O PIĘKNIE.pdf

Bez tytułu 1

Strona 1 z 8

DZIEJE RELIGII, FILOZOFII I NAUKI

do końca staroŜytności │ średniowiecze i odrodzenie │ barok i oświecenie │ 1815-1914 │ 1914-1989

jak i z czego studiować filozofię │ moje wykłady │ Wittgenstein │ filozofowie i socjologowie nauki

PLOTYN

ENNEADY

przełoŜył Adam Krokiewicz

I. 6. O PIĘKNIE

1. Piękno jest w dziedzinie wzroku i jest go tu bardzo wiele. Jest takŜe w dziedzinie

słuchu, w składnych wypowiedziach i we wszelkiej muzyce, bo przecieŜ i melodie, i rytmy

są piękne.

A jeśli iść w górę od świata zmysłów, to są takŜe piękne zajęcia i czyny i przysposobienia

i umiejętności i jest wreszcie piękno cnót. Czy zaś jest jakieś piękno jeszcze przed nimi,

okaŜe rzecz sama.

Czym więc jest to, co sprawia, Ŝe ciała mają piękny wygląd i Ŝe słuch przyznaje

dźwiękom to, Ŝe są piękne? I jak się to dzieje, Ŝe wszystko, co bezpośrednio wiąŜe się z

duszą, jest piękne?

Czy wszystko jest piękne za sprawą jednego i tego samego, czy teŜ inne jest piękno w

ciele, a inne gdzie indziej? I czym są one albo ono? PrzecieŜ pewne rzeczy, na przykład

ciała, są piękne nie dzięki swoim podmiotom, lecz na mocy udziału, a inne są znowu

piękne same z siebie, jak to jest na przykład z naturą cnoty. Oto te same ciała mają

czasem piękny, a czasem niepiękny wygląd, gdyŜ to, Ŝe ciała są, jest czymś innym, a

czymś innym to, Ŝe są piękne. Czym więc jest owo piękno, obecne w ciałach? Nad nim

bowiem trzeba najpierw się zastanowić.

Więc czym jest to, co pociąga oczy widzów i skłania ku sobie, i nęci, i raduje swoim

widokiem? Zaprawdę, skoro do niego dojdziemy, to uŜywając go niby drabiny,

zobaczymy, być moŜe, takŜe resztę.

Mówią tedy wszyscy mniej więcej, Ŝe piękno wzrokowe wytwarza symetria części w

stosunku do siebie i do całości oraz dodana krasa barw i Ŝe w przypadku rzeczy

widzialnych tudzieŜ w ogóle wszystkich innych , to, "Ŝe są piękne", znaczy tyle, co "Ŝe są

symetryczne i określone miarą". Dla owych mówców nie będzie oczywiście piękna Ŝadna

rzecz pojedyncza, lecz z konieczności tylko rzecz złoŜona. I piękna będzie dla nich tylko

całość, poszczególne zaś części nie będą piękne same z siebie, lecz tylko dzięki temu,

Ŝe współdziałają dla całości, by była piękna.

JeŜeli jednak piękna jest całość, to piękne muszą być takŜe części, bo przecieŜ nie

składa się ona z brzydkich części, lecz piękno musi obejmować je wszystkie.

I równieŜ barwy tak piękne, jak na przykład światło słoneczne, będą według owych

rzeczników poza zasięgiem piękności, poniewaŜ są pojedyncze i nie posiadają piękna,

wynikającego z symetrii. A dlaczego czymś pięknym jest złoto? I dlaczego piękny jest

widok błyskawicy w nocy lub widok gwiazd? Tak samo w królestwie dźwięków

przepadnie to, co pojedyncze, choć poszczególny dźwięk wśród dźwięków pięknej

całości bywa często piękny takŜe sam w sobie.

2009-10-20

Bez tytułu 1

Strona 2 z 8

Skoro dalej, mimo Ŝe pozostaje ta sama symetria, ta sama twarz raz wydaje się piękna, a

drugi raz się nie wydaje, to jakŜe nie naleŜy głosić, Ŝe piękno jest czymś innym obok

symetryczności i Ŝe to, co jest symetryczne, jest piękne za sprawą czegoś innego?

I jeśli owi mówcy, przechodząc z kolei do zajęć tudzieŜ do zasad pięknych, będą i tutaj

takŜe podawać symetryczność jako przyczynę, to o jakiej właściwie symetrii moŜna

mówić w przypadku pięknych zajęć albo praw, albo nauk, albo umiejętności? Jak mogą

być na przykład symetryczne względem siebie "reguły"? Bo jeśli dlatego, Ŝe sobie

wtórują, to wtór i zgoda będzie takŜe między fałszami. Powiedzeniu na przykład, Ŝe

powściągliwość jest dziecinną ambicją, wtóruje i przytakuje powiedzenie, Ŝe

sprawiedliwość jest szlachetną głupotą, i zgadzają się one z sobą doskonale.

KaŜda wreszcie cnota to piękność duszy i to piękność prawdziwsza niŜ poprzednie. Czy

są symetryczne? A w jaki sposób? PrzecieŜ nie są symetryczne ani jak wielkości, ani jak

liczby, choć dusza liczy większą ilość części. W jakim bowiem stosunku wyrazi się

złoŜenie lub zmieszanie owych części? Albo owych "reguł"? A piękno samotnego w sobie

umysłu? CzymŜe ono będzie?!

2. Zacznijmy więc znowu od początku i spróbujmy najpierw powiedzieć, czym jest piękno

w ciałach.

Oto jest czymś i uzmysławia się zaraz na pierwszy rzut oka i dusza je jakby w nagłym

odgadnięciu wita jego imieniem i przygarnia do siebie po rozpoznaniu i z nim się niejako

zespala. Kiedy natomiast napotka brzydotę, wtedy wzdryga się i przeczy i stroni od niej,

nie godząc się z nią i będąc jej obcą zupełnie.

Mówimy tedy, Ŝe dusza będąc z natury tym, czym właśnie jest, i pochodząc od lepszej

substancji wśród tego, co istnieje, ilekroć zobaczy coś jednego z sobą rodu albo

przynajmniej ślad czegoś takiego, natychmiast doznaje radości oraz trwoŜnego zachwytu

i kojarzy je z sobą i przypomina sobie siebie samą i swoją ojczyznę.

Jakie więc podobieństwo mają piękności tego świata z pięknościami tamtego? A zresztą,

jeŜeli idzie tylko o podobieństwo, to niechŜe będą podobne! Lecz w jaki sposób piękne są

rzeczy i tam, i tu?

Mówimy, Ŝe rzeczy tu są piękne za sprawą udziału w idei. Wszystko bowiem, co

bezkształtne i co powinno według swojego naturalnego przeznaczenia przybrać kształt i

ideę, jest brzydkie i pozostaje poza boskim rozumem, jak długo nie ma udziału w

rozumnym planie i idei. I jest to brzydota zupełna. Brzydkie zaś jest i to takŜe, co nie

zostało w całości opanowane przez kształt i plan rozumny, jako Ŝe materia nie dała się

całkowicie ukształtować według idei.

Więc przybywająca idea zebrała i uporządkowała to, co miało być jednością, złoŜoną z

wielu części, i doprowadziła do współdziałania w jednym celu i uczyniła jednością dzięki

zgodzie, albowiem ona sama była właśnie jednością i jednością powinna była być rzecz

kształtowana, o ile tylko nią być mogła, składając się z wielu części. Na niej więc,

zebranej w jedność, króluje juŜ piękność, udzielająca się tak częściom, jak i wszelkiej

całości. Ilekroć zaś opanuje coś jednego i mającego jednakie części, to udziela się tylko

całości, tak jak to czasem udzieli na przykład piękna jednej skale sama natura, a czasem

udzieli go znowu sztuka całemu budynkowi wraz z częściami.

Tak więc piękne ciało powstaje za sprawą udziału w rozumnym wątku, który przybył z

boŜej krainy.

2009-10-20

Bez tytułu 1

Strona 3 z 8

3. Poznaje zaś owo piękno moc ku temu ustanowiona, od której nic nie jest

miarodajniejsze w osądzie jej spraw, ilekroć bierze w tym osądzie udział takŜe reszta

duszy. A wyrokuje i ona zapewne zgodnie z ideą, która w niej istnieje, i tak jej uŜywa w

osądzie, jak się uŜywa pionu w osądzie prostopadłego kierunku.

Jak się jednak godzi piękno cielesne z przedcielesnym?

A jak przymierza budowniczy dom zewnętrzny do wewnętrznej idei domu i

przymierzywszy orzeka, Ŝe jest piękny? Chyba dlatego, Ŝe ten dom zewnętrzny jest, jeśli

oddzielisz kamienie, rozcząstkowaną przez zewnętrzną objętość materii ideą

wewnętrzną, ideą bezcząstkową, uzmysłowioną w wielości.

Skoro więc i wzrok postrzeŜe ideę, przebywającą w ciałach, która związała i owładnęła

przeciwną sobie naturę bezkształtną, i skoro postrzeŜe kształt, królujący wspaniale na

innych sobie podległych kształtach, to uchwyciwszy na raz ową całą wielokrotność, unosi

ją i wprowadza do środka jako nie mającą juŜ części i oddaje wnętrzu jako zgodną i

składną i miłą. Podobnie błogi jest dla dobrego męŜa przebłyskujący ślad cnoty w

młodzieńcu, bo wtóruje wewnętrznej prawdzie.

Pojedyncze jest równieŜ piękno barwy, sprawione przez kształt i ujarzmienie mroku w

materii, przez obecność niecielesnego światła, które jest i wątkiem rozumnym, i ideą.

Za czym piękny ponad inne ciała jest ogień jako taki. Oto posiada w porównaniu z innymi

Ŝywiołami godność idei, góruje połoŜeniem, jest pośród innych ciał ciałem

najsubtelniejszym, jak przystoi bliskiemu sąsiadowi niecielesności: tylko on jeden nie

przyjmuje innych ciał do siebie, a inne go przyjmują, albowiem one się rozgrzewają, atoli

on nie ziębnie i on teŜ zasadniczo posiada barwę, a inne ciała biorą ideę barwy od niego.

Świeci więc i błyszczy niby idea. Kiedy zaś traci władną moc i gaśnie ostatkiem światła,

przestaje być piękny, jako Ŝe nie ma juŜ udziału w całej idei barwy.

Sprawiły wreszcie niejawne harmonie w dźwiękach, sprawiwszy harmonie jawne, Ŝe

dusza takŜe w ten sposób zdobyła zrozumienie piękna, gdyŜ w innym ukazały to samo. I

jest nieodłączną cechą harmonii, podpadających pod zmysły, Ŝe mierzą się liczbami, ale

nie w kaŜdym stosunku, lecz jeno w tym, który słuŜy twórczości idei i zapewnia jej

władzę.

Tyle o pięknościach w dziedzinie zmysłowej, owych widmach i marach, które się jakby

zapędziły do materii i sprowadzają ład, skoro przybędą, tudzieŜ trwoŜny zachwyt, skoro

się ukaŜą.

4. AŜeby zaś zobaczyć wznioślejsze piękności, jakich juŜ nie postrzegają zmysły, a jakie

bez narządów zmysłowych postrzega i nazywa dusza, trzeba iść w górę, pozostawiwszy

zmysłowość w jej dolnym siedlisku.

I jak w przypadku zmysłowych piękności nie mogli o nich mówić ci, którzy ich nigdy nie

widzieli ani nic odczuli jako pięknych, niby jacyś ślepcy od urodzenia, tak samo nie mogą

mówić o pięknie zajęć ci, którzy nie poznali piękna zajęć i umiejętności i innych rzeczy

podobnych, ani o blasku cnoty ci, którzy sobie nigdy nie uprzytomnili, jak piękne jest

oblicze sprawiedliwości i powściągliwości, a nie jest zaiste ani wieczorna, ani ranna

gwiazda tak piękna!

Lecz trzeba ujrzeć tym, czym dusza postrzega takie rzeczy, i skoro się ujrzy, trzeba

doznać rozkoszy i wstrząsu i trwoŜnego zachwytu w daleko wyŜszym stopniu niŜ za

sprawą poprzednich piękności, jako Ŝe się juŜ dosięga piękności prawdziwych.

2009-10-20

Bez tytułu 1

Strona 4 z 8

Bo takie właśnie uczucia muszą powstać wobec kaŜdej piękności: zdumienie i słodki

wstrząs i tęsknota i miłość i rozkoszne onieśmielenie. MoŜna ich zaiste doznać takŜe

wobec rzeczy niewidocznych i doznają ich, Ŝeby tak powiedzieć, wszystkie dusze, atoli

bardziej te pośród nich, które są zapalniejsze do miłości: podobnie w przypadku ciał

widzą je wszyscy, atoli nie wszyscy są jednako wraŜliwi, lecz tylko niektórzy doznają ich

uroku z osobliwą siłą i o nich teŜ tylko się mówi, Ŝe miłują.

5. I tych właśnie miłośników rzeczy niezmysłowych pytać naleŜy: czego doznajecie

wobec zajęć, zwanych pięknymi, i pięknych sposobów postępowania i powściągliwych

obyczajów i w ogóle wobec cnotliwych czynów oraz stanów i wobec piękna dusz? A

kiedy ujrzycie siebie samych w świetle wewnętrznego piękna, co czujecie? I jak się to

dzieje, Ŝe unosi was święty szał i rwiecie się do górnych lotów i pełni jesteście tęsknoty,

by być jeno z sobą, wyzuwszy się z ciał?

Oto, jakich uczuć doznają rzetelni miłośnicy. A czymŜe jest to, dla czego ich doznają?

Nie kształt, nie barwa, nie wielkość Ŝadna, lecz dusza, dusza bezbarwna z równieŜ

bezbarwną powściągliwością i innym światłem cnót, kiedy mianowicie albo w was

samych ujrzycie, albo teŜ zobaczycie w kimś innym duszę wielką i obyczaj sprawiedliwy i

powściągliwość przeczystą i męstwo z jego gromowładną twarzą i oną powagą i

skromność, widniejącą w stanie wolnym od niepokojów, zaburzeń i chuci, i w końcu, na

szczycie ich wszystkich, najwyŜsze światło boskiego umysłu.

Podziwiamy więc i miłujemy te rzeczy, ale dlaczego mówimy, Ŝe są piękne?

Są zaiste i mają swe objawienia i kaŜdy, kto je ujrzy, musi powiedzieć, Ŝe one istnieją

istotnie. CóŜ to znaczy, Ŝe istnieją istotnie? Znaczy, Ŝe są piękne.

Atoli rozum pragnie jeszcze dociec, czym są, iŜ czynią duszę pełną uroku, czym jest owo

jakby światło, jaśniejące w kaŜdej cnocie.

Gzy chcesz wziąć pod uwagę takŜe rzeczy przeciwne, brzydkie zmazy duszy, i

przeciwstawić je tamtym? Zdaje się bowiem, Ŝe nam dopomoŜe do tego, czego szukamy,

poznanie brzydoty, czym ona jest właściwie i dlaczego się zjawiła.

Niech więc będzie dusza brzydka, rozwiązła i niesprawiedliwa, skłębiona mnóstwem

Ŝądz tudzieŜ wszelakich zaburzeń, pełna obaw z powodu tchórzostwa, pełna zawiści z

powodu skarlenia, niech myśli o wszystkim, jak zresztą juŜ i myśli, znikomym i lichym,

niech będzie wszędzie opaczna, rozmiłowana w nieczystych rozkoszach, Ŝyjąca Ŝyciem li

tylko cielesnego uŜycia, gdyŜ zasmakowała w brzydocie jako czymś lubym. Zali nie

powiemy, Ŝe ta właśnie brzydota przywarła do niej niby obce zło, które jej wyrządziło

haniebną zniewagę, sprawiwszy, Ŝe stała się brudna i skaŜona wielką ilością zła, Ŝe nie

posiada juŜ ani Ŝycia, ani zmysłowości czystej, lecz z powodu pomieszania ze złem pędzi

mroczny Ŝywot i śmierć ją głęboko nurtuje, Ŝe juŜ nie widzi tego, co powinna widzieć

dusza, Ŝe juŜ nie moŜe przebywać w sobie spokojnie, bo wciąŜ ją ponosi pęd na

zewnątrz, w dół, w ciemność?

Ta dusza, która jest brudna, myślę, niewątpliwie i daje się wszędzie wodzić pokusom

rzeczy, podpadających pod zmysły, która ma w sobie sporo ze zmieszanego ciała,

przyjęła do siebie oraz obcuje ze sporą ilością materii i dlatego zmieniła swój wygląd na

inny, stosownie do gorszej przymieszki.

Podobnie ktoś, zanurzywszy się w błocie lub gnoju, nie okaŜe juŜ tego piękna, jakie

posiadał, lecz widoczne będzie tylko to, co się na nim ulepiło z błota lub gnoju. Brzydota

2009-10-20

Bez tytułu 1

Strona 5 z 8

przylgnęła do niego jako obcy dodatek i jego jest teraz rzeczą, jeśli ma być znowu

piękny, obmyć się i oczyścić, by być, czym był.

Mówiąc tedy, Ŝe dusza brzydnie z powodu zmieszania, skaŜenia i ciąŜenia do ciała i

materii, będziemy mówić słusznie.

Zaprawdę, brzydotą dla duszy jest to, Ŝe nie jest niepokalanie czysta, podobnie jak

brzydotą dla złota jest obfitość ziemistej przymieszki: jeŜeli ktoś ją usunie, to pozostaje

jeno złoto i jest juŜ piękne, bo jest oddzielone od innych rzeczy i obcuje tylko z sobą: tak

samo i dusza, skoro się oddzieli od poŜądań, jakie Ŝywi z powodu ciała, zŜywając się z

nim zbytnio, skoro się uwolni od obcych sobie namiętności i oczyści z brudów swego

ucieleśnienia, skoro po prostu zostanie sama jedna, odrzuca od razu całą brzydotę,

przybraną od róŜnej od siebie natury.

6. Bo powściągliwość i męstwo i kaŜda w ogóle cnota i nawet mądrość sama jest, jak

obwieszcza dawna nauka, oczyszczeniem. Dlatego teŜ słusznie głoszą misteria w

słowach obrazowych, Ŝe kto "nieoczyszczony", ten będzie leŜeć w błocie takŜe w

Hadesowej krainie, gdyŜ to, co nieczyste, lubi błoto z powodu własnej nieczystości,

podobnie jak i brudne na ciele wieprze lubują się w brudzie.

Bo i na czym moŜe polegać prawdziwa powściągliwość, jeŜeli nie na tym, by się nie

zadawać i nie parać z rozkoszami ciała, by ich unikać jako nieczystych i niegodnych

czystego jestestwa? Męstwo polega na tym, Ŝeby nie lękać się śmierci, będącej

oddzieleniem duszy od ciała, a tego nie lęka się ten, kto lubi być sam. Wielkoduszność

polega na wyniosłej postawie wobec spraw tego świata, a mądrość wreszcie na tym, Ŝe

czysta myśl, odwróciwszy się od przyziemnych nizin, wiedzie duszę wzwyŜ.

Staje się tedy oczyszczona dusza ideą i wątkiem rozumnym, staje się duszą zupełnie

niecielesną i umysłową i całkowicie oddaną boŜej krainie, gdzie źródło piękna i wszystkie

piękności.

Więc dusza, skoro się wzniesie do umysłu, wzbiera pięknością. Umysł i jego dary są dla

niej własną, a nie cudzą pięknością, bo tylko wtedy istotnie jest duszą.

ToteŜ słusznie się mówi, Ŝe stawać się dobrym i pięknym na duszy znaczy tyle, co

upodobnić się do Boga, albowiem stamtąd piękno i jedna część bytów lub raczej - byty to

piękno, a tamta druga natura to brzydota. Ona i pierwsze zło jest tym samym, tak iŜ tym

samym jest takŜe owo dobro oraz piękno lub dobroć oraz piękność.

Trzeba więc szukać równocześnie piękna oraz dobra i brzydoty oraz zła.

I trzeba jako pierwsze załoŜyć arcypiękno, które jest takŜe dobrem, a zaraz po nim idzie

umysł jako piękno. Dusza jest pięknością dzięki umysłowi. Od kształtującej duszy

pochodzą juŜ dalej inne piękności, w dziedzinie czynów oraz w dziedzinie uprawianych

zajęć. I ciała wreszcie, ile ich tylko zwie się pięknymi, robi nimi właśnie dusza, albowiem

jest czymś boŜym i jakby "częścią" piękna, tak iŜ wszystko, czego się tknie i co ujarzmi,

robi pięknym w miarę jego moŜności.

7. Trzeba więc znowu wspinać się do dobra, którego pragnie kaŜda dusza. Kto je ujrzał,

ten wie, o czym mówię, wie, jak jest piękne. Oto jest jako dobro celem utęsknionym i prze

do niego tęsknota, atoli osiągają je tylko ci, którzy pną się wzwyŜ i zwrócą się do niego

istotnie i wyzbywają się tego, cośmy na siebie włoŜyli, schodząc w dół - tak jak powinni

ci, którzy wstępują do świętych miejsc w świątyniach, dokonać oczyszczeń, zdjąć dawne

szaty i wstępować nago - aŜ przeszedłszy podczas drogi w górę koło wszystkiego, co jest

obce Bogu, ujrzy się sobą samym Je samo, niepokalane, jednolite, czyste, od czego

2009-10-20

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: