Piskulski ped społ..rtf

Pojęcia na Pedagogikę społeczną ćwiczenia mgr M. Piskulski

Edukacja - to ogół oddziaływań służących formowaniu się zdolności życiowych człowieka.

Zdolności życiowe człowieka

Wychowanie

a. Wg Radlińskiej obejmuje trzy nawzajem uzupełniające się sfery rozwojowe:

- Wzrost ( w tym znaczeniu rozwój osobniczy) dotyczy rozwoju fizycznego i psychicznego, mającego charakter autonomiczny.

- Wrastanie, czyli wchodzenie jednostki w różne środowiska społeczne. Przebieg wrastania uzależniony jest od przebiegu wzrostu. Postawa jednostki wobec środowiska przechodzi ewolucję z uległej w obronną, a następnie czynną. Jednostka dojrzała czerpie wzory z dziedzictwa wartości trwałych i wzmacnia je własnymi siłami.

- Wprowadzanie, które odbywa się przez pomoc udzielaną generacji młodszej lub ludziom dorosłym poszukującym sposobów rozwiązywania zadań stawianych przed nimi. Wprowadzanie zapoznaje z obyczajami, uczy sprawności, przygotowuje do zawodu i życia w społeczeństwie.

Skuteczność wprowadzania jak podkreśla H. Radlińska zależy od przebiegu wzrostu i wzrastania, tj. od istnienia przeżyć pozwalających na zrozumienie, naśladowanie czy spożytkowanie proponowanych wartości.

   Do zakresu wychowania należy wszystko to, co wspomaga wzrost, wzrastanie i wprowadzanie. Na całokształt wpływów wychowawczych składają się oddziaływania intencjonalne i nieintencjonalne. Wychowanie wnosi w życie wkład własny przez to, że łączy ze sobą pokolenia i kultury oraz ukazuje zadania nowe. Jest ono autonomiczne w zakresie proponowanych zadań i stosowanych metod.

b. A. Kamiński podtrzymuje założenia Radlińskiej, wyróżnia trzy rodzaje wychowania:

- Oparte na wzajemnym stosunku wychowawca- wychowanek

- Wychowanie zespołowe

- Wychowanie w toku ulepszania środowiska siłami ludzi tegoż środowiska

c. Zdaniem R. Wroczyńskiego takie szerokie ujęcie wychowania wykracza poza tradycyjną funkcję przekazywania określonego systemu wartości ( przekonań, wiedzy, sprawności, nawyków). Pracę wychowawczą cechują: inspiracja, pobudzanie rozwoju, rozwijanie sił wewnętrznych jednostek i grup społecznych, motywowanie do aktywności i samodzielności.

Kształcenie - ogół czynności i procesów umożliwiających ludziom poznanie przyrody, społeczeństwa i kultury, a zarazem uczestnictwo w ich przekształcaniu, jak również osiągnięcie możliwie wszechstronnego rozwoju sprawności fizycznych i umysłowych, zdolności i uzdolnień, zainteresowań i zamiłowań, przekonań i postaw oraz zdobycie pożądanych kwalifikacji zawodowych. W ostatnich latach coraz częściej przez k. rozumie się łącznie nauczanie i uczenie się. Proces k., w którym uczestniczy jednostka, może być organizowany przez instytucje, zwłaszcza rodzinę i szkołę, jak i przez pojedyncze osoby, k. może też być podejmowane samorzutnie przez jednostkę (-» samokształcenie). Rezultatem k. jest -> wykształcenie.

Rozróżniamy k. ogólne (podstawowe i średnie), które sprzyja opanowaniu wiadomości i sprawności niezbędnych wszystkim obywatelom kraju, niezależnie od ich przyszłego zawodu, i k. specjalne, czyli zawodowe, zapewniające zdobycie kwalifikacji w zakresie jakiejś specjalności zawodowej.

W społeczeństwach klasowych występuje dualizm k.; polega on na istnieniu dwu dróg kształcenia szkolnego: jednej — prowadzącej do ukończenia studiów wyższych — dla dzieci warstw i klas uprzywilejowanych, drugiej — ograniczającej możliwości kształcenia do szkoły elementarnej lub niepełnej średniej — dla dzieci chłopów i robotników. W krajach socjalistycznych dualizm ten został zniesiony, zjawiskiem ogólnym staje się dostępność, a zarazem wysoki stopień powszechności kształcenia na poziomie średnim. Do gł. form k. należy k. stacjonarne i k. korespondencyjne.

Kształcenie -stanowi całokształt czynności oraz procesów umożliwiających poznawanie przyrody, społeczeństwa i kultury oraz uczestniczenie w procesach ich przekształcania, jak również osiąganie wszechstronnego rozwoju umysłowych i fizycznych umiejętności, zdolności i zainteresowań, postaw i przekonań oraz zdobycie odpowiednich kwalifikacji zawodowych

Uczenie się - proces, w którego toku na podstawie doświadczenia, poznania i ćwiczenia powstają nowe formy zachowania się i działania lub ulegają zmianom formy wcześniej nabyte. U.s. jest jedną z podstawowych form działalności ludzi — prócz pracy, zabawy i działalności społeczno-kulturalnej. Istnieją różne teorie u.s., jak np. asocjacjonizm, teoria postaci, pawłowizm, operacjonizm; każda z nich ujmuje jakąś stronę tej bardzo zróżnicowanej formy działalności ludzi i zwierząt.

Dla celów pedagogicznych szczególnie przydatna byłaby teoria obejmująca wszystkie rodzaje u.s. (uczenie się wiadomości, nabywanie umiejętności, nawyków i przyzwyczajeń, rozwijanie zdolności i przekonań), jak i sposoby (uczenie się przez próby i błędy, naśladownictwo, uczenie się przez odkrywanie, przez działanie) oraz warunki uczenia się (wiek, środowisko, motywy, bodźce, zdolności) i jego rezultaty (przyrost wiedzy i sprawności, rozwój uzdolnień i postaw, transfer).

Uczenie się -jest procesem, gdzie w toku doświadczania, poznawania oraz ćwiczenia dochodzi do powstawania nowych form zachowania i działania lub też do zmian w obrębie form już wcześniej nabytych

Nauczanie - planowa i systematyczna praca nauczyciela z uczniami mająca na celu wywołanie pożądanych trwałych zmian w ich postępowaniu, dyspozycjach i całej osobowości — pod wpływem uczenia się i opanowywania wiedzy, przeżywania wartości i działań praktycznych.

N. jest działalnością intencjonalną, znaczy to, że jego intencją jest wywołanie uczenia się jako czynności podmiotowej samych uczniów, stąd też niektórzy dydaktycy określają n. jako kierowanie uczeniem się, jest to jednak określenie niepełne, pomija bowiem inne cechy n. Jedną z takich ważnych cech n. stanowi obieg informacji między nauczycielem i innymi źródłami, a uczniem, umożliwiający uczniowi opanowanie wiedzy naukowej czy to przez jej przyswojenie w gotowej postaci, czy poprzez samodzielne rozwiązywanie zagadnień.

Nabywając wiedzę o otaczającej go rzeczywistości uczeń staje się zdolny do podejmowania decyzji regulujących jego stosunek do tej rzeczywistości. Jednocześnie poznając liczne wartości moralne, estetyczne, społeczne i przeżywając je w procesie n. kształtuje swój stosunek do nich i tworzy własny system wartości. Wartościowym czynnikiem wytwarzania zmian w uczniach jest również ich działalność praktyczna, odpowiednio zharmonizowana ż opanowywaniem wiedzy o rzeczywistości. Tak szeroko rozumiane n. umożliwia uczniom nie tylko zdobycie wiadomości, umiejętności i nawyków oraz rozwinięcie zdolności i zainteresowań, lecz także ukształtowanie przekonań i postaw oraz trwałych' dyspozycji do uczenia się. Tak więc n. wiąże się z kształceniem i wychowaniem.

Ze względu na ogromne społeczne znaczenie n. we wszystkich krajach otacza się je szczególną opieką. Wyraża się ona w instytucjonalizacji n., a więc w tworzeniu systemów szkolnictwa, budownictwie szkół, tworzeniu infrastruktury oświatowej, wprowadzaniu obowiązku szkolnego i tworzeniu systemów kształcenia nauczycieli.

Nauczanie -stanowi planową oraz systematyczną pracę nauczyciela z uczniami, której celem jest wywoływanie pożądanych i trwałych zmian w ich zachowaniu, dyspozycjach jak i w całej osobowości będących rezultatem uczenia się, opanowywania wiedzy oraz przeżywania określonych wartości

Samowychowanie - samorzutna praca człowieka nad ukształtowaniem własnego poglądu na świat, własnych postaw, cech charakteru i własnej osobowości - stosownie do założonych kryteriów, wzorów oraz ideałów. Rozwijanie w procesie wychowania rodzinnego czy szkolnego motywacji pobudzającej dzieci i młodzież do pracy nad sobą jest działaniem, które zwielokrotnia wpływ wychowawczy rodziny i szkoły.

Samowychowanie -jest to samorzutna praca jednostki w celu ukształtowania własnego światopoglądu, postaw, cech charakteru oraz osobowości, zgodnie z założonymi wzorami

Samokształcenie - (samouctwo), osiąganie wykształcenia poprzez działalność, której cele, treść, warunki i środki ustala sam podmiot. W procesie s. jego cele się dynamizują, osiągnąwszy wyższy stopień świadomości uczeń dokonuje często ich przewartościowania i doskonalenia. S. osiąga optymalny „poziom wtedy, gdy przekształca się w stałą potrzebę życiową człowieka oraz stanowi oparcie dla kształcenia ustawicznego. Proces s. rzadko występuje w postaci czystej, dość często natomiast bywa powiązany z pracą w szkole, z kształceniem korespondencyjnym czy wychowaniem równoległym. Pojęcie s. jest związane z pojęciem samouctwa, niektórzy pedagogowie utożsamiają te pojęcia, inni wiążą pojęcie s. ze zdobywaniem wykształcenia ogólnego (A.B. Dobrowolski) lub z kształtowaniem własnej osobowości wg jakiegoś ideału (W. Okiński), pojęcie samouctwa zaś — ze zdobywaniem wykształcenia zawodowego bądź z samodzielnym zdobywaniem wiedzy.

Samokształcenie -stanowi zdobywanie wykształcenia w toku działalności, której cele, treści, warunki oraz środki są ustalane przez sam podmiot tych czynności

Kultura - [łac. cultura — uprawa], ogól stworzonych przez ludzi wartości naukowych, społecznych, artystycznych i technicznych oraz procesy tworzenia tych wartości. Pojęcie k. nie jest przez wszystkich rozumiane jednakowo. W przeszłości kojarzyło się z „uprawą roli" bądź z „uprawą umysłu", następnie szczególnie dużo kontrowersji wywołało przeciwstawianie k. — jako całokształtu dorobku ludzkości — procesowi tworzenia tego dorobku. Niektórzy wreszcie za dobra k. przyjmowali te dobra, które godne są „kuku", a więc szczególnej czci. W XIX w. posługiwano się zamiennie terminami „k." i „cywilizacja", w XX w. zaczęto rozróżniać te pojęcia, kojarząc z pierwszym dobra „duchowe", a z drugim — materialne.

Współcześnie zaczyna się pojmować k. szeroko, a więc zarówno jako efekty, jak i procesy tworzenia dóbr, zarówno jako normy, wartości i wzory zachowań, jak wytworzone przez ludzi dzieła, zarówno wartości naukowe i artystyczne, jak społeczne i techniczno--cywilizacyjne.

Przedmiotem niektórych kontrowersji jest obecnie sprawa k. elitarnej i k. masowej. Niektóre koncepcje filozoficzne traktowały k. jako wytwór grup lub jednostek wyjątkowych, o szczególnych predyspozycjach, im też tylko przypisywały zdolność do przeżywania najcenniejszych dóbr kultury, wytworzonych przez ludzkość.

Filozofia marksistowska traktuje natomiast k. jako rezultat twórczości mas, twórczość ta szczególnie wtedy rozkwita, gdy praca, jak chciał tego Marks, przestaje być produkcją towarów obliczoną na czyjś zysk, staje się natomiast obiektywizacją twórczych możliwości ludzi w tworzonych przez nich dziełach. Współczesny rozwój środków masowej komunikacji sprzyja demokratyzacji k. zacierając stopniowo granicę między k. elitarną i k. masową.

Kultura – przyjęte normy, według których należy postępować.

Czas wolny - [franc. loisir, ang. leisure, roś. dosug], czas do dyspozycji jednostki po wykonaniu przez nią zadań obowiązkowych: pracy zawodowej, nauki obowiązkowej w szkole i w domu oraz niezbędnych zadań domowych.

Czas wolny racjonalnie przeznacza się na:

l) odpoczynek, tj. regenerację sił fizycznych i psychicznych,

2) rozrywkę, która sprawia przyjemność,

3) działalność społeczną o charakterze dobrowolnym i bezinteresownym,

4) rozwój. zainteresowań i uzdolnień jednostki przez zdobywanie wiedzy i amatorską

działalność artystyczną, techniczną, naukową czy sportową.

Czas wolny-interwał podmiotowego życia,  w którym osoba doświadcza dobrostanu intelektualnego, emocjonalnego i fizycznego w rezultacie możliwości samodzielnego, suwerennego przejawiania czynności posiadających znamiona dobrowolności i niekomercyjności oraz będących źródłem satysfakcji.

Środowisko - całość procesów ekologicznych, ekonomicznych, politycznych, społecznych, kulturalno-oświatowych i instytucjonalnych — w ich wzajemnych związkach i zależnościach. W tym rozumieniu ś. jest przestrzenią, w obrębie której społeczeństwo realizuje różne formy działalności, tworząc w ten sposób warunki własnego życia oraz zaspokajania materialnych i duchowych potrzeb.

  Helena Radlińska określa środowisko jako ,, zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i czynników kształtujących jej osobowość, oddziałując stale lub przez dłuższy czas”. Wyodrębnia ona następujące odmiany środowiska: bezpośrednie i szersze, obiektywne i subiektywne, materialne i niewidzialne. ,, Zadaniem pedagogów społecznych jest zachęcanie ludzi do wejścia w środowisko szersze, ułatwianie subiektywizowania wartości środowiska obiektywnego, organizowanie środowiska niewidzialnego (idee, obyczaje, postawy psychiczne, wartości kulturowe) jako siły przekraczającej życie, zmiany postawy biernej w stosunku do środowiska na postawę obronną i czynną ( twórczą )

R. Wroczyński proponuje, aby definiując środowisko z wychowawczego punktu widzenia brać pod uwagę nie czas trwania oddziaływań- jak to widzi H. Radlińska- lecz siłę tych oddziaływań.

Z kolei A. Kamiński łączy w sformułowanej przez siebie definicji kryterium czasu trwania i siłę oddziaływań. Wprowadza też definicję ,, środowiska wychowawczego”, której nadaje następującą postać: ,, Środowisko wychowawcze jest częścią obiektywnego środowiska społecznego człowieka ( wraz z jego podłożem przyrodniczym i kontekstem kulturowym), tworzą je osoby, grupy społeczne i instytucje pełniące zadania wychowawcze i pobudzające jednostki i grupy dzieci i młodzieży, dorosłych do przyswajania wartości moralnych i zgodnych z nimi zachowań społecznych”

Socjalizacja - [od łac. socialis — społeczny]:

l) ogól działań ze strony społeczeństwa, zwłaszcza rodziny, szkoły i środowiska

społecznego, zmierzających do uczynienia z jednostki istoty społecznej, tj.

umożliwienia jej zdobycia takich kwalifikacji, takich systemów wartości i

osiągnięcia takiego rozwoju osobowości, aby się mogła stać pełnowartościowym

członkiem społeczeństwa;

2) ogół zmian zachodzących w jednostce pod wpływem oddziaływań społecznych,

umożliwiających jej stopniowe stawanie się pełnowartościowym członkiem

społeczeństwa.

Rodzina - mała grupa społeczna, składająca się z rodziców, ich dzieci i krewnych; rodziców łączy więź małżeńska, rodziców z dziećmi — więź rodzicielska, stanowiąca podstawę wychowania rodzinnego, jak również więź formalna określająca obowiązki rodziców i dzieci względem siebie.

Do głównych funkcji rodziny zalicza się:

l) funkcje prokreacyjne,

2) przygotowywanie dzieci do wejścia w życie społeczne, ich pielęgnowanie i wychowywanie oraz zapewnienie im odpowiedniego startu życiowego,

3) prowadzenie gospodarstwa domowego, zaspokajającego potrzeby członków r.,

4) sprawowanie pieczy nad życiem członków r., ich zachowaniem, kulturą, zdrowiem, trudnościami życiowymi.

Współczesna r. ulega szybkim przemianom, dawny typ r. patriarchalnej, w której ojciec był jedynym żywicielem i autorytetem, stopniowo zastępowany jest przez r. demokratyczną, w której zazwyczaj zawodowo pracuje i matka, a często i starsze dzieci; w takiej r. stosunki układają się na płaszczyźnie przyjaźni, wzajemnego zrozumienia i współpracy, przy czym zanika podział prac na męskie i żeńskie.

W r. demokratycznej powstają bardziej korzystne warunki wychowania. Ze względu na konieczność, zachowania jednolitości wpływów wychowawczych na młode pokolenie niezbędne jest współdziałanie r. ze szkołą.

W Polsce w 1973 wprowadzono do szkół średnich odrębny przedmiot nauczania: przygotowanie młodzieży do życia w rodzinie socjalistycznej.

Najbardziej popularna klasyfikacja grup rodzinnych wyróżnia:

l) r. dwupokoleniową, składającą się tylko z rodziców i dzieci, stąd zw. też r. nuklearną;

2) r. trójpokoleniową, zw. też r. wielką, w której są jeszcze dziadkowie oraz bliżsi lub dalsi krewni;

3) r. rozszerzoną, gł. na wsi, gdzie tworzy ją kilka niewielkich gospodarstw, zespolonych więzią rodzinną i utrzymujących bliskie kontakty ze sobą.

(Szczepański) „Grupa złożona z osób, które łączy stosunek małżeński i rodzicielski (w szerokim – społecznym i prawnym znaczeniu). Członkowie r. żyją zazwyczaj pod jednym dachem i tworzą jedno gospodarstwo domowe, obejmujące dwa pokolenia (r. mała) lub trzy pokolenia (a czasem kilka r. połączonych pokrewieństwem w linii bocznej – r. wielka).”

(Przetacznikowa) „Rodzinę tworzą osoby, które wiążą związki małżeństwa, pokrewieństwa lub adopcji. Członkowie rodziny nie tylko zamieszkują na ogół pod jednym dachem i we wspólnym gospodarstwie domowym, ale współdziałają ze sobą zgodnie z wewnętrznym podziałem ról, między innymi w stwarzaniu warunków niezbędnych dla utrzymania i wychowania dzieci. Mimo, że r. ma jakby swój świat, stanowi zarazem grupę otwartą na wpływy zewnętrzne, kształtując system wartości i normy zachowania się społecznego.

Grupa równieśnicza – organizm społeczny wyróżniony spośród innych nie ze względu na cechę demograficzną – wieku, lecz ze względu na typ więzi, bliskie, nacechowane wzajemną aprobatą uczestnictwo.
Warunki istnienia grup rówieśniczych:
Podstawę istnienia grup rówieśniczych stanowią ich cele:
a. wspólne – to cele indywidualne, ale osiągane wspólnie np. grupowe pójście do kina, gdyż każdy z członków chce obejrzeć film
b. zespołowe – wymagana jest zespołowa działalność całej grupy np., przy organizowaniu zespołu muzycznego. Sprzyja to jej konsolidacji będącej rezultatem wspólnego przeżywania sukcesów bądź porażek.

TYPY GRUP RÓWEŚNICZYCH:
1.Wiek: homogeniczne - skupiające rówieśników, heterogeniczne – w różnym wieku
2. Płeć: jednorodne, mieszane
3.Stopień spoistości: zwarte – funkcje złożone, częste spotkania, luźne: funkcje proste,

4.Społeczna postawa funkcjonowania grup: celowe – działalność oparta na regułach, przewidziana liczba członków; spontaniczne – brak sformalizowanych zasad
5. Typ więzi: formalne –kluby, nieformalne – struktura i zasady we wzajemnych interakcjach.

Osobowość - termin używany w różnych znaczeniach, najczęściej oznacza zespół stałych właściwości i procesów psychofizycznych, odróżniających daną jednostkę od innych, wpływający na organizację jej zachowania, a więc na stałość w nabywaniu i porządkowaniu doświadczeń, wiadomości i sprawności, w reagowaniu emocjonalnym w stosunkach z innymi ludźmi oraz na stałość w wyborze celów i wartości. Powstanie tych stałych mechanizmów zachowania się jednostki jest efektem rozwoju o., w którym szczególnie ważną rolę grają pierwsze lata życia.

Nabyte wów...