Jeleń szlachetny.pdf

Jeleś szlachetny

(Cervus elaphus)

dostarczajħcħ wszelkich potrzebnych substancji do rozwoju wieśca. Za ostateczny

ksztaÿt i rozmiar wieśca odpowiada nie tylko wiek i kondycja byka, czynniki

hormonalne, ale takƌe karma i warunki klimatyczne.

III. Odƌywianie

Jeleś jest przeƌuwaczem, czyli spoƌywa pokarm wyÿħcznie roŰlinny. W jego

diecie znajduje siĶ 49 gatunkw roŰlin. Zasadniczo ƌywi siĶ trawħ i innħ roŰlinnoŰciħ

zielnħ. Wiosnħ objada pħczki krzeww i niskich drzew. Latem ponad poÿowĶ jego

karmy stanowi trawa i zioÿa. PƊnym latem i jesieniħ zajada siĶ jagodami i owocami

drzew (bukiew, ƌoÿĶdzie, kasztany, dzikie jabÿka), aby przygotowaĚ sobie odpowiedniħ

tkankĶ tÿuszczowħ. W okresie zimy ƌeruje gÿwnie na oziminach i na korze drzew,

ktra zapewnia zaspokojenie zapotrzebowania organizmu na znajdujħce siĶ w niej

garbniki oraz wapno i fosfor potrzebne na budowĶ poroƌa i koŰĚca. Ƌerowanie

odbywa siĶ o zmroku i trwa okoÿo godziny. Wwczas nastĶpujĶ przeƌuwanie i

odpoczynek, i na nowo przystĶpujħ do ƌerowania, aƌ do Űwitu.

I. WystĶpowanie i siedlisko

Jeleś szlachetny wystĶpuje nierwnomiernie w szerokim pasie strefy

umiarkowanej pÿnocnej Afryki, Eurazji i Ameryki Pÿnocnej. Na caÿym tym obszarze

tworzy liczne podgatunki. Wielu autorw wyraƌa poglħd, ƌe PolskĶ zamieszkujħ dwie

formy jelenia szlachetnego: Jeleś europejski nizinny i Jeleś europejski karpacki.

Obecnie jeleś zamieszkuje bogate w podszyt lasy liŰciaste i mieszane, w ktrych obok

starszych drzewostanw wystĶpujħ zwarte mÿodniki, ÿħki ŰrdleŰne i bagienka.

Wsplnħ cechħ Űrodowisk leŰnych preferowanych przez jelenia jest wystĶpowanie w

ich obrĶbie lub bezpoŰrednim sħsiedztwie powierzchni trawiastych (luk, pÿazowin, ÿħk,

pastwisk) i falowanego terenu. DoŰĚ czĶsto w okresie wiosennym penetrujħ ÿħki i

szuwary, latem i jesieniħ lasy dĶbowo-bukowe, zaŰ zimħ ich gÿwnħ ostojĶ stanowiħ

bory sosnowe.

II. Charakterystyka oglna

IV. Rozmnaƌanie i rozwj

Jeleś odznacza siĶ masywnħ sylwetkħ, niemal kwadratowħ w obrysie.

RozpiĶtoŰĚ masy ciaÿa jest doŰĚ duƌa i u bykw wynosi od 100 do 350 kg. Waga ÿaś

jest z reguÿy o 1/3 do 1/4 mniejsza. Suknia latem jest czerwonawobrħzowa, a zimħ

przyjmuje zabarwienie bardziej pÿowe, szare. Biaÿawe cĶtki wystĶpujħ tylko u cielħt w

pierwszych tygodniach ich ƌycia. Dÿuƌsze wÿosy pojawiajħ siĶ u starszych osobnikw

mĶskich, na grnej partii i po bokach szyi, tworzħc charakterystycznħ grzywĶ, ktra

wraz z wiekiem staje siĶ wyraƊniejsza i dÿuƌsza. Stosunkowo dÿugi ogon rozdziela jasnħ

plamĶ na zadzie, ktra dodatkowo jest obrzeƌona czarnħ sierŰciħ. Badyle jelenia sħ

dÿugie, cienkie, opatrzone w delikatne racice. Poroƌe wystĶpuje tylko u samcw i jest

rokrocznie budowane od nowa. Juƌ kilka dni po zrzuceniu wieśca zaczyna siĶ proces

tworzenia nowego poroƌa i trwa okoÿo 5 miesiĶcy, do caÿkowitego wyksztaÿcenia. W

okresie wzrostu poroƌe pokryte jest scypuÿħ - bogato unaczynionħ i unerwionħ skrħ,

Okres rui, czyli rykowisko odbywa siĶ od poÿowy wrzeŰnia do poÿowy

paƊdziernika, trwa intensywnie okoÿo 2 tygodni, najczĶŰciej pod koniec wrzeŰnia. W

tym czasie byk, jeŰli jest mocny, gromadzi harem rujnych ÿaś, nad ktrymi sprawuje

wÿadzĶ absolutnħ. Silny byk potrafi zgromadziĚ od 6 do 10 ÿaś. ChmarĶ takħ "trzyma"

blisko siebie, nie pozwalajħc ƌadnej z samic na zbytnie oddalenie siĶ. Kaƌdy byk, ktry

zbliƌa siĶ do takiego stada musi mieĚ wwczas na uwadze, ƌe nie spodoba siĶ to

"wÿaŰcicielowi". Ƌaden intruz nie moƌe liczyĚ na pobÿaƌliwoŰĚ byka stadnego. Swojħ

postawħ i gÿosem prbuje odstraszyĚ konkurenta. JeŰli to nie wystarcza to dochodzi do

walki, po ktrej zwyciĶzca moƌe sobie roŰciĚ prawa do samic. W czasie rykowiska

ÿanie pokrywane sħ kilkukrotnie w krtkich odstĶpach czasu. Ciħƌa trwa 237-238 dni.

Przed porodem (trwa on maksymalnie do 10 minut) przyszÿa matka odÿħcza siĶ od

chmary, aby do niej wrciĚ juƌ z w miarĶ samodzielnym cielakiem. Mÿode ssie mleko

nawet do lutego, a przy matce pozostaje do nastĶpnego ocielenia. Peÿny rozwj

fizyczny ÿanie osiħgajħ w 2 roku ƌycia (wwczas biorħ udziaÿ w rykowisku). Byki

potrzebujħ na to 3-4 lata, a aktywnie uczestniczħ w rui w 4-5 roku ƌycia.

SĶk Ï wyrostek na poroƌu jelenia.

Scypuÿ Ï miĶkka skrna naroŰl odƌywiajħca poroƌe podczas wzrostu

Suknia Ï okrywa wÿosowa, inaczej sierŰĚ.

ůwiece Ï o oczach jelenia.

Talerz Ï inaczej lustro.

Tyka- pojedyncza czĶŰĚ poroƌa

Wycieranie poroƌa Ï zdzieranie scypuÿu kiedy jego rola jest juƌ niepotrzebna.

Zrzut- zrzucona tyka jelenia.

V. Zachowanie

Jelenie sħ zwierzĶtami stadnymi. Oprcz sporadycznych przypadkw starych

bykw ƌyjħ w grupach. Poza okresem godowym chmary te sħ zÿoƌone z ÿaś i mÿodych

lub bykw. Grupħ paś przewodzi najbardziej doŰwiadczona poŰrd nich, u panw zaŰ

byk, ktry jest aktualnie najmocniejszy. W odrƌnieniu od saren sħ mniej terytorialne i

lubiħ kħpiele bÿotne. W chwilach zagroƌenia mogħ siĶ broniĚ kopniĶciami przednich

badyli. Jak na tak duƌe zwierzĶta Űpiħ bardzo maÿo, bo 60 - 100 minut.

VI. Ekologia gatunku

Obecnie liczebnoŰĚ jeleni regulowana jest wyÿħcznie przez odstrzaÿ ÿowiecki.

Jedynie w rejonach gdzie wystĶpuje wilk, niedƊwiedƊ lub ryŰ liczba jeleni moƌe siĶ

wahaĚ. Jednak ci naturalni wrogowie majħ raczej pozytywny wpÿyw na populacjĶ, gdyƌ

eliminujħ osobniki chore, stare, niedoŰwiadczone. Swojħ obecnoŰciħ jelenie pozytywnie

wpÿywajħ na ekosystem leŰny, zwiĶkszajħc jego wydajnoŰĚ i zrƌnicowanie. Jednak

przy nadmiernej iloŰci osobnikw tego gatunku moƌe dochodziĚ do wystĶpowania

znacznych szkd- zjadania i tratowania upraw rolnych, spaÿowywania i zgryzania

drzew zarwno cennych gospodarczo, jak i lasotwrczych.

VII. Sÿowniczek

Badyle Ï o nogach jelenia.

Byk Ï samiec jelenia.

Chmara Ï stado jeleni.

Czemchanie Ï pozbywanie siĶ scypuÿu.

CielĶ Ï mÿode jelenia.

Grandle Ï zanikowe kÿy w grnej szczĶce byka.

Gomÿa- byk bez poroƌa

Flagi- zwisajħce strzĶpy zdzieranego scypuÿu.

Kwiat Ï o ogonie daniela.

Licwka Ï o ÿani prowadzħcej resztĶ chmary.

Lustro Ï o biaÿej ÿacie wystĶpujħcej na zadzie jeleni.

þania Ï samica jelenia.

þaśka Ï o mÿodej samicy nie prowadzħcej jeszcze cielaka.

Moƌdƌeś Ï kostne zgrubienie na czaszce, z ktrego wyrasta poroƌe.

Paÿowanie Ï obgryzanie kory drzew.

Poroƌe Ï wyrastajħcy corocznie kostny twr.

Rykowisko- gody jeleni

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: