcewa-

¿yæ. Dziecko dziêki temu mo¿e na-

uczyæ siê w³aciwej relacji do uczuæ

rodzicielskich i zacz¹æ budowaæ po-

trzebê innego zwi¹zku opartego na

wy³¹cznoci.

Nie ulega w¹tpliwoci, ¿e nie mo¿na trzy-

maæ dziecka pod kloszem i ochraniaæ przed

wszelkimi negatywnymi przejawami ¿ycia,

w tym przed prze¿ywaniem przykrych emo-

cji. Wczeniej lub póniej bêdzie musia³o

stawiæ czo³a swoim problemom, a nie maj¹c

¿adnych dowiadczeñ z negatywnymi emo-

cjami nie bêdzie przygotowane na ich kon-

trolowanie. Ka¿de negatywne

prze¿ycie uodparnia je na wypa-

dek koniecznoci poradzenia sobie

w przysz³oci ze znacznie powa¿-

niejszymi sytuacjami.

Bilans emocjonalny

Prze¿ywanie wy³¹cznie pozytyw-

nych emocji mo¿e wydawaæ siê fa³-

szywe. W prawdziwym wiecie mu-

sz¹ byæ obecne równie¿ negatywne

stany emocjonalne. Ich prze¿ywanie

zwiêksza poczucie realnoci, pozwa-

la te¿ bardziej doceniæ chwile szczê-

cia i radoci. Specyfik¹ pozytyw-

nych emocji jest zmniejszanie siê ich

intensywnoci wraz z up³ywem cza-

su. Stan taki sta³by siê norm¹, a¿

w koñcu szar¹ codziennoci¹. Ka¿de

dziecko cieszy siê otrzymuj¹c pre-

zent. Gdybymy jednak codziennie

kupowali mu now¹ zabawkê, pocz¹t-

kowa euforia ust¹pi³aby miejsca znu-

dzeniu, a zaprzestanie tej procedury

mog³oby wywo³aæ z³oæ, poczucie

skrzywdzenia czy ukarania.

Istnieje wiele form powiedzenia,

¿e po nocy nadchodzi dzieñ, a po

burzy spokój, co sugeruje silnie za-

korzenione przekonanie o nieuchron-

nej zmiennoci pozytywnych i nega-

tywnych stanów emocjonalnych i swoistej rów-

nowadze obu rodzajów emocji. Prze¿ywanie bo-

lesnych, przykrych chwil logicznie wiêc ³¹czy

siê z nadziej¹ na szczêliwsz¹ przysz³oæ.

Powinnimy przekazaæ tê wiedzê naszym

dzieciom, by mog³y ¿yæ pe³ni¹ ¿ycia. By cieszy-

³y siê s³oñcem, ale by mog³y równie¿ dowiad-

czyæ deszczu, by w koñcu zobaczyæ têczê. q

Tej wiedzy nie sposób ignoro-

waæ. Pierwszym krokiem jest jej

zrozumienie, drugim w³aciwe za-

reagowanie. Informacja i energia

pochodz¹ca z negatywnej emocji

powinny wzbudzaæ dzia³anie w

okrelonym kierunku.

Alarm

sile oddzia³ywania kszta³tuj¹ siê w dzieciñ-

stwie. Pierwsze negatywne dowiadczenia

emocjonalne dotycz¹ce zw³aszcza wa¿nej re-

lacji z opiekunami powstaj¹, gdy dziecko nie

ma jeszcze mo¿liwoci u¿ycia s³ów na ich okre-

lenie, st¹d zapisane s¹ w pamiêci w postaci

schematów reakcji emocjonalnych. Dlatego tak

trudno w póniejszym wieku zrozumieæ nie-

które lêki czy wybuchy z³oci. Towarzysz¹ one

zwykle sytuacjom, które w sposób niewia-

domy wywo³uj¹ emocjonalne wspomnienia

z dzieciñstwa.

Negatywne emocje (np.strach) pe³ni¹

przede wszystkim funkcjê ostrzegawcz¹. Sy-

gna³y wiadcz¹ce o nadchodz¹cych k³opotach

s¹ wychwytywane przez odpowiedni¹ czêæ

mózgu ze szczególn¹ dok³adnoci¹ i natych-

miast przekazywane do w³aciwych orodków

reagowania. Tam uruchamiane s¹ procesy od-

powiedzialne za aktywizacjê organizmu i

przygotowanie go do walki lub ucieczki.

Zmiany fizjologiczne nastêpuj¹ tak szybko, ¿e

Autorka jest psychologiem, pracownikiem

naukowym w Instytucie Psychologii UMCS w

Lublinie.

24 Remedium LUTY 2003

Inteligencja emocjonalna

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: